Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va tizimlari

Dasturiy mahsulotlar sinflari
• Dasturiy mahsulotlar
• Dasturiy mahsulotlarni tayyorlash

Dasturiy mahsulotlar
Foydalanish xususiyati va foydalanuvchilar kategoriyalariga ko‘ra barcha dasturlarni ikki sinfga — utilitar dasturlar va dasturiy mahsulotlarga bo’lish mumkin.
Utilitar dasturlar (o‘zi uchun dasturlar) shu dasturlami ishlab chiqaruvchilar ehtiyojini qondirish uchun moijallangan. Ko‘proq utilitar dasturlar maiumotlami qayta ishlash texnologiyasida servis rolini bajaradi yoki keng tarqalish uchun m oijallanm agan funksional vazifalami hal etish dasturlari boiadi.Dasturiy mahsulotlar foydalanuvchilar ehtiyojlarini qondirish, keng tarqatish va sotish uchun moijallangan.
Hozirgi paytda dasturiy mahsulotlami ochiq (legal) tarqatishning boshqa variantlari ham mavjud, ular yalpi (global) va mintaqaviy kommunikatsiyalardan foydalanish bilan yuzagа keladi:
• freeware — erkin tarqatiladigan foydalanuvchining o ‘zi qo’lab-quwatlaydigan bepul dasturlar, u bularga zarur o‘zgartirishlar kiritishga haqli.
• shareware — notijorat (shartli — toiovsiz) dasturlar, ulardan odatda toiovsiz foydalanish mumkin. Bunday mahsulotlardan doimiy foydalanilganda muayyan miqdorda badal toianadi.Bir qator ishlab chiqaruvchilar OEM — dasturlar (Original Equipment Manufacturer), ya’ni kompyuterlarga o ‘rnatilgan hisoblash texnikasi bilan birgalikda keltirilgan maxsus dasturlardan foydalanadi.
Dasturiy mahsulot foydalanishga tegishli ravishda tayyorlanishi, zarur texnik hujjatlarga ega boiishi, shuningdek davlat ro'yxati kodi mavjud bo'lishi lozim. Faqat shunday sharoitlardagina yaratilgan dasturiy majmua dasturiy mahsulot deb nomlanishi mumkin.Dasturiy mahsulot — sanoat mahsulotining istalgan turi kabi realizatsiyaga tayyorlangan ommaviy ehtiyojli muayyan muammo (vazifani)ni hal etish uchun o‘zaro bogiangan dasturlar majmuasidir.Dasturiy mahsulotlar quyidagicha yaratilishi mumkin:
• buyurtmaga ko‘ra individual ishlanma;
• foydalanuvchilar orasida ommaviy tarqatish uchun ishlanma. Individual ishlanmada firma-ishlab chiqaruvchi muayyanbuyurtmachi uchun ma’lumotlami qayta ishlash o'ziga xosligini hisobga oluvchi dasturiy mahsulotni yaratadi.Dasturiy mahsulot dasturlashtirishning zamonaviy asbobsozlik vositalari qoilangan holda loyiha ishlarini bajarish sanoat texnologiyasi asosida ishlab chiqiladi. Uning o'ziga xosligi axborot va asbobsozlik vositalaridan foydalanishni qayta ishlash xususiyatiga bogiiq holda algoritm va dasturlami ishlab chiqish jarayoniningnoyobligidadir. Dasturiy mahsulotlami yaratishga ko‘plab mehnat, moddiy, moliyaviy zaxiralar talab etiladi, yuqori malakali mutaxasislar zarur.

2. Biznesni avtomatlashtirish odatda dasturiy ta'minot to'plami yoki axborot tizimi nazorati ostida muntazam takrorlanadigan operatsiyalar va vazifalarni o'tkazish jarayoni sifatida tushuniladi. Natijada kompaniya rahbariyati inson va moliyaviy resurslarni bo'shatish, mehnat unumdorligini oshirish va rivojlanish strategiyasini yanada samarali boshqarish imkoniyatiga ega bo'ladi.

