Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) fakulteti 2103-iq-s-guruh talabasi Ortiqov Izzatning Raqamli iqtisodiyot fanidan Mavzu: Iqtisodiyot va moliya sohasida qaror qabul qilishda katta ma’lumotlarning roli

O'ZBEKISTONDA RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH.

Bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning dunyodagi roli va uning rivojlanish tendentsiyalari o'sib bormoqda. Masalan, 1992 yildama'lumotlar oqimi tezligining o'zgarishi kuniga 100 gigabaytga asoslangan global trafikni tashkil etdi internetprotokol (IP), 2019 yilda esa bu soniyasiga 89000 gigabaytdan oshdi. Ushbu ma'lumotlarni hisobga olgan holdaular raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning dastlabki bosqichlariga tegishli, uning rivojlanish sur'atlarini tasavvur qilish qiyin emas. Tomonidan2022 yilga kelib global IP-trafik hajmi sekundiga 150,700 Gb ga yetishi kutilmoqda, bu esainternetda yangi foydalanuvchilar sonining ko'payishi va Internetning yanada kengayishi.

Dunyo miqyosida ikki mamlakat raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish geografiyasi bo'yicha etakchi hisoblanadi. Bu AQSh vaXitoy. Ushbu mamlakatlar blockchain texnologiyasi bilan bog'liq barcha patentlarning 75 foizini, 50 foizini tashkil qiladiIOT qiymati va global ochiq bulutli hisoblash texnologiyalari bozorining 75 foizdan ortig'i. Ichidaxususan, ular dunyodagi 70 ta eng yirik raqamli platformalarning bozor kapitallashuvining 90 foizini nazorat qiladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "raqamli dasturni keng joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qaroriga muvofiqiqtisodiyot va elektron hukumat" 2020 yil 28 apreldagi PQ-4699 2023 yilga kelib ulushni ikki baravar oshirish rejalashtirilganyalpi ichki mahsulotdagi raqamli iqtisodiyot. Iqtisodiy rivojlanish strategiyasi rivojlanish kabi omillarga asoslanadisanoat, elektron tijorat, xizmatlar va qishloq xo'jaligi, tadbirkorlikni kuchaytirish,moliyaviy resurslarni taqdim etish.
Raqamli iqtisodiyot deganda iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy tizim tushuniladiraqamli texnologiyalarning keng qo'llanilishiga asoslangan munosabatlar. Ko'p narsalar mavjudraqamli iqtisodiyotning ta'riflari.
Raqamli iqtisodiyot:
biznes modellarini shakllantirish va raqamli imkoniyatlarga asoslangan biznes jarayonlarini qurishtexnologiyalar (AKT va Internet) va katta ma'lumotlar almashinuvi (katta ma'lumotlar) ;
bu ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish va jarayonlarda rivojlanadigan munosabatlar to'plamidir;
onlayn texnologiyalarga (AKT va Internet) asoslangan va sifatli iste'mol qilishga qaratilganhayotiy imtiyozlarga bo'lgan ehtiyojni qondirish.
2025 yilga kelib dunyoning raqamli iqtisodiyoti 23 trln.dol. AQSh. Hozirgi 17,1 dan jahon yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 24,3% gacha ko'tariladi. Dunyoda raqamli transformatsiyani rag'batlantirish uchun 100 milliard birikma bo'ladikommunal xo 'jalik, sanoat va qishloq xo' jaligi, transport, moliya va boshqa sohalarda ko ' pchilikbulutli texnologiyalardan foydalanadigan korxonalar 85%, sun'iy intellekt 86%, raqamli bo'ladikatta ma'lumotlar-80%.
O'zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish davlatning ustuvor yo'nalishlaridan biri hisoblanadiiqtisodiy siyosat. Ushbu bayonotning isboti Respublika Prezidentining qaroridirO ' zbekiston Sh. M. Mirziyoyevning 2018-yil 3-iyuldagi PQ-3822-son "raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to' g 'risida" gi"Davlat tomonidan rivojlanish bo' yicha keng ko'lamli chora-tadbirlar ko'rilmoqdaiqtisodiyotning raqamli sektori, elektron hujjat aylanishi tizimlari joriy etilmoqda, elektron hujjatlar ishlab chiqilmoqdato'lovlar va elektron tijorat sohasidagi me'yoriy-huquqiy baza takomillashtirilmoqda". Axborot-texnologik platformalarda faoliyat yuritadigan raqamli iqtisodiyotbunday platformalarning yangi modellari va texnologiyalarini yaratish zarurligini keltirib chiqaradigan intensiv tezlik.
Bu raqamli iqtisodiyotning uchidan uchigacha (keng qamrovli) texnologiyalari:
1. Big Data texnologiyasi;
2. Internet narsalar texnologiyasi(IOT-Internet of Thinks);
3. Mobil texnologiyalar;
4. Bulutli texnologiyalar (Cloud computing);
5. Vertual (VR – virtual reality) va kengaytirilgan haqiqat (AR – augmental reality)texnologiyalari;
6. Neyrotexnologiya va sun'iy intellekt (AI);
7. Raqamli plotformlar;
8. Kvant texnologiyalari;
9. Robototexnika;
10. Blockchain va cryptocurrency texnologiyasi;
11. Kraudsorsing va kraudfanding.
