Isajon sultonning "bilga xoqon" romani badiiyati

 
 
 

---

RESEARCH FOCUS
 
 
 
 
 
| VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2023
ISSN: 2181-3833
 
ResearchBip (14) | Google Scholar | SJIF (5.708) 
|
 UIF (8.3)
 
 
 
Research Focus, Uzbekistan
refocus.uz
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI 
Bilga xoqon bitigtoshi asrlar davomida qulab, ko‘p zararlangani uchun voqealar izchil
emas. Bititoshda, asosan, Bilga xoqonning taxtga o‘tirishi, dushman qabilalarga lashkar tortib, 
ularni itoat ettirgani hikoya qilinadi. Jumladan, basmil,
 
idiqut xalqi turkiy qavmlardan bo‘lib. avval
Turk xoqonligi tasarrufida bo‘lgan,
 
ammo Turk xoqonligiga “karvon yubormagani” uchun, Bilga
xoqon bu qabilalarga
 
hujum qilib, ularni yana itoat ettirgan. Voqealarni aniqlik bilan bayon qilish 
Bilga xoqon bititoshining diqqatga sazovor tomonidir. Voqealar ishtirokchisi ham, hikoyachi ham 
Bilga xoqon. Shu bois bu bitigtosh Kul tigin bitigtoshidan farqli ravishda tarixiy­qahramonlik
dostoniga emas, balki memuar janriga mansub, deb qarash lozim.
Yozuvchi Isajon Sulton ana shu 
toshbitiklar orqali yetib kelgan ma’lumotlar asosida “Bilga xoqon” romanini yozadi. Bu asar 
qadim ajdodlarimiz obrazini yaratish yo‘lidagi dadil qadamlardir. 
TADQIQOT NATIJALARI 
Yozuvchi toshbitiklar orqali yetib kelgan ma’lumotlarni roman matniga mohirlik bilan 
singdirib yuborgan. Roman boshlanishidagi Ishbara yamtar va Bulut obrazlari turk buduniga xos 
boʻlgan qirralarni oʻzida ifoda etgani bilan diqqatga sazovordir. Roman tarixiylik tamoyili asosiga 
qurilgan. Romanda Bilga xoqon obrazi yetakchilik qiladi.
Yozuvchi Bilga xoqon obrazini shunday tasvirlaydi: 
“Bilga xoqon shunday ekan: O‘mizi keng, ko‘ksi qabariq, oq yuzi uzunchoq ekan. Yonog‘i
tekis, ko‘zi qora, qoshi o‘rtacha qalin ekan. Ikki qansharining chizig‘i cho‘zilib, jag‘igacha
tushgan, peshanasi keng, o‘zi uzun bo‘yli, kuchli kishi ekan”; 
“Bilga xoqon o‘zg‘ir, alp xoqon, kishilarning ichini o‘yib, o‘tday yondiradigan so‘zlarini
so‘zlayverdi..” 
“…o‘zi tugal, o‘yi teran Bilga xoqon erlarini asradi, o‘lmasin dedi…” 
“Bilga degan birovi xoqon o‘tirmish, bilmagani yo‘qmish…” 
Yozuvchi ham Bilga xoqon qiyofasini chizadi, ham uning siyratini chizadi, xatti-harakatini 
jonli tasvirlaydi, gap-so‘zlaridagi jonli ohangni ifodalashga intiladi, xullas, Bilga xoqon obrazini
tasavvur etib olishga imkon yaratadi. 
Romanda To‘nyuquq obrazini ham uchratasiz. U yurt tinchligi, mamlakat kuch-qudratini 
oshirish yo‘lida ko‘p yaxshi ishlarning boshida turadi, mamlakat ozodligi, xoqonlikning tiklanishi
va el yurt chegaralarining kengayishiga munosib ulushini qo‘shadi. Bitigda To‘nyuquq qo‘rqmas
bahodir, ulug‘ yo‘lboshchi sifatida gavdalanadi. Buni Inigach ko‘l yoqasidagi savash, Yaris 
dashtida kechgan janglar ta’rifida ko‘rishimiz mumkin.