Iqtisodiyotni taribga solishning bozor va davlat mexanizm

5-VARIANT

1. 
   Iqtisodiyotni davlat sektori va uning butun iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli.
   
2. 
   Iqtisodiy rivojlanishda davlatni roli haqida fiziokrat maktabi namoyondalarining qarashlari
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasida davlatning ekologik siyosatini takomillashtirish yo‘llari.
   
4. 
   Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davom etayotgan hozirgi davrda rivojlangan mamlakatlarda ishsizlikning o‘sib borishi sabablari.
   
5. 
   Iqtsodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda davlat byudjetining roli va uning vazifalari.
   

1. Давлат сектори очиқ ва тижоратлашган бўлади. Давлатнинг иқтисодиѐтни тартибга солиш вазифаларининг нечоғлик самарали эканлиги ва эркин иқтисодиѐт тамойилларининг жорий этилиши бозор муносабатларининг ривожланишини,
Давлат ижтимоий-иқтисодий жараѐнларга бевосита иқтисодиѐтнинг давлат сектори орқали ҳам таъсир кўрсатади. Давлат ихтиѐрида фақат асосий ва халқ хўжалиги тармоқларининг стратегик аҳамиятга эга бўлган тармоқлари қолади.
Давлат ижтимоий-иқтисодий жараѐнларга бевосита иқтисодиѐтнинг давлат сектори орқали ҳам таъсир кўрсатади. Давлат ихтиѐрида фақат асосий ва халқ хўжалиги тармоқларининг стратегик аҳамиятга эга бўлган тармоқлари қолади.
Юқоридагилардан хулоса қилиб айтиш мумкинки, иқтисодиѐтни тартиблашнинг давлат механизми объектив бозор механизмига кўмаклашишга қаратилган ижтимоий такрор ишлаб чиқаришга таъсир қилувчи чора-тадбирлар ва воситалар мажмуидир. Ҳозирги замон иқтисодиѐтида бозор механизми орқали иқтисодиѐтни тартибга солиш қанчалик зарур бўлса, давлат механизмини шунчалар зарур эканлигини кўрсатади. Энг муҳими, иқтисодий жараѐнларни тартибга солишда хар иккала механизмларни афзал жихатларини бирлаштиришдир. Бу эса иқтисодиѐтни рационал бошқаришдаги муҳим вазифалардан бири ҳисобланади
2. Физиократлар иқтисодий ривожланиш ўзида табиий жараѐнни намоѐн қилиши, қонунларга амал қилиниши ва одамлар таъсиридан ҳоли бўлишини лозим деб билишди. Бозор муносабатларининг ривожланиши тадбиркорлар синфини вужудга келиши ва мустахкамланиши билан тавсифланади.
Меркантилистлар биринчи бўлиб истеъмол қийматини эмас, балки алмашинув қийматини бойлик деб эълон қилдилар. Кейинги иқтисодий мактаб физиократлар эди. Ушбу мактабнинг энг кўзга кўринган намоѐндаси – Ф.Кэне (1694-1774 й.). Унинг хизмати: физиократлар муомала соҳасини тахлил этишдан ишлаб чиқаришни тахлил этишга томон бурилиш ясади. Фақат улар қишлоқ хўжалиги билан чегараланишди. Кене эквивалент айирбошлаш таълимини олға сурди ва савдодаги айирбошладан хеч қандай бойлик яратилмаслигини ва айирбошлаш хеч нарса ишлаб чиқарилмаслигини исботлади.
Иқтисодиѐтни ривожланишида давлатнинг аралашуви ушбу мактаб нуқтаи назарида, яъни меркантилизмни иқтисодий либерализм ғояси билан алмашиниш оқибатида тадбиркорлик фаолиятини чекланган ва иқтисодиѐтга давлатнинг аралашувини салбий баҳолаган.
3. Ўзбекистон Республикасидаги экологик вазият унинг географик жойлашувига, иқлим шароитига боғлиқдир.
Экологик хавф-ҳатар ва таҳдиднинг кучайиши экологик хавфсизликни таъминлаш механизмини шакллантириш ва ривожлантириб боришни тақозо этади. Ҳудуднинг экологик районлаштирилиши. Экологик вазиятни баҳолаш учун Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси институтлари (НИПТИ ―Атмосфера‖ ва НПХЦ ―Сув хўжалиги экологияси‖) томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудини экологик районлаштириш методологияси ишлаб чиқилиб, амалга оширилган.
Экологик жиҳатдан энг оғир аҳволда турган ҳудуд Қорақалпоғистон Республикаси бўлиб, бу ерда экологик вазият фавқулодда танг бўлган ҳолда аҳвол янада оғирлашмоқди.
Ўзбекистон Республикасининг «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонунида иқтисодий механизмни асосий концепцияси шакллантирилган, табиий ресурслардан фойдаланишга лимитлар аниқланган, табиатни мухофаза қилиш самарадорлигини оширувчи ишлар учун солиқ, кредит ва бошқа имтиѐзлар берилган.
Экологик назоратнинг турлари давлат экологик назорати; идоравий экологик назорат;ишлаб чиқариш экологик назорати;жамоатчилик экологик назоратидан иборат. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси: -экологик назорат соҳасида ягона давлат сиѐсати амалга оширилишини таъминлайди; -давлат экологик дастурларини тасдиқлайди ва уларнинг амалга оширилишини назорат қилади; -давлат экологик назоратини, шунингдек атроф муҳитнинг давлат мониторингини амалга ошириш тартибини белгилайди; -идоравий, ишлаб чиқариш, жамоатчилик экологик назоратини амалга ошириш тартиби тўғрисидаги, экологик хизмат ҳақидаги, шунингдек экологик назоратнинг жамоатчи инспектори тўғрисидаги намунавий низомларни тасдиқлайди; -экологик назорат соҳасидаги халқаро ҳамкорликни амалга оширади. Махсус ваколатли давлат органлари қуйидаги соҳаларда давлат экологик назоратини амалга оширади:

4. ишсизлик, инфляциянинг кучайиши, халқ турмуш даражасининг ѐмонлашуви содир бўлади.

Инқирознинг бошланиши ишсизликнинг ортиб бориши давлат бюджетидан ишсизлик бўйича нафақа тўловларининг ортиб боришига олиб келади. Бу эса тўловга қобилиятли талабнинг камайишига қаршилик қилади.
Ишсизлик – иқтисодий жиҳатдан актив (фаол) аҳолининг бир қисми ўз кучини қўллай олмай «ортиқча» бўлиб, меҳнат захираси армияси бўлиб қолиш ҳодисаси.
5. Иқтисодиѐтни тартибга солиш воситалари орқали мамлакатнинг иқтисодий тараққиѐтига таъсир кўрсатилади. Бунинг учун давлат органлари қуйидаги воситалардан фойдаланиши мумкин: - чекланган ишлаб чиқариш ресурсларини тартибга солиш; - иқтисодиѐтни солиқлар воситасида тартиблаш; - иқтисодий тизимга монетар услублар воситасида таъсир ўтказиш. Иқтисодиѐтни давлат томонидан тартибга солиш воситаларининг ҳар бири ўзига хос хусусиятга эга бўлиб, маълум вазиятларда алоҳида қўлланиши мумкин. Ўтиш даври иқтисодиѐтини тартибга солиш жараѐнида давлат органлари объектив шарт-шароитларга кўра барча таъсир воситаларидан биргаликда фойдаланишга мажбурдирлар.
Иқтисодиѐтни тартибга солишга қаратилган иқтисодий сиѐсатнинг энг муҳим давлат воситаларидан бири ўз мулки бўлган тармоқ ва корхоналарни бошқариш, яъни бевосита тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишдир.
иқтисодиѐтни давлат томонидан тартибга солиш механизмида тартибга солишнинг бюджет-солиқ сиѐсати муҳим ўринни эгаллайди. Давлат бюджети - давлат пул маблағларининг (шу жумладан, давлат мақсадли жамғармалари маблағларининг) марказлаштирилган жамғармаси бўлиб, унда даромадлар манбаи ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек, молия йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда тутилади. Давлат бюджети икки асосий қисм – даромадлар ва харажатлар қисмидан иборат. Бюджет тизими турли даражадаги бюджетлар ва бюджет маблағлари олувчилар йиғиндиси, бюджетларни ташкил этиш ва тузиш принциплари, бюджет жараѐнида улар ўртасида, шунингдек, бюджетлар ҳамда бюджет маблағлари олувчилар ўртасида вужудга келадиган ўзаро муносабатларни ўзида ифодалайди.