Irsiyatning molekulyar asoslari. Reja: Irsiyat va xromosomalarining kimyoviy tarkibi

Farg’ona shahar
Central Asian Medical University
Tibbiyot Fakulteti Stomatologiya yo’nalishi
222-guruh talabasi
Yo’ldasheva muxlisaNING
Tibbiy biologiya va Umumiy genetaka fanidan
Tayyorlagan Prezintatsiyasi
Biologiya fanlar nomzodi dotsent:Kamoliddin G’aniyev
Irsiyatning molekulyar asoslari.
Reja:
1.Irsiyat va xromosomalarining kimyoviy tarkibi.
2.Irsiyatning moddiy negizi.
3. DNK replikatsiyasi hodisasi

Irsiyat — organizmning oʻz belgilari va xususiyatlarini kelgusi avlodlarga oʻtkazish, yaʼni organizmlarning oʻziga oʻxshash nasllarni bun-yod etish xossasi.

Irsiyat tufayli avlodlararo moddiy va funksional izchillik taʼmin etiladi. Irsiyat har xil turlarga mansub organizmlar belgi va xususi-yatlaridagi tafovutlarning avlodlar osha saklanib qolishini ham taʼminlaydi.

Organizmlarning oʻzaro oʻxshashlik va qarindoshlik darajasiga bi-noan oila, urugʻ, tur kabi sistematik guruhlarga muayyan tartibda taqsimlanishining asosida ham Irsiyat yotadi. Irsiyat tufayli bitta sistematik guruhga mansub organizmlar belgilarining turgʻunligi, yaʼni oʻzaro oʻxshashligi bilan birga ularning bir-biridan farq qiladigan belgilar ham saqlanib qoladi.

Irsiyatning muayyan bir yoʻnalishda taʼsiri tufayli organizm belgilarining avlodlar osha turgʻunligi taʼmin etiladi

Organizm genetik omillar va yashash sharoitining oʻzaro taʼsiri natijasida rivojlanganligi tufayli Irsiyat ham genotip va tashki sharoitning taʼsirida turli koʻrinishlarda namoyon boʻladi. Aksariyat hollarda Irsiyat xromosomalar tarkibidagi DNK molekulasida joylashgan genlar orkali amalga oshadi. Bunday Irsiyat xromosoma yoki yadro irsiyati deyiladi. Genlarning nisbatan kam qismi sitoplazmada joylashgan pla-stidalar va mitoxondriyalarda, yaʼni xromosomalar bilan bogʻliq boʻlmagan hujayra elementlarida joylashgan boʻladi. Bu genlar faoliyati orqali amalga oshadigan I. sitoplazmik I. deyiladi. I. tufayli organizmlar har xil guruhlarining nisbatan musta-qilligi, ularning yaxlit sistema (po-pulyasiyalar, turlar) sifatida muayyan yashash sharoitiga moslashganlik xususiyatlari saqlab qolinadi. Illy sababdan Irsiyat evolyusion jarayonning eng asosiy omillaridan biri hisoblanadi

Irsiyatda organizmdagi bеlgi va xususiyatlar «gеn» dеb ataluvchi irsiy birlik orqali bеriladi.

Gеnеtika fanini asoschisi chеx olimi G.Mеndеl (1822-1884) bo’lib,uning yaratgan qonuniyati 1900 yildan boshlab biologiya tarixida yangi davr boshlandi.
Gеnеtika atamasi grеkcha «gеnеtikos» - kеlib chiqish dеmakdir. Irsiyatni qonunlarini yaratilishida G.Mеndеl duragaylash mеtodining moxiyati juda kattadir.
Duragaylash mеtodi. Tajribada ota – ona o’simligining irsiy toza (gomozigota) va alptеrnativ (kеskin farq qiluvchi) o’simlik navlari olinadi. Masalan, nhxatni guli o`izil - oq, urug’i sariq – yashil, uruning shakli tеkis burishgani olingan. Ular o’zaro chatishtirilib, bir nеcha avlodlarga ota – ona bеlgilarning irsiylanishi o’rganilgan.