Iqtisodiyot va menejment

11-mavzu. Korxona (firma) harajatlari va foydasi (4 soat)
1- ma’ruza mashg‘uloti

1. 
   Ishlab chiqarish harajatlari tushunchasi va uning tarkibi.
   
2. 
   Ishlab chiqarish harajatlari turlari. Xarajatlarni minimallashtirish qoidasi.
   
3. 
   Qisqa va o‘zoq davrda ishlab chiqarish harajatlarining o‘zgarish tamoyillari.
   

Oldingi boblardan ma’lumki, raqobatli bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar narxi ijtimoiy zaruriy sarflar, ijtimoiy naflilik darajasi hamda talab va taklif nisbatining o‘zaro ta’siri natijasida o‘rnatiladi. Korxonalarning bozorga mahsulot etkazib berishga bo‘lgan layoqatini aniqlab beruvchi muhim omil sarf-xarajatlar darajasi hisoblanadi. Har qanday tovarni ishlab chiqarish iqtisodiy resurs sarflarini taqozo qiladi, ular ham ma’lum narxga ega bo‘ladi. Korxona bozorga taklif qiladigan tovar miqdori iqtisodiy xarajatlar (resurs narxlari) darajasiga, resurslardan foydalanish samaradorligi va tovarlar bozorida sotiladigan narxlarga bo­g‘liq. Bu mavzuda biz sarf-xarajatlarning umumiy tabiati va tarkibiga to‘xtalamiz hamda foydaning tashkil topishini tahlil qilamiz.

Milliy iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish birliklari (korxona, firma) o‘z faoliyati natijalaridan ko‘proq foyda olishga harakat qiladilar. Har qanday korxona oladigan foyda nafaqat o‘zining tovarini ancha Yuqori narxlarda sotishga, balki tovar ishlab chiqarish va uni sotishga qilinadigan sarf-xarajatlarni kamaytirishga ham intiladi.

Tovarlarni sotish narxlari asosan korxona faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan tashqi sharoitlar bilan belgilansa, ishlab chiqarish sarf-xarajatlari korxonaning ishlab chiqarish va tauyor tovarlarni sotish jarayonlarini tashkil qilish samaradorligi darajasiga bog‘liq. Lekin har qanday tovarni ishlab chiqarish va sotish uchun ma’lum sarf xarajatlar talab etiladi.

Hozirda ishlab chiqarish xarajatlarini tadqiq qilishda ikki xil nuqtai-nazardan - klassik va neoklassik yoki zamonaviy yondoshish mavjud. Klassik nazariya yondoShuviga ko‘ra, ishlab chiqarish xarajatlari – bu mahsulot ishlab chiqarish uchun amalga oshirilgan barcha jonli mehnat, pul va moddiy sarflardir.

Umumiy nazariy jihatdan quyidagilarni farqlash lozim:

1. 
   ishlab chiqarishning ijtimoiy xarajatlari yoki mahsulot qiymati;
   
2. 
   korxona (firma)ning individual ishlab chiqarish xarajatlari.