Is-lm modeli Reja: is lm modelining moxiyati va ad-as modeli bilan bog’liqligi. Modelning asosiy tenglamalari. Is egri chizig’i va uning tenglamasi. Lm egri chizig’i va uning tenglamasi

R=(k/h)Y - (1/h) (M/P).
Y ga nisbatan LM egri chizigi tenglamasi kuyidagicha:
Y = (1/k) (M/P) + (h/k) R.
k/h koefitsenti LM egri chizigining Y o`kiga nisbatan ogish burchagini xarakterlaydi xamda fiskal va pul kredit siyosatining nisbiy samaradorligi baxolaydi.


5. IS-LM modelida makroiktisodiy muvozanat.

IS-LM egri chiziklari kesishadigan nukta IS-LM modelidagi iktisodiy muvozanat xolatini ko`rsatadi.

Bu nukta o`zida shunday foiz stavkasi «R» ni va daromad darajasi «Y» ni aniklaydiki, bunda tovarlar va xizmatlar bozorida talab va taklif xamda real pul mablaglariga bo`lgan talab va ularning taklifi o`zaro teng bo`ladi. (29-chizma.)

R
LM

R*
IS

Y* Y
29-chizma. IS – LM modelidagi iktisodiy muvozanat

Bu erda : R* -muvozanatli foiz stavkasi; Y*- muvozanatli daromad xajmi.
IS va LM egri chiziklarining o`zaro kesishishi pul taklifi investitsiyalar va jamgarmalarni o`zaro tenglashtiruvchi foiz stavkasi shakllanishi uchun etarli ekanligini anglatadi.
IS egri chizigi rejalashtirilgan xarajatlarga boglik bo`lganligi uchun uning o`zgarishi fiskal siyosatidagi o`zgarishlarni xarakterlaydi. LM pul taklifiga boglik bo`lganligi uchun undagi o`zgarish monetar siyosat tadbirlari natijasini ko`rsatadi.
Bundan xulosa shuki IS-LM modeli fiskal va monetar siyosatning iktisodiyotga birgalikda ko`rsatadigan ta`sirini baxolash imkonini beradi. Davlat xarajatlarining o`sishi yoki soliklarning kamayishi IS egri chizigini o`ngga siljitadi. Davlat xarajatlarining kamayishi va soliklarning oshishi esa bu egri chizikni chapga siljitadi. Xuddi shuningdek pul taklifining oshishi LM egri chizigini o`ngga, kamayishi esa chapga siljitadi. IS-LM modeli ma`lum makroiktisodiy natijalarga erishishning turli variantlarni ko`rib chikish imkoniyatini beradi. Bir bozorda bo`lgan o`zgarish ikkinchi bozorga xam ta`sir etadi. Masalan Markaziy bank ochik bozordan obligatsiyalar sotib ola boshladi. Natijada pul taklifining ko`payishi (LM egri chizigini o`ngga siljishi da aks etib) foiz stavkasining pasayishini keltirb chikaradi. Monetar impul’s ta`sirida, ya`ni, foiz stavkasining pasayishi okibatida investitsiya xarajatlari ko`payadi va IS egri chizigi xam o`ngga siljib yangi nuktada muvozanat o`rnatiladi.
Agar modelda muvozanati LM egri chizigining gorizontal(keyns) kesmasida yuzaga kelsa pul massasining ko`paytirilishi investitsiyalar, ishlab chikarish va bandlilikning o`sishiga olib kelmaydi. Bu iktisodiy tizimda alokalar buzilganligidan dalolat beradi. Bunda pul taklifining o`sishi tovarlar bozoriga ta`sir ko`rsata olmaydi, chunki pul bozorida foiz stavkasini kamaytirish imkoniyati kolmaydi. Bunday vaziyat likvidlilik tuzogi nomini olgan.
“Likvidlilik tuzogi vaziyatida kredit (monetar) siyosat yalpi talab va milliy daromadni ragbatlantirish vositasi sifatida kutilgan samarani keltirib chikarmaydi va shu sababli, keynschilar fikriga ko`ra, (ixtiyorimizda) fakat bir dastak - soliklar va xukumat xarajatlari orkali yalpi talabga bevosita ta`sir ko`rsatadigan fiskal siyosatgina koladi”<sup>*</sup>.
Agar modelda IS egri chizigi LM egri chizigining vertikal kesmasidan kesib o`tganda yuz bergan bo`lsa pul taklifini oshirish milliy daromadning o`sishigava foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Aksinsa davlat xarajatlarining oshirilishi esa, keynschilar fikriga ko`ra, bu kesmada yalpi talabga va milliy daromar xajmiga ta`sir ko`rsatmaydi.
Agar IS egri chizigi vertikal ko`rinishda bo`lsa, ya`ni investitsiyalarga talab foiz stakasi o`zgarishiga ta`sirchan (elastik) bo`lmagan, masalan investorlar kelajakdagi bozor kon’yukturasining noanikligi sababli o`z investitsiyalari istikboliga tushkun baxo bersalar investitsion tuzok yuzaga keladi. Investitsion tuzok shuni anglatadiki IS egri chizigi vertikal bo`lganda LM egri chizigining siljishlari real daromad mikdorini o`gartirmaydi. Bu xolatda pul-kredit siyosati yalpi talalab va milliy daromad xajmiga xech kanday ta`sir ko`rsatmaydi, fiskal siyosat esa samarali bo`ladi.
Demak pul- kredit siyosati foiz stavkalari yukori bo`lgandasamarali bo`ladi. Fiskal siyosat esa foiz stavkasi minimal, ya`ni LM egri chizigi gorizontal, IS egri chizigi esa vertikal bo`lganda samaralirok bo`ladi. Model yordamida makoiktisodiy siyosat variantlarini tanlash, shuningdek usullarini muvofiklashtirilgan xolda ko`llash va sikib chikarish samaralarini kamaytirish yo`llarini taxlil etish mumkin.