Aniq harakatlar ketma-ketligiga rioya qilinmasa, tashkilotni boshqarishning odatiy misoli quyidagi diagramma shaklida taqdim etilishi mumkin:
Ushbu boshqaruv usuli jiddiy kamchiliklarga hamroh bo'ladi:
menejerlar va liniya menejerlari doimiy yuqori yukni boshdan kechiradilar, chunki ish jarayoni faqat ularning bevosita ishtirokida amalga oshiriladi;
vazifalarni bajarish jarayonida asosiy ijrochilardan tashqari tegishli bo'limlarning xodimlari ham jalb qilinadi;
muammoning yechimi qaysi bosqichda ekanligini hech kim bilmaydi;
mas'uliyat sohalari bo'linmaydi, ko'p funktsiyalar takrorlanadi;
qarorlarni qabul qilish muddati qattiq nazorat qilinmaydi;
jarayonda ishtirok etayotgan xodimlar yakuniy maqsad uchun rag'batlantirilmaydi.
Bunday yondashuv natijasida hamma band va qo'yilgan vazifalarni hal qilish ko'p narsani orzu qiladi.
Jarayon yondashuvi ushbu holatdan tubdan farq qiladi, chunki u har bir bosqichda harakatlarning maqbul tartibiga va amalga oshirishni nazorat qilishga asoslanadi.
Jarayonli yondashuvning maqsadi - korxonaning ma'lum qoidalarga muvofiqligi va ichki biznes jarayonlarining o'zaro bog'liqligi.
Jarayon yondashuvi quyidagi afzalliklarga ega:
bznes jarayonlarining tartibliligi;
muammolarni eng qisqa yo'l bilan hal qilish;
xodimlarning ish sohasi uchun shaxsiy javobgarligi;
topshiriqlarning bajarilishini nazorat qilish;
optimal natijalarga erishish uchun xodimlarni rag'batlantirish;
vazifalarni bajarish vaqti bo'yicha rejalashtirish;
ichki ierarxiyani soddalashtirish tashkiliy tuzilma korxonalar.
Biznes jarayonlarini avtomatlashtirish aynan nima
Avtomatlashtirish tizimlari har qanday murakkablikdagi biznes jarayonlarini onlayn simulyatsiya qilish imkonini beradi. Foydalanuvchilar uchun qulaylik va ko'p qirralilikni o'zida mujassam etgan mavjud vazifalar menejeri taqdim etiladi.
Uning yordami bilan xodimlar aniq vazifalarni hal qilish uchun mas'ul shaxslarni tayinlash, individual jarayonlarga sarflangan vaqt to'g'risida statistik ma'lumotlarni olish, shuningdek, o'z faoliyatini optimallashtirish rejalarini tuzish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Belgilangan muddatlarni eslatish muayyan vazifalar uchun o'tkazib yuborilgan muddatlardan qochishga yordam beradi.
3. Mamlakatimiz ta'lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berayotganligi kun sayin yaqqol ko‘rinib bormoqda. Turli ta'lim shakllari qatori ayniqsa, masofadan o‘qitish (MO‘) keng qo‘llanilayotgatligi ham quvonchli hol.
Ko`pchilik Intеrnеtdan faqatgina yangiliklar bilan tanishish, informatsiya qidirish, elеktron pochtadan foydalanish yoki gap sotish uchun foydalanishi sir emas. Intеrnеtning imkoniyatlari kundan - kunga oshib bormoqda. Intеrnеtdan foydalanishning yangi bosqichi boshlandi, ya'ni Intеrnеt turli sohalarga tadbiq qilindi. Intеrnеt tеxnologiyalar: masofadan o`qitish, elеktron kutubxonalar, tеlеmеditsina, tеlеmеtrologiya, elеktron tadbirkorlik, elеktron magazinlar va boshqalar. Quyida bu tеxnologiyalarning qisqacha, lеkin asosiy tavsiflarini kеltiramiz.