Iqtisodiyotda informatsion kommunikatsion texnalogiyalar

Internetdagi xavf va undan xavfsiz foydalanish qoidalari
Bolalar internetdan foydalana turib yovuz niyatli odamlarga duch kelib qolmoqdalar. Internetdagi noma’lum kishi bilan muloqot ishonchli va do’stona munosabat o’rnatishga imkon yaratadi. Jinoyatchi ushbu afzallikdan foydalangan holda tajribasiz yoshlarni o’ziga bog’lab olmoqda. Siz farzandingizni interetdagi xavfdan asray olasiz, qaysiki uni tarmoqdan qanday foydalanayotganligini nazorat qila olsangiz.Jinoyatchilar bolalar bilan chatda lahzali axborotlar almashtirishda, elektron pochta yoki forumlardan foydalanib aloqa o’rnatish ustunligiga erishmoqda. Ko’pgina o’smirlar o’zlarini muammolarini hal etish uchun konferensiyaga murojaat etadilar. Yovuz niyatli kishilar esak bundan foydalangan holda, ularga mehribonlik, g’amxo’rlik ko’rsatish va sovg’alar berish orqali o’smirlarni e’tiborini o’ziga qaratib olmoqda. Shuningdek, ular yoshlar yoqtiradigan va qiziqadigan yangi hamda zamonaviy musiqalarni yaxshi o’zlashtirib olganlar. Ular o’smirlar muammosini tinglaydi va ularga hamdard bo’ladi. Yovuz niyatli kishilar sekin-astalik bilan suhbat mavzusiga shahvoniy (seksual) tus berib boradi yoki erotik mazmundagi materiallarni ochiqdan ochiq namoyish etib boradilar. Bu orqali o’smirlarning axloqiy taqiblarini susaytirib boradi. Ayrim jinoyatichlar esa suhbat mavzusini birdaniga shahvoniy mavzuga bag’ishlaydilar va o’smirlarni kechinmalarini o’zlariga bog’lab olishga erishadilar. SHuningdek, jinoyatchilar o’smirlar bilan real kundalik turmushda uchrashish imkoniyatini ham baholashga erishadidar.Ko’p vaqtini Tarmoqda, xususan, chatda o’tkakzayotgan, Ular xonalari eshigini bekitib olib nima bilan mashg’ul ekanliklarini yashiradigan ko’pgina bolalar Internet jinoyatchiligi tuzog’iga tushib qolmoqda.
Yovuz niyatli odam shahvoniy mavzuni muhokama qilish vajida bolalarga saytlarga suratlar taqdim etmoqda. Bolaga bolalar bilan kattalar o’rtasidagi jinsiy munosabatlarning tabiiyligi haqidagi fikrlarni singdirish uchun bolalarga xos pornografik tasvirlardan foydalanmoqda. Bolangiz oiladagilar foydalanayotgan kompyuterdagi pornografik faylarni disklarda yashirayotgan bo’lishi mumkin.
Internet jinoyatchi zo’r berib bolalar va ularning oilalariga suqilib kirib keladi. Bolaning oila a’zolari bilan noxushliklar keltirib chiqaradi. Bundan tashqari bolalar jinsiy taqibga duchor bo’lganda, tund va mayus bo’lib qoladi.
Kompyuternidagi oshkoro xarakterdagi yoki shahvoniy tusdagi munosabatlardan ogohlantiruvchi materiallarni muttasil tekshirib boring. Farzandingizni muloqotga kirishiga imkon beruvchi, aniq vaqt rejimidagi chat aloqalari, lahzali ma’lumotlar va elektron pochtalarni nazorat qilib boring. Internet jinoyatchi o’zining qurboni bilan birinchi navbatda chatda uchrashuv tashkil etadi. So’ngra ular bilan elektron pochta yoki lahzali ma’lumotlar orqali muloqot o’rnatadi.Zarar keltiruvchi dasturlarga chuvalchang va “troyan otlari” kabi viruslardan iborat kompyuter dasturlari kiradi. Ular oilaviy kompyuterlar va ularda saqlanayotgan ma’lukmotlarga zarar etkazadi. SHuningdek, Internetdagi ma’lumotlar almashish jarayonini ham susaytiradi. Agar bunday zarar keltiruvchilarning oldini olish choralarini ko’rish, zararli tomonlarini tushuntirish va ularga qarshi kurashish uchun sog’lom fikrni shakllantirish orqali farzandlaringiz va oilangizga keladigan zararni kamaytirgan bo’lasiz.Ko’pgina bolalar Internetdan ko’ngilochar saytlarni (masalan, o’yinlar) izlaydilar. Ular yangi o’yin saytini izlab turib, kartochli serverlarga tushib qolishi mumkin. Ko’pgina o’yinlar va ko’ngilochar saytlar voyaga etmaganlar uchun mo’ljallanmagan. Ular pulda qimor o’ynashi mumkin emas.O’yin saytlari bilan qimor o’yinlari saytlari stolli va so’zli o’yinlar, ochko to’plashga asoslangan arkadiy va boshqotirmalar o’yinlari tipiga ajratiladi. Bu erda o’yinli, na haqiqiy pul sarflanmaydi. Qimorli o’yin saytlari o’yin pullarini yutub olishga asoslangan. Pulli o’yinlarga asoslangan saytlarda esa haqiqiy pul yutuqlari o’ynaladi.
Ko’pchilik ota-onalar farzandlarining ineternetda vaqtlarini o’tkazishlaridan aziyat chekmoqdalar. Dastlab katta yoshdagilar Tarmoqni yangi bilimlarning cheksiz manbai sifatida ijobiy qabul qilgan edilar. Ko’p o’tmay Internetdan o’smirlar uy vaziflarini bajarish yoki foydali manbalarni izlash uchun emas, balki chatda so’zlashish va onlayn o’yinlarini o’ynash bilan cheklanayotganligi aniq bo’ldi.
Bolalarni o’yin bilan boshqa mashg’ulotlari orasida muvozanatini saqlash ota-onalar uchun doimiy yumush bo’lib kelgan. Internetning paydo bo’lishi bu vazifani yanada murakkablashtirib yubordi. Internetdagi muloqot va interaktiv o’yinlar bolalarni vaqtni sezish idrokini susayishiga olib kelmoqda. Quyida keltiriladigan bir necha maslahatlar farzandingizni Internet-tobeligidan xalos bo’lishiga yordam beradi.Internet ishtirokchilar, xususan, bolalar va o’smirlar o’rtasidagi sevimli muloqot shakllari sifatida chatlar, lahzali axborotlar almashinish tizimi, bloglar yoki Internet-kundaliklarni taqdim etadi.
Kundalik turmushdagi singari Internetda ham foydalanuvchilarning hayotini murakkablashtiruvchi o’zining bezorilari mavjud.
Internet o’rganish uchun hatdan ortiq ulkan imkoniyatlarni taqdim etadi. Ammo taqdim etiladigan axborotlar orasidan anchagina qismini na foydali, na ishonchli deyish mumkin.Tarmoqdan foydalanuvchilar esa axborotlarni aniqligini baholash uchun tanqidiy munosabat bildirishlari lozim. Internetda har qanday kishi axborotlar e’lon qilishi mumkin.Bu ko’proq “Internet –haqqoniy ma’lumotlarga ega” deb o’ylashga moyil bolalarga taalluqli. Gazeta va jurnallarni muharrir va tahrirchilar to’g’rilab boradilar. Internet esa joylashtiriladigan axborotlarni qanchalik haqqoniy ekanligini tekshira olmaydi.Bolalarga Internet qanday ishlashini so’zlab bering. Har bir kishi sayt tashkil etishi mumkin. Bu haqida unga hech kim savollar bera olmaydi. Bolalarni keng ko’lamdagi manbalardan foydalanishga va Tarmoqda ko’rayotgan narsalarini tekshirishga o’rgating.
Odatda ko’pchilik ota-onalar farzandlarini ponografik, nafratlantiruvchi mazmunli, sutsidal yo’nalishdagi materiallar, guruhbozik (sektant) materiallari, me’yorga solinmagan leksikalar bilan tanishishlari xohlamaydilar. Bu toifa axborotlar nmaqbul xarakterli materiallarga taalluqlidir.Pornografik materiallar yoki me’yorga solinmagan leksikali materiallarni oson muvofiqlashtirish mumkin va filtrtsiya vositalari yordamida uzib qo’yish mumkin. Nomaqbul mazmunli materiallarning boshqa turlaridan bolalarni himoya qilish ancha qiyin.
Masalan, bolalar saytlarida irqchilikni yoqlovchilikdan tortib qo’pol masxara qiluvchi ko’rinishdagi nafratlantiruvchi har xil ifodalarni uchratish mumkin. Qaraganda ushbu saytlar ranjitmaydigandek tuyulsa-da, ammo ular boshqalarga qo’pol munosabat onlayn madaniyatini shakllanishida xizmat qiladi.Irqchilar va nafratlantiruvchi guruhlar Internetni yoshlarni o’z saflariga tortish uchun foylanmoqdalar. Oxirgi vaqtlarda chat va elektron pochtadan foydalanib, zehnli, ta’sirchan yoshlarni izlamoqdalar, so’ngra ularni o’zlarining jamoalariga jalb etmoqdalar.
Xulosa
Internetning insoniyat uchun foydasi va imkoniyatlari kundan kunga oshib bormoqda. Shu bilan birga xavfsizlik borasida ham muammolar kamaygani yo`q.
Barcha kerakli avtiviris va boshqa axborot xavfsizligini ta`minlovchi dasturlarga ega bo`lsangiz ham, sizning internetdagi faoliyatingiz hech qachon 100 foiz xavfsiz bo`lmaydi. Parolni kuchli tanlash yoki zararli saytlarga kirmaslik orqali sizga bo`ladigan xavf darajasini minimumga tushirishingiz mumkin, ammo agar xakerlar shaxsan sizini hujumga olishni qasd qilsa, ular tahdididan omon chiqishingiz ehtimoli juda kam. Albatta, oddiy odamlarning qasddan qilingan xakerlar hujumiga duch kelishi deyarli uchramaydi.
Axborot asri davrida yoshlarga yopirilib kеlayotgan axborotlardan foydalana olishlari, xususan, nosog`lom axborotlardan himoyalana olishlari, kommunikatsiya vositalaridan to`g`ri foydalana bilishlari uchun bilim va tajriba kеrak bo`ladi. Aynan mana shu borada ular kattalar, ayniqsa, ota-onalar va pеdagoglarning ma`naviy-ruhiy ko`magiga muhtoj. Shunday ekan, yoshlarga sog`lom axborot muhitini yaratib, ular ma`naviy olamining daxlsizligini asrash asosiy vazifalarimizdan biridir. Zеro, yoshlar ma`naviyatiga daxldor yumushlarda bеparvolikka yo`l qo`yib bo`lmaydi
Ha, bugun internet imkoniyatlarini, uning foydali jihatlarini hech kim inkor etolmaydi. Faqat undan foydalanish madaniyatini shakllantirmoq, o`quvchilarni unga o`rgatmoq zarur. Binobarin, yoshlarimizning ruhiy-ma`naviy olamini zararli unsurlardan himoya qilish orqali taraqqiyot poydevori yaratiladi.
Ma`naviy barkamollik esa jamiyat taraqqiyotining muhim omilidir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. A.Abduqodirov “Axborot texnologiyalari” Toshkent 2003 yil
2. “Ziyonet” axborot ta`lim portal.
3 . Multimediya.uz sayti