Iqtisodiyot” yonalishi 2-kurs 202-guruh talabasi Ahmadjonov Muhammadnosir

3.OPTIMALLASHTIRISH: ISTE’MOLCHI NIMANI TANLAYDI?
Bu bobning ham maqsadi iste’molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini tushuntirish hisoblanadi. Bizda analiz ushun ikki muhim manbaa mavjud: iste’molchining moliyaviy ahvoli (u qancha pul sarflay oladi) va iste’molchining xohishlari (u nimaga pulini sarflaydi). Endi biz ushbu ikki qismni birlashtirib, iste’molchining nima xarid qilish haqidagi qarorini tahlil qilamiz.
ISTE’MOLCHINING ENG QULAY TANLOVI
O’zimizning qadrdon Pepsi va pitsamizni yana bir marotaba “davraga taklif etamiz”. Iste’molchi o’zi uchun eng yaxshi bo’lgan Pepsi va pitsa xaridi variantiga to’xtashi mimkin – bu uning eng so’ngi tanlovi bo’ladi. Ammo, iste’molchi o’z budjet sig`imiiga ham qarashi kerak. Chunki bu uning yagona moliyaviy o’lchov manbaasi hisoblanadi.

Eslab qoling: optimal nuqtada befarqlik egri chizig`ivabudjet sig`imiteng bo’ladi. Biz befarqlik egri chizig`ini urinma, budjet sig`imini o’zgarmas deb olamiz. Urinish nuqtasi Pepsi va pitsa o’rtasida ham budjet tomonidan, ham qoniqish tomonidan eng befarqlik egri chizig`i. Xullas, iste’molchi ikki xil tovarni tanlaydi, shuning uchun befarqlik egri chizig`i nisbiy qiymatga ega bo’ladi.

Yettinchi bo’limda biz bozor narxlari iste’molchining mahsulotlarga munosabatini ko’rib o’tgan edik. Iste’molchi tanlovini tekshirish ba’zi xulosalarning aslida boshqachaligini ko’rsatmoqda. Tanlovni amalga oshirishda iste’molchi narxlarni ko’rib chiqadi songra, befarqlik egri chizig`ibilan nisbiy narx to’g’ri keladigan optimal variantni tanlaydi. Nisbiy narx bu bozor sotishiga, iste’molchi esa xarid qilishiga mos bo’lgan narx hisoblanadi. Iste’molchining budjeti optimal qiymatida bozorning
narx taklifi va iste’molchi sig`imi teng bo’ladi. Iste’molchi budjet optimali tufayli bozor narxlari iste’molchi xarid qila olishi mumkin bo’lgan tovarlar sonini cheklaydi.
ISTE’MOLCHI DAROMADINING O`ZGARISHI UNING TANLOVIGA QANDAY TA’SIR KO’RSATADI?
Yuqorida biz iste’molchi qanday qilib talov amalga oshirishi haqida gaplashdik, keling endi ushbu tanlovga uning oylik kirimi qanday ta’sir ko’rstishini muhokama qilamiz. Aniqlikka erishish uchun, tasavvur qiling, iste’molchi kirimi o’sib bormoqda. Yirikroq daromad evaziga, iste’molchi ikkala tovar (Pepsi va pitsa)dan ko’proq xarid qila oladi. Kirimdagi o’sish 7-chizmada ko’rsatilgandek, tashqi tomondan budjet sig`imini siljitadi.

• 
  Ikki tovarning nisbiy narxi hali o’zgarmaganligi sababli, yangi budjet sig`imibirinchisidek haliyam o’zgarmagan. Bu yerda kirimning ortishi budjet sig`imining parallel ko’chishiga olib keladi.
  
• 
  Kengaygan budjet sig`imi iste’molchiga ko’proq Pepsi va pitsa xaridiga imkon beradi, ya’ni bu yirikroq befarqlik egri chizig`i degani. Budjet holati va iste’molchining befarqlik egri chizig`ilati orasidan eng ma’qul deb topgani uning optimal tanlovini “ilk optimal”dan “yangi optimal”ga siljitadi.
  
• 
  Eslab qoling, 7-chizmada iste’molchi o’zi uchun ko’proq Pepsi va pitsa tanlaydi. Kirimning ko’payishiga iste’molning
  
• 
  ortishi mantiqiy javob bo’la olmasada, bu vaziyatda eng mos holat ko’proq pitsa va Pepsi deb baholanadi.
  
• 
  To’rtinchi bo’limga murojaat qilsangiz, iqtisodchilarning daromad oshganda iste’molning ham ortish holatiga normakl Tovar deb baho berishlarini ko’rishingiz mumkin. 7-chizmadagi befarqlik egri chizig`i sifatidagi Pepsi va pitsa taxminan normal tovarlardir.
  

• 
  8-chizmada iste’molchining mablag’i oshganda ko’proq pitsa hamda kamroq Pepsi xarid qilishini ko’rishimiz mumkin. Agar iste’molchi budjeti ortganda bir tovarni boshqalariga nisbatan ko’proq xarid qilsa, bu mahsulot turi iqtisodchilar tomonidan past darajadagi tovar deb qaraladi. 8-chizma pitsaning normal tovar va Pepsining past darajadagi Tovar ekanligi ehtimoli ostida chizilgan.
  
• 
  Dunyodagi ko’pgina tovarlar normal tovarlar bo’lishiga qaramay, ba’zi bir past darajadagi tovarlar ham mavjud. Masalan velosipedlar. Kirim oshsa, kishida avtobus yoki tahsida yurish, yoinki, shaxsiy avtomobil xarid qilish xohishi paydo bo’ladi. Avtobusda yurish ham past darajadagi “tovar” hisoblanadi.