İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Elşən Hacızadə baş redaktor, iqtisad elmləri doktoru, professor Vahid Axundov

QƏRARA ALDI: 
1.  Hüquqi  şəxsin  xalis  mənfəəti  dividend  şəklində  səhmdarlar  arasında
bölüşdürülmədiyinə, səhmdarlara ödənilmədiyinə və səhmdarların səhmlərinin faiz nis-
bətini dəyişdirmədiyinə görə, onun nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilməsi
Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 13.2.15-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş
dividend anlayışı ilə əhatə olunmur və dividendlərin vergiyə cəlb edilməsi üzrə vergi
qanunvericiliyinin müddəaları bu əməliyyatlara şamil edilmir.
2. Bölüşdürülməmiş mənfəətin nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilməsi
nəticəsində səhmdarların səhmlərinin nominal dəyərinin artırılması yalnız səhmlərin
təqdim olunduğu halda fiziki şəxs olan səhmdarın gəlir vergisinin,  hüquqi şəxs olan
səhmdarın isə mənfəət vergisinin hesablanmasına səbəb ola bilər. 
3. Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. 
4.  Qərar “Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”, “Bakinski raboçi” qəzetlərində
və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin. 
5.  Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya
rəsmi təfsir oluna bilməz.  
Sədr:  Fərhad Abdullayev
t
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
46

№
 4
/2
01
1
12

UOT- 336.221: 657.372.32
İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin 
vergitutma cəhətləri
Xülasə
Tədqiqatın  məqsədi -  mövcud  vergitutma  mexanizminin  amortizasiya  ayır-
malarının investisiya və innovasiyalara yönəldilməsinə təsirinin tədqiqi.
Tədqiqatın metodologiyası - deduktiv yanaşma və müqayisəli təhlil.
Tədqiqatın nəticələri - sənaye müəssisələrinin amortizasiya potensialından in-
vestisiya və innovasiya məqsədləri üzrə istifadə səviyyəsi qiymətləndirilmiş, bu
potensialdan istifadənin aşağı səviyyəsinin səbəbləri göstərilmiş, amortizasiya ayır-
malarından istifadənin uçotu və vergi tənzimlənməsinin diferensiasiyası üzrə təkliflər
verilmişdir.
Tədqiqatın məhdudiyyətləri - amortizasiya ayırmalarından istifadə üzrə uçot və
statistika məlumatlarının bizə məlum olmaması müəssisələrin amortizasiya siyasə-
tinin daha dərindən tədqiqinə mane olmuşdur.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti - müəssisələrin amortizasiya siyasətlərinin dövlət
tənzimlənməsi, o cümlədən vergi tənzimlənməsi tədbirlərinin işlənməsində elmi-is-
tiqamətverici mənbə kimi istifadənin mümkünlüyü.
Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi - müəssisələrin amortizasiya siyasətinin
tənzimlənməsində vergi tənzimlənməsi prinsiplərinə riayət olunması səviyyəsi təhlil
olunmuş və qiymətləndirmə aparılmışdır.
Açar sözlər: amortizasiya potensialı, uçot siyasəti, vergi tənzimlənməsi 
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
VERGİQOYMA
Səh.49-68
*Vergilər Nazirliyinin Tədris Mərkəzi, AZ1040. Bakı ş. Sabunçu rayonu, Bakıxanov qəs., Ü.Rəcəb küçəsi, 1.
[e-mail]
Seyfullayev İlqar Zülfüqar oğlu*
iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
49

1.Giriş
Tələb və təklifin qarşılıqlı təsiri, rəqabət və kapitalın sərbəst axını ilə yaranan
bazar mexanizmi dövlət tənzimlənməsi ilə birlikdə müəssisələrə istiqamətverici təsir
göstərərək onları daxili elementlərini dəyişməyə və xarici təsirlərə uyğunlaşmağa -
sistem olaraq keyfiyyətcə yeni səviyyəyə keçməyə vadar edir.
Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyev Vergilər Nazirliyinin
Şamaxı rayonunda yerləşən yeni Tədris Mərkəzinin açılışı zamanı etdiyi proqram
xarakterli çıxışında ölkə iqtisadiyyatının əsas inkişaf istiqamətlərini bir daha bəyan
etmişdir: “Şamaxı rayonunda belə mənzərəli yerdə ən müasir standartlara cavab
verən Tədris Mərkəzi tikilibdir. Bu, gözəl hadisədir və Azərbaycanın ümumi inkişafı
ilə bilavasitə bağlı olan məsələdir. Çünki təhsil, bilik, elm, iqtisadiyyatımızın elmi
əsaslarla  inkişafı  bizim  üçün  ən  vacib  olan  məsələlərdəndir  və  uğurumuzun
səbəblərindən biridir” [1].
İqtisadiyyatları yüksək innovasiya fəallığı ilə seçilən ölkələrdə amortizasiya ayır-
maları elmtutumlu texnologiyaların yaradılmasına, elmi-tədqiqat və sınaq-konstruk-
tor  işlərinə,  əsas  vəsaitlərin  modernizasiyasına  yönəldilən  investisiyaların
əhəmiyyətli mənbəyi hesab olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin ölkələrdə amor-
tizasiya siyasətinin tənzimlənməsi vergi siyasətinin ən mühüm elementlərindən biri
kimi qəbul olunur.
İqtisadi təfəkkür tarixində “əmək” və “torpaq” həmişə iqtisadi artımın ilkin mən-
bələri hesab olunmuşlar. İqtisad elmi inkişaf etdikcə qeyd olunan ilkin istehsal amil-
lərindən daha yaxşı istifadəni təmin etməyə imkan verən və bu amillərdən yaradılan
digər istehsal amilləri də (kapital, bilik, infrastruktur) iqtisadi artımın törəmə mən-
bələrinə aid edilmişlər. Amortizasiya əsas kapitalın təkrar və genişləndirilmiş is-
tehsalını  təmin  etməklə  yanaşı,  biliyin  və  əmək  (həm  fiziki,  həm  də  əqli)
məhsuldarlığının inkişafında da əhəmiyyətli rol oynayır. Əsas kapitalın moderniza-
siyası, mütərəqqi istehsal texnologiyalarının yaradılması və tətbiqi müasir iqtisadiy-
yatda rəqabət üstünlüyünün əldə edilməsinin səmərəli üsullarından hesab olunurlar.
Belə üsulların əsas maliyyə mənbələrindən olan amortizasiya ayırmaları fundamental
və tətbiqi biliklərə iri