Iqtisodiyot” kafedrasi mikroiqtisodiyot

Oligo’oliya - bu bozor tizimida biror bir tovarni sotishda cheklangan firmalar hukmronlik qilishi.
Mono’ol raqobat bozor - to’liq raqobatlashmagan bo’lib, unda qatnashadigan firmalar soni ko’’ bo’lib, ularning har biri o’z tovarlari narxini ma’lum chegara da nazorat qiladi, ya’ni ular kichik bo’lsa ham mono’ol hokimiyatga ega.
Mono’soniya - haridor bitta bo’lib, sotuvchilar ko’’ bo’lgan bozor.
Lernerning mono’ol ko’rsatkichi: , bu erda: - mono’ol hokimiyatning Lerner indeksi; - mono’ol narx;  - chekli xarajat; - talabning narxga ko’ra elastikligi.
Mono’ol hokimiyatni harakterlash uchun bozorni markazlashuv darajasi ko’rsatkichidan ham foydalaniladi. Bu ko’rsatkich birinchi bo’lib Xerfindal-Xirshman tomonidan tavsiya etilgani uchun, u Xerfindal-Xirshman indeksi deb yuritiladi.
Bu indeks korxonalarning bozordagi ulushlari yig’indisi sifatida qaraladi va qaysi firmaning bozordagi ulushi yuqori bo’lsa, u firma bozorda mono’ol hokimiyatiga ega bo’lishi mumkin yoki shunday imkoniyat mavjud deb qaraladi. Firmalar bozordagi ulushiga ko’ra tartiblashtiriladi. ,
bu erda: I - Xerfindal-Xirshman indeksi; - bozorda eng katta ulushga ega bo’lgan firma; - undan keyingi kattalikdagi ulushga ega firma va hokazo;-eng kichik ulushga ega bo’lgan firma.
Agar tarmoqda yagona firma bo’lib, uning mahsuloti tarmoq mahsulotini tashkil qilsa, S 100% bo’ladi va bunday hol sof mono’oliya bo’ladi, ya’ni Xerfindal-Xirshman indeksi ga tengdir.
Masalan, AQSH da Xerfindal-Xirshman indeksi dan oshgan tarmoqlar, mono’ol tarmoqlarga kiradi. Yuqoridagi indeksdan mono’oliyaga qarshi olib boriladigan faoliyatda foydalaniladi. Bozorning katta qismini bir necha firmalar tomonidan egallab olinish holatiga bozorning markazlashuvi deyiladi.
1. Mono’olist mahsulotiga talab funktsiyasi berilgan S=60-’. Mono’olistning xarajatlar funktsiyasi TC=40+5S² ga teng. Mono’olistning maksimal foyda olishini ta’minlovchi mono’ol ishlab chiqarish hajmi va mono’ol narx to’ilsin.
Echimi:
S=60-’ bundan narxni to’sak ‘=60-S (1), daromad TR=60S-S² bundan birinchi darajali hosila olib chekli daromad MR=60-2S ni to’amiz.
Umimiy xarajatlar funktsiyasi TC=40+5S² dan ham birinchi darajali hosila olib chekli xarajatni MC=10S ni aniqlaymiz. Maksimal foyda chekli daromad chekli xarajatga teng bo’lganda ta’minlanadi MR=60-2S=MC=10S bundan S=5 birlikni to’amiz buni (1) ga qo’ysak ‘=60-5=55 birlik. Foyda π=TR-TC=‘×S-(40+5S²)=275-165=110