Iqtisodiyot” yonalishi 2-kurs 202-guruh talabasi Ahmadjonov Muhammadnosir

Iste’mol nazariyasi va uning postulatlari
1. Iste’molchilar ne’matlarni klassifikatsiya qiladilar va bir biri bilan solishtira oladilar .
2. Iste’molchilar xohishi tranzitivdir (o’zgaruvchan).
3. To’yinmaslik . Iste’molchilar har doim ne’matning kamroq qismidan ko’ra ko’proq qismini afzal ko’radi .
Iste’mol nazariyasi
Chekli naflilik (MU) – bu biror ne’matdan qo’shimcha birlik iste’mol qilish natijasida (boshqa ne’matlar iste’moli o’zgarmaganda ) iste’molchi tomonidan olinadigan qo’shimcha naf. Ammo, biror ne’matdan har birlik qo’shimcha iste’mol qilish oldingisiga nisbatan kamroq naf beradi va ne’matning bunday xususiyatiga chekli naflilikning kamayish qonuni deyiladi.
Iste’mol nazariyasi
Befarqlik egri chizig’I - bu iste’molchi uchun bir xil naf beruvchi ne’matlar kombinatsiyalarini ifodalaydi. Befarqlik egri chiziqlari majmuasi befarqlik egri chiziqlari kartasini beradi. Befarqlik egri chiziqlari qanchalik o’ngda va tepada joylashgan bo’lsa, unga to’g’ri keladigan naflilik shuncha yuqori bo’ladi.
0
U
U
Iste’mol nazariyasi
Ne’matlarning bir-birini o’enini bosish zonasi deb - bir ne’mat bilan ikkinchi ne’matni samarali almashtirish mumkin bo’lgan oraliqqa aytiladi.
Befarqlik egri chizig’ining pastga tomon yotiqligi bir ne’matni ikkinchi ne’mat bilan chekli almashtirish normasini ifodalaydi.
1. Budjet chizig`i: Iste’molchining qanday imkoniyatlari mavjud?

• 
  Ko’p odamlar o’z ehtiyojlari soni va sifatini yaxshilashnga urinishadi – ko’proq ta’tillar, qimmatroq mashina haydash yoki yaxshiroq restoranlarda ovqatlanish va hokazo. Kishilar o’z xohishlaridan ko’ra kamroq sarflashni istashadi chunki ularda kirim ta’siri borligi sababli xarjlari ham chegaralangan bo’ladi. Biz iste’molchining tanlov nazariyasini kirim va chiqim orasidagi mutanosiblikni tekshirish orqali boshlaymiz.
  
• 
  Obyektlarni oddiy va sodda bo’lishini ko’zlab, biz iste’molchi xarid qilishi mumkin bo’lgan faqat ikkita narsani olamiz: pitsa va Pepsi. Albatta, hayotda kishilar minglab turdagi tovarlarni xarid qilishlari mumkin. Taxminimizcha, iste’molchi tanlovi tushunchasining asosiy mazmunini o’zgartirmay turib sodda tushuntirish uchun ikkita mahsulotni olish yetarli.
  
• 
  Avvalo, pitsa va Pepsiga bo’lgan xarajat iste’molchi kirimining qancha qismini cheklab olishini ko’rib chiqamiz. Taxminan iste’molchi kirimi oyiga 1000$ va uning hammasi Pepsi va pitsaga ketadigan bo’lsin. Pepsi narxi 2$, pitsaniki 10$.
  
• 
  Rasm 1 dagi jadval iste'molchi sotib olishi mumkin bo`lgan pitsa va Pepsining ko'plab kombinatsiyalarining ayrimlarini ko'rsatadi. Jadvalning birinchi qatori, agar iste'mol pizzaga o`zining barcha daromadini sarflasa, u oy davomida 100 ta pizza yeyishi, lekin u hech qancha Pepsi sotib olish mumkin emasligini ko'rsatadi. Ikkinchi qatorga boshqa ehtimolni ko'rsatadi, iste'mol to'plami: 90 ta pitstsa va 50 pint pepsi. Va hokazo. Jadvaldagi har bir iste'mol to'plami aniq $ 1000 turadi.
  
• 
  Aynan C nuqtada AB chizig`i o'rtasida iste'molchi teng sarflaydigan nuqtadir, unda pizza va Pepsi miqdori ($ 500). Bu iste'molchi tanlashi mumkin bo`lgan pizza va Pepsi ko'plab kombinatsiyalarning faqat uchtasidir. AB chizig`i bo'yicha barcha nuqtalarni tanlash mumkin. Byudjet sig`imi deb nomlangan bu chiziq, iste'molchi qurbi yetadigan iste'mol to`plamlarini ko'rsatadi. Bu holda, u iste’molchi to`qnashadigan pizza va Pepsi o'rtasidagi tanlovni ko'rsatadi.Byudjet sig`imi qiyaligi iste'molchi duch keladigan tanlov darajasini o`lchaydi. Eslatib o'tamiz, bu ikki nuqta orasidagi chiziq vertikal masofa o'zgarishi gorizontal masofa o'zgarishiga bo'lib hisoblanadi ( "muddatda o`sish"). A nuqtadan B nuqtagacha vertikal masofa 500 pint bo'lgan, va gorizontal masofa 100 pitstsa hisoblanadi. Shunday qilib, chiziqda 1 ta pizzaga 5 pint Pepsi to`g`ri keladi.
  

• 
  Birinchi jadval iste’molchining yuqorida aytib o’tilgan mahsulotlardan qay usullarda xarid qilishi mumkinligini hisoblovchi kombinatsiyalardan biri ko’rsatilgan. Birinchi jadval shuni ko’rsatadiki, agar iste’molchi hamma pulini pitsaga sarflasa u 100 ta pitsa xarid qilishi va birorta ham Pepsi ololmasligi mumkin. Ikkinchiqatorda boshqacha variant: 90 ta pitsa va 50 dona Pepsi, va hokazo. Har bir chiqim summasi 1000$ni tashkil etadi.Birinchi jadvaldagi grafik iste’molchi tanlashi mumkin bo’lgan “to’plam”larga misol bo’ladi. Vertical chiziq Pepsining miqdorini o’lchasa, gorizontali esa pitsaning donasini ifodalamoqda. Grafikda uchta nuqta keltirilgan. A nuqtada, iste’molchi faqat 100 ta pitsa oladi, ammo Pepsi olmaydi, B nuqtada u pitsa xarid qilmaydi, lekin, 500 ta Pepsi sotib oladi, A va B nuqtalarining o’rtasi bo’lmish C nuqtada iste’milchi har ikkalasigayam teng ravishda 500 $ dan pul sarflashi tasvirlangan.
  
• 
  Bunda u 50ta pitsa va 250 ta Pepsi iste’mol qila oladi. Yuqorida aytib o’tilganlar ko’plab kombinatsiyalardan uchtasi edi, xolos. A nuqtadanBnuqtagacha bo’lgan har bir variant bizga to’g’ri kela oladi. Xarajatlar sig`imii deb ataluvchi ushbu chiziq bizga iste’molchining qurbi yetadigan iste’mol “guruh”larini ko’rsatib beradi. Shu bilan iste’molchi xarid qilishi mumkin bo’lgan Pepsi va pitsa miqdorlarini jadvallar yordamida o’rganib chiqdik.Budjet sig`imi egri chizig’i iste’molchining bir tovarning boshqasiga nisbatan xarid qila olish imkoniyatini narxlar mutanosibligi orqali o’lchashda ishlatiladi. A nuqtadan B nuqtagacha vertikal oraliq 500 ichimlik va gorizontal masofa 100 ta pitsaga teng. Demak, beshta Pepsi bitta pitsaga to’g’ri kelmoqda.