Iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb etishning xalqaro tajribalari

5. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va boshqarishning jahon amaliyoti

Rivojlangan mamlakatlar xalqaro kapital xarakatini asosan kapital eksporti- importini milliy va xalqaro darajada ragbatlantirish orqali amalga oshiradilar. Kapitalning qarzlar, portfel investitsiyalar va boshqa shakllar borasidagi davlat siyosati uning xarakatidagi barcha cheklashlarni olib tashlash maqsadida olib boriladi.

Davlat investitsiya siyosatida tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi:

1. 
   moliyaviy - jadallashtirilgan amortizatsiya; soliq imtiyozlari; subsidiyalar, qarzlar berish; kreditlarni sugurtalash va kafolatlash;
   
2. 
   nomoliyaviy - er uchastkalari ajratish; zaruriy infrastruktura bilan ta’minlash; texnik yordam kursatish.
   

Bu borada jaxonda yirik kapital eksporteri-importeri bulmish AQSH tajribasi juda muximdir. AQSHning BXIlarni tartibga solish siyosati ikki darajada amalga oshiriladi: federal va maxalliy (shtatlar, okruglar, shaxarlar). Federal tartibga solish deganda xorijiy investitsiyalarga markaziy xukumat tomonidan kullaniladigan nisbatan cheklashlar tushuniladi. Ushbu xoltda milliy xavfsizlik masalasi birinchi uringa kutariladi. AQSH prezidenti amerika firmalarining qushilishi, yutilib ketilishi va sotib olinishi jarayonlarini (agar bunda firma faoliyati ustidan nazorat xorijiy investor quliga utsa) tuxtatib quyish huquqiga ega.

Jahonning aksariyat mamlakatlari amalda xorijiy investitsiyalami eksport va import qiluvchilar hisoblanishadi. Chunki, TTXI asosan TMK orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun TTXIning tarkibini xorijiy kapitalni jalb qiluvchi va kalitalni chetga chiqaruvchi mamlakatlarni guruxlagan holda tahlil qilish maqsadga muvofiqdir TTXI oqiminin⁷g yo’nalishlari mamlakatlaming iqtisodiy rivojlanish darajasiga bog’liq holda belgilanadi. TTXIni asosan jalb etuvchi va chiqaruvchi mamlakatlar sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlar hisoblanishadi va ularning uiiasiga TTXI yillik oqimining 80% i to’g’ri keladi. 2019 yilda TTXI oqimlari yana oshish tendentsiyasi bilan xususiyatlandi. TTXIning global oqimi 2019 yilda 9 foizga yoki 1,45 trln.AQSh dollarigacha oshdi. 2019 yilda TTXI oqimi barcha asosiy iqtisodiy guruhlarda - rivojlangan, rivojlanayotgan va o’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida oshish tendentsiyasiga ega bo’ldi. Jalb etilgan jami TTXI hajmi 9 foizga oshib 25,5 trln. AQSh dollarini tashkil etgan.