"Blockchain" texnologiyalari (tarqatilgan ma'lumotlar registri texnologiyalari), "sun'iy intellekt",superkompyuterlarning imkoniyatlaridan foydalanish, shuningdek kripto aktivlari faoliyati ulardan biridirdunyoning ko'plab mamlakatlarida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yo'nalishlari.
O ' zbekiston Respublikasida "raqamli o 'zbekiston"milliy strategiyasi ishlab chiqilgan va faol joriy etilmoqda – 2030, bu erda vazifa qo'yilgan: 2030 yilda raqamli iqtisodiyotning respublika yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 30 foizni tashkil qilishi kerak.
2030 yilgacha qishloq xo'jaligini rivojlantirish dasturi jadal ishlab chiqilmoqda va joriy etilmoqda, shuningdekraqamli "aqlli qishloq xo'jaligi"dasturibiroq, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish jarayoni har doim ham silliq va yashin tezligida emas.
Bugungi kunga qadar "raqamli" milliy strategiyasini amalga oshirishda quyidagi muammolar aniqlandiO'zbekiston" – 2030:
- O'zbekiston mintaqalarini optik tolali tizimlar bilan jihozlash hozircha yetarli hajmga ega emas;
- simsiz keng polosali Internet qamrovining tezligi va foizi past;
- mamlakatning chekka hududlarida asosiy tarmoq infratuzilmasiga kirish qiyin;
- AKT sohasidagi mutaxassislarning faol tayyorgarligiga qaramay, tanqislik mavjudyuqori malakali kadrlar;
- raqamli iqtisodiyotni samarali rivojlantirish jarayonlari texnik va texnologik platformalar.
Ushbu muammolarni tezda bartaraf etish va belgilangan maqsadlarga erishish uchun milliy ishlab chiqilgandastur va-yo'l xaritasi цифровой 2030 yilgacha raqamli iqtisodiyot.
Zamonaviy innovatsion echimlarni joriy etishdagi qiyinchiliklarga qaramay, hozirgi davrda quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkinraqamli iqtisodiyotni shakllantirish davrining boshidan boshlab paydo bo'lgan quyidagi asosiy texnologiyalar.
Katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish va qayta ishlashga imkon beradigan "katta ma'lumotlar" texnologiyasiamaliylikning ekstremal chegarasida turli formatdagi.
"Katta ma'lumotlar" toifasiga kuniga 100 Gb dan ortiq ma'lumotlar oqimlarining aksariyati kiradi.uning keng tarqalgan ta'rifi-bu qattiq diskdan kattaroq hajmdagi ma'lumotlar to'plamishaxsiy qurilma va qayta ishlanmaydigan klassik vositalar uchun ishlatiladikichikroq hajmlar. Boshqa tomondan, BIG DATA-bu turli xil vositalar, yondashuvlar va ishlov berish usullarimuayyan vazifalar uchun foydalanish uchun tuzilgan va tuzilmagan ma'lumotlar vamaqsadlar.
Shuni ta'kidlash kerakki, dunyoda barcha ma'lumotlar hajmi eksponent ravishda o'sib bormoqda: 2011 yilda yaratilgan ma'lumotlar hajmi 1,8 zettabaytga, 2012 yilda 2,8 zettabaytga yetdi. 2020 yilda bu raqam 40 ga etadizettabayt.2020 yilda Big DATA bozori hajmi 70 milliard dollarga yaqin bo'ladi.
Respublika milliy iqtisodiyoti tarmoqlari va sohalarida "blokcheyn" (blokcheyn) texnologiyasini joriy etishO'zbekiston 2019 yil may oyida bo'lib o'tgan AKT sammitida muhokama qilindi. Xususan, quyidagi masalalar ko'tarildibozor islohotlariga, rivojlanishning asosiy maqsadlariga va iqtisodiy maqsadlarga erishishda ushbu texnologiyaning o'rni va roliraqobatbardoshlik, raqamli arxivlarni rivojlantirish, xususan investitsiya faoliyatida, savdoda,kripto aktivlari birjasi.
2018 yil 12 noyabrda O'zbekistonda birinchi marta "blokcheyn" texnologiyasini birinchi marta joriy etish amalga oshirildi.
Joriy etish O'zbekiston taraqqiyotni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi o'rtasidagi qo'shma loyiha doirasida amalga oshirildiraqamli iqtisodiyot "raqamli ishonch" va Rossiyaning Blockchain Industrial Alliance kompaniyasi. Butexnologiya davlat ekspertiza markazi uchun avtomatlashtirilgan reyestrlar tizimi sohasiga joriy etildi vadori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiyot texnikasini standartlashtirish.
Ushbu texnologiya har qanday tibbiy ma'lumot uchun mavjud bo'lgan ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashga imkon beradikirish huquqiga ega bo'lgan muassasa. Vaqt o'tishi bilan ushbu tizim shifokorlarga, dori-darmonlarni etkazib beruvchilarga imkon beradibemorlar kuniga 24 soat, haftada 7 kun turli xil ma'lumotlarni olishadi.
Shunday qilib, "blockchain" texnologiyasi turli xil operatsiyalarni ro'yxatdan o'tkazishni, tasdiqlashni o'z ichiga oladimuayyan operatsiyani amalga oshiradigan shaxsning haqiqiyligi, kontragentlarning xulosasi.
Quyidagi texnologiya hozirda keng tarqalgan tizimlarsun'iy intellekt (ingl.Artificial intelligence, AI).
Sun'iy intellekt deganda intellektni yaratishning zamonaviy ilmiy texnologiyasi tushuniladitabiiy tilda matnni qayta ishlashga qodir bo'lgan mashinalar, dasturiy ta'minot tizimlarimashinani o'rganish, ekspert tizimlarining ishini bajarish, tavsiyalar berish, ishlarni bajarishvirtual agentlar darajasi.

4.