Iqtisodiyot va ko’chmas mulkni boshqarish” kafedrasi

P


^Pmin P_e
Q_{2 Qe} Q₁ ^Q

19.7-rasm. Minimal narx o`rnatilishi natijasidagi yo`qotishlar grafigi

Ma`lum mehnat bozorida ishchi kuchi bahosi bu ish haqi. Davlat tomonidan minimal ish xaqi (<sup>W</sup><sub>min</sub> ) belgilandi deylik. 19.8-rasmda taklif chizig`i ishchi kuchi taklifini, talab chizig`i - ishchi kuchiga talabni ifodalaydi.

W


^Wmin


W_e

⁰ L₁
^{Le L}2 ^L

19.8-rasm. Minimal ish haqi grafigi

Davlat tomonidan o`rnatilgan minimal ish haqi

^Wmin
mehnat

resurslari bozoridagi muvozanat ish haqi ^W_e

dan katta, ya′ni ^W_min

• 
  
  W_{e .}
  

Ushbu siyosat natijasida ish joyi topgan ishchilar (rasmda L₁ ishchi)

yuqori ish haqi oladi. Lekin,

L  L₂  L₁
miqdoridagi ishchilar ish topa

olmaydilar va ishsiz qoladilar. Demak, bunday siyosat ishsizlikka olib kelishi mumkin.

Barqaror narxni ta`minlash va ishlab chiqarish hajmini cheklash siyosati. AQSh va Evropa davlatlarida minimal narxni o`rnatishdan tashqari, narxlarni barqarorlashtirishda ishlab chiqarish hajmini qisqartirishni yoki ishlab chiqarishni chekli rag`batlantirish siyosatlarini qo`shib olib boradi. Ayniqsa, bunday siyosat AQShda qishloq xo`jaligi tizimi qo`llanadi.

Barqaror narxlarni ushlab turish. Rivojlangan davlatlarda barqaror narx ko`pincha sutga, tamaki va donga qo`llaniladi, bundan maqsad, ushbu tovarlarni ishlab chiqaruvchilarning daromadlarini etarli darajada bo`lishini ta`minlash.
Bunda davlat mahsulotga narxni P* darajada belgilab, uni shu darajada bo`lishini ta`minlash uchun kerakli hajmdagi mahsulotni sotib oladi (19.9-rasm).
P


_P* P_e

0 _Q1
Q₀ ^{Q2 Q}

19.9-rasm. Narxni barqaror bo`lishini ta`minlash

Narx
^P* darajada o`rnatiladigandan keyin iste`mol talabi ^Q₀

dan ^Q₁

ga pasayadi, taklif esa

^Q2 ga qadar oshadi.
^P* narxni ushlab turish uchun

va omborlarda tovar zahiralarni to`planishini oldini olish uchun davlat

ortiqcha

Q  Q₂  Q₁
miqdordagi tovarni sotib olishi kerak. Iste`mol

talabi davlat talabi

^Q qo`shiladi va ishlab chiqaruvchilar barcha

mahsulotni

^P* narxda sotish mumkin bo`ladi.

Tovarni sotib oluvchi iste′molchilar tovarni P_e ga nisbatan

qimmatroq

^P* narxda sotib oladilar va ular o`zlarining iste′molchi

ortiqchaligini A to`rtburchak yuziga teng bo`lgan qismini yo`qotadilar (19.9-rasm). Iste′molchilarning boshqa bir qismi tovarni sotib olaolmaydilar va ularning yo`qotishi B uchburchak yuzi bilan ifodalanadi,

natijada iste′molchilarning umumiy yo`qotishi

ист.
quyidagiga teng

bo`ladi:

ist.   A  B _.

Boshqa tomondan qaraganda, ishlab chiqaruvchilar yutib chiqadi.

Siyosatning maqsadi ham shundan iborat edi. Ishlab chiqaruvchilar ^Q₀ ga

nisbatan ko`proq, ya′ni

^Q₂ miqdordagi mahsulotni yuqoriroq bo`lgan

^P* narxda sotadilar. Ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi ( ^и/ч )

quyidagi miqdorga oshadi:

i/ch

 A  B  E _.

1
Endi davlatning xarajatlari ^Q₂

 Q  P^*
ga teng, ya′ni bu davlat

tomonidan sotib olingan tovar summasi. Bu xarajat ham pirovardida iste′molchi yo`qotishiga qo`shiladi, nima uchun deganda u soliqlar

hisobidan to`lanadi. 19.9-rasmda davlatning xarajati

Q₀Q₂ F₂ F₁
katta

to`rtburchak bilan ifodalangan. Davlatning ushbu xarajatlari kamayishi mumkin, agar u sotib olgan mahsulotining bir qismini chetga (odatda past narxda) sotsa. Lekin, bu davlat ichidagi ishlab chiqaruvchilarning o`z mahsulotini chetga chiqarib sotish imkoniyatini cheklaydi.

Bunday siyosatning aholi turmush darajasiga ta`sirini baholash uchun biz iste′molchi ortiqchaligidagi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligidagi natijaviy o`zgarishlarni qo`shib, undan davlat xarajatini ayiramiz:
ist.  i.ch.  (Q₂  Q₁ )  P*  A  B  A  B  E  (Q₂  Q₁ )  P*  E  (Q₂  Q₁ )  P *

yoki
^{E  S}Q Q F F ^.

1 2 2 1
Demak, bunday siyosatda jamiyat o`z faravonligining bir qismini yo`qotadi. 18.9-rasmda ushbu yo`qotish shtrixlangan soha yuzasi bilan

ifodalanadi. Ko`rinib turibdiki, bunday siyosat juda katta jamiyat yo`qotishlari bilan bog`liq.

Siyosatning asosiy maqsadi fermerlar daromadini oshirish bo`lsa, bundan samaraliroq yo`l bormi, degan savolni qo`yadigan bo`lsak, unga bor, deb javob berish mumkin.
Fermerlaning daromadini A+B+E miqdorga oshirishni jamiyatni kamroq yo`qotshi orqali amalga oshirish yo`li bu ushbu A+B+E pulni to`g`ridan-to`g`ri fermerlarning o`ziga berishdir. Iste′molchilarning narxni barqarorlashtirishdagi yo`qotishi bari bir A+B ga teng bo`lgani uchun, fermerlarga ushbu pul bevosita berilsa, jamiyat 19.9-rasmda shtrixlangan yuzaga teng bo`lgan mablag`ni iqtisod qilishi mumkin.