Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

4.3. Ikki yoqlama yozuvning mazmuni 
va uning qoilanilishi
K o‘rib o ‘tganimizdek, jam iyatda ikkiyoqlama yozuvning pay­
do b o lish i buxgalteriya hisobi rivojlanishiga asos b o ‘lgan. X III- 
XIV asrlarda ikkiyoqlama yozuv tizimi paydo b o ld i va Shi- 
moliy Italiyaning bir necha savdo markazlarida undan foydalanila 
boshlandi. Topilgan yagona qoiyozm alarga k o ‘ra ikkiyoqlama yo­
zuv 1340- yili paydo b o lg an .
Yana boshqa manbalarga ko‘ra bundan ham oldinroq Fransi- 
yaning Shampan viloyati savdo firm,alarida( 1299-1300) ikkiyoqla­
ma yozuvdan foydalanilgan. Uning asoschisi fransuz monarxi Lu- 
ko Pacholi hisoblanadi. U o ‘zimng ulkan ishi hisoblangan «Schyot 
va yozuvlar to ‘g‘risida risola» nomli asarida (1494- yil) hisob yo- 
zuvlari b o ‘yicha tushunchani ochib berdi. Hozirda ham bu kitob ju ­
da dolzarb hisoblanadi.
Korxona qaysi tarmoqqa qarashliligidan va unda qanday 
xo‘jalik jarayoni ro ‘y berishidan q at’iy nazar har doim ik­
ki 
va undan ortiq x o ‘jalik m ablag‘i yoki ulam ing tashkil topish 
manbalari ishtirok etadi. Shuning uchun ham x o ‘jalik jarayonla­
rini schyotlarda aks ettirishda ikki yoki undan ortiq schyotlardan 
foydalaniladi. Korxonada sodir b o lay o tg an x o ‘jalik jarayonlari tu- 
fayli m ablag‘lar va ulaming tashkil topish manbalari bir-biri bilan 
bog'lanadi va natijada ular uchun m o ijallan gan buxgalteriya hiso­
bi schyotlari ham bir-biri bilan bog‘lanadi (bu bog‘lanish «Schy­
otlar korrespondensiyasi» deyiladi). Schyotlar boglanishining 
Buxgalteriya hisobi yozuvlarida aks ettirilishiga «Ikkiyoqlama 
yozuv» ( buxgalteriya provodkasi) deb aytiladi. Korxonada sodir 
bolayotgan jarayonlarga tegishli summalar buxgalteriya hisobi yo­
zuvlarida eng kamida ikkita schvotga yoziladi, albatta bir schyot­
ning debetiga, ikkinchi schyotning kreditiga.
99

---

Quyidagi m isollar yordamida ikki yoqlam a yozuv va uning 
amaliyotda q o ‘llanilishini tushuntirib beramiz.
Misol. M ehnat haqi berish uchun hisoblashish schyotidan kas- 
saga 7000000 so‘m pul olmdi. Ushbu x o ‘jalik jarayon tufayli ko­
rxonaning bankdagi hisob-kitob schyotidagi m ablag‘i kamayib, 
korxonaning kassasida esa naqd pul k o ‘paydi. Jarayonni chizma 
k o ‘rinishida schyotlarda aks ettirish quyidagi k o ‘rinishda b o iad i: