Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

4.4. Sintetik va analitik hisob
X o'jalik jarayonlari ro 'y berishi natijasida xo'jalik m ablag'lari 
va ularning tashkil topish manbalarini doimo miqdoriy, tarkibiy 
hamda joylashishi jihatidan o'zgarib borishini hujjatlashtirish, 
buxgalteriya provodkalari yordamida schyotlarda aks ettirib bo­
rish buxgalteriya hisobining asosi hisoblanadi. Schyotlami ular
101

---

m a’lumotlami qay darajada aks ettirishiga qarab sintetik va analitik 
yozuvga ajratish mumkin. Sintetik yozuvda x o ‘jalik m a b lag iari va 
ular tashkil topish manbalari haqidagi m aiu m o tlar umumlashtirib, 
pul o ic h o v birligida aks ettiriladi. Sintetik schyotlar orqali yuritil- 
adigan hisob esa sintetik hisob deb ataladi.
O ‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya Hisobi Milliy Stan- 
dartlarining 21-son «X o‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy- 
x o ‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni q o ilash
b o ‘yicha y o ‘riqnoma» nomli standartda keltirilgan schyotlar sin­
tetik schyotlardir. Chunki bu schyotlar bitta m ablag‘ yoki manba 
to 'g ‘risida umumiy m a’lumot beradi. B a’zi hollarda m ablag‘ yo­
ki m anba to"g'risida aniqlashtirilgan, detallashtirilgan, alohida- 
lashtirilgan m aiu m o tlar zarur b o iib qoladi. Bunday m aiu m otlam i 
olish uchun analitik hisobdan foydalaniladi.
Analitik hisob x o ‘jalik m ab lagiari va ular tashkil topish m an­
balari haqidagi m aium o tlam i ulam ing alohida turlari bo'yicha, an­
iq k o ‘rsatkichlar orqali olishda foydalaniladi. Analitik schyotlar 
miqdori u qoilanilayotgan korxona, tashkilot va xo‘jalikning qaysi 
sohasida ekanligiga, ulam ing faoliyat doirasi katta yoki kichikligi- 
ga b o g iiq b o ia d i. Analitik schyotlar bo‘yicha yuritiladigan hisob 
analitik hisob deyiladi. Quyidagi misollar orqali sintetik va analitik 
schyotlarning bir-biridan farqi va shu bilan birga ulaming o ‘zaro 
b o g iiq lig i ko‘rib o ‘tiladi.
«Tovarlar» schyoti 2900 raqami bilan belgilanib, sintetik schy- 
ot hisoblanadi. Tovarlar x o ‘jalik m ablagiarining aylanma aktiv­
lar qismiga kirib, muomala sohasida b o ia d i. Shuning uchun ham 
bu schyot aktivdir. «Tovarlar» schyoti debeti qoldig‘idagi sum- 
m a savdo korxonasidagi mavjud b o ig a n tovarlar qiymatini bildi- 
radi, ammo tovarlam ing qaysi turidan qancha qolganligi haqidagi 
m aium o tni ham pul o ic h o v birligida, ham natura o ic h o v birligida 
analitik schyotlar orqali olish mumkin. Sintetik va analitik schyot- 
lam ing bir-biridan farqi shundaki, sintetik schyotlarda xo‘jalik 
m ab lag iari va ular manbalari umumlashtirib ko'rsatilsa, analitik 
schyotlarda esa ular haqidagi m aiu m o tlar ularning turlari b o ‘yicha 
alohida-alohida ham da uch o ic h o v birligi ham q o ilan ilib aks et-
1 0 2

---

tiriladi. Tovarlaming umumiy qiymati 2910 - «Ombordagi tovar­
lar» sintetik schyotidan olinadi, y a ’ni 30 320 000 so'm . Shundan, 
sovutkichlar: «SINO» - 2 ta 1 000000 so ‘mdan - 2 000 000 so'm , 
«Орск» - 8 ta 1 200 000 so‘mdan 9 600000 so'm , «DAEWOO» 10 
ta 8 00000 so ‘mdan - 8 000000 so ‘m, videokameralar, «DAE­
WOO» 2 ta - 1 400000 so'm dan 2 800000 so‘m, «Samsung» 2 
ta - 1 960 000 so‘mdan 3 920000 so‘m «Philips» 2 ta 2 000000 
so‘mdan 4 000 000 so‘mni tashkil etadi. Bu m ablag‘lar sotish uc­
hun «Ombordagi tovarlar» sintetik schyotida hisobga olinadi va har 
bin uchun alohida-alohida kartochka ochiladi. M ana shu kartoch- 
kalar analitik schyotlar deb ataladi.
Analitik schyotlardagi m a’lum otlam ing jam i ulami umum- 
lashtiruvchi sintetik schyotningm a’lumoti bilan teng kelishi zarurli- 
gi- bu schyotlaming o ‘zaro aloqadorligini va bir-birini to ld irib
borishini bildiradi. Korxona x o ‘jalik m ab lag l arming tashkil topish 
manbalarini ifodalovchi sintetik schyot va analitik schyotlar ham 
xuddi shu tartibda b o la d i. Analitik schyotlar korxona m ablaglari 
va ulam ing tashkil topish manbalarining har bir turi b o ‘yicha alohi- 
da-alohida m a ’lumot beradi. M asalan, mashina va uskunalarning 
eskirishining sintetik hisobi 0230 - «M ashina va uskunalarning 
eskirishi» schyotida yuritilib, passiv schyot hisoblanadi.
Korxonada mavjud b o lg a n mashina va boshqa uskunalarning 
eskirishi ulaming har biri b o ‘yicha alohida yuritiladi. Bu m ashi­
na va uskunalarning eskirishining analitik hisobi ular uchun alohi­
da- alohida ochilgan inventar kartochkalarda olib boriladi. A nali­
tik hisob yordamida aniqlangan eskirish summalari jam lanib, sin­
tetik hisobda 0230 - «M ashina va uskunalarning eskirishi» schy­
otida yuritiladi. Analitik schyotlaming y ig ln d isi sintetik schvotga 
teng b o la d i.