Is-22/5 guruhi Bajardi: Xaydarov Abduxasan Umar o’g’li Tekshirdi: (Magistr) Jo’rayeva Shahlo

---

 
"Toshkent xalqaro moliyaviy boshqaruv va texnologiyalar 
universiteti" 
 
Jismoniy tarbiya va sport 
Mustaqil ish 
Mavzu: Futbol o’yininig kelib chiqishi va rivojlanish tarixi.
 
 
IS-22/5 guruhi 
 
Bajardi: Xaydarov Abduxasan Umar o’g’li 
Tekshirdi: (Magistr) Jo’rayeva Shahlo 
 
 
 
 
 
Toshkent 2023
 

---

 
Reja: 
1. Futbol o’yininig paydo bo’lisho va rivojlanishi. 
2. Futbol oyininig asosiy qoidalari. 
3. O’zbekistonda futbolning rivojlanishi. 

---

1. Futbol o’yininig paydo bo’lisho va rivojlanishi -
"Futbol" soʻzining 
kelib chiqishi haqida qarama-
qarshi tushuntirishlar mavjud. Koʻpchilik „futbol“ 
soʻzi („oyoq toʻpi“ iborasi) oyoqning toʻpni tepish harakatini anglatadi, deb 
taxmin qilinadi. Muqobil tushuntirish mavjud, yaʼni futbol dastlab Oʻrta asrlarda 
Yevropada piyoda 
oʻynaladigan turli xil oʻyinlarni nazarda tutgan. Ikkala 
tushuntirish uchun ham ishonchli dalillar yoʻq.
Zamonaviy futbol qoidalari XIX asr 
oʻrtalarida Angliyadagi xususiy maktablarda 
turli qoidalar bilan oʻynalb kelingan futbol shakllariga asoslanad. 1848-
yilda Kembrij 
universitetida Eton, Harrow, Regby, Winchester va Shrewsbury 
nomli taʼlim 
muassasalarining vakillari ishtirokida yaratilgan Kembrij qoidalari futbol va 
shunga oʻxshash sport turlarini rivojlantirishda ancha samarali rol oʻynaydi. 
Garchi baʼzi oʻyinlar ushbu qoidalardan foydalangan holda oʻtkazilgan boʻlsa-da, 
ular katta jamoa tomonidan qabul qilinmagan. 1850-yillarda ingliz tilida 
soʻzlashuvchi mamlakatlardagi turli klublar oʻz maktablari yoki universitetlaridan 
ajralib chiqib, mustaqil tashkilotlar sifatida faoliyat yurita boshladilar. Ulardan 
baʼzilari oʻz qoidalarini yaratib, shu qoidalarga koʻra futbol oʻynashni boshladilar. 
1857-yilda sobiq talabalar tomonidan asos solingan Sheffild futbol klubi 1867-
yilda Sheffild futbol assotsiatsiyasini tashkil etish tashabbusi bilan 
chiqdi. Uppingham maktabi talabasi Jon Charlz Thring ham 1862-
yilda baʼzi 
qoidalarni ishlab chiqdi. 
Futbol boʻyicha birinchi keng qamrovli qoidalar oʻsha yilning oktabr-noyabr oylari 
orasida, oktyabr oyida boʻlib oʻtgan yigʻilishdan soʻng tashkil etilgan futbol 
assotsiatsiyasi (inglizcha 
„The Football Association“, qisqacha „FA“) tomonidan 
oʻtkazilgan beshta yigʻilish natijasida tayyorlab chiqilgan. 

---

Buyuk Britaniya klublari ishtirok etgan birinchi futbol musobaqasi boʻlib oʻtgan 
Angliya kubogi 1872-yilda C.W. Alcock tomonidan tashkil etilgan. Birinchi 
rasmiy xalqaro futbol oʻyini 1872-yil 30-noyabrda Angliya va Shotlandiya 
oʻrtasida Glazgo shahrida oʻtkazilgan va 0:0 hisobida yakunlangan. 1884-yilda 
birinchi xalqaro futbol turniri, Buyuk Britaniya mezbonlik qilgan chempionat 
boʻlib oʻtdi. Aston Villa menejeri Uilyam MakGregor 1888-
yilda Birmingemda asos solgan Angliya Futbol Ligasi bilan birinchi futbol ligasini 
tashkil qilgan kishi sifatida tarixda qoldi. Ushbu ligada 12 ta jamoa kurash olib 
borgan edi. Futbolda professionallashuv asoslarining tamal toshi 1870-yillarda 
qoʻyilgan boʻlsa, bugungi professional futbol qoidalari 1885-yil 20-iyulda futbol 
assotsiatsiyasi tomonidan tan olingan. 
Futbol assotsiatsiyasi tashkil etilgach, futbol inglizlar tomonidan butun dunyoga 
tarqala boshladi. Janubiy Amerikadagi 
birinchi futbol oʻyini 1867-
yilda Argentinada 
ingliz ishchilari tomonidan oʻynalgan. Oʻsha yili Buenos-
Ayresda Janubiy Amerikadagi birinchi futbol klubi boʻlgan Buenos-Ayres futbol 
klubi tashkil topdi. 1891-yilda Argentinada tashkil etilgan milliy liga bilan 
birgalikda q
itʼada birinchi futbol turniri tashkil etilgan. Janubiy 
Afrikada yashovchi inglizlar mamlakatda birinchi futbol harakatini 1869-yilda 
boshlagan boʻlsa, mamlakatda birinchi futbol turniri 1884-yilda oʻtkazilgan. 
1884-yilda Amerika Futbol Assotsiatsiyasi tomonidan tashkil etilgan birinchi 
futbol musobaqasi boʻlib oʻtadi. Yaponiyada futbol oʻynash haqidagi dastlabki 
maʼlum maʼlumotlar 1870-yillarga tegishli boʻlib, ingliz 
dengizchilari Yokogamada 
futbol oʻynashgan. Futbol keng tarqalgach, futbol 

---

qoidalarini belgilovchi tashkilot hisoblangan Xalqaro futbol assotsiatsiyasi 
kengashi (qisqacha IFAB) 1886-yilda Manchester shahrida Shotlandiya futbol 
assotsiatsiyasi, Uels futbol assotsiatsiyasi va Irlandiya futbol assotsiatsiyasining 
yigʻilishidan soʻng tuzilgan. Xalqaro futbol federatsiyalari ittifoqi (qisqasi FIFA) 
xalqaro maydonda futbolning eng yuqori boshqaruv tashkiloti boʻlib, 1904-
yilda Parijda tashkil etilgan va futbol assotsiatsiyasi tomonidan belgilangan 
qoidalarga amal qilishini eʼlon qilgan. 1913-yilda FIFA vakillari ham IFABga oʻz 
vakillarini yubora boshladilar. Futbolda professionallashuv jarayoni 1920
—1930-
yillarda dunyoning turli burchaklarida jadal rivojlanib borgan. 
XX asrda 200 dan ortiq mamlakatlarda 250 
milliondan ortiq oʻyinchi tomonidan 
oʻynalgan futbol dunyodagi eng mashhur sport turiga aylanadi. FIFA tomonidan 
2007-
yilning may oyida eʼlon qilingan hisobotga koʻra, dunyo boʻylab 
270 
milliondan ortiq odam futbol oʻynaydi. Ushbu hisobotga koʻra, dunyoda 301 
mingdan ortiq futbol klublari, 1752 milliondan ortiq futbol jamoasi, 840 mingdan 
ortiq futbol hakamlari va 113 mingdan ortiq professional futbolchi faoliyat olib 
boradi. 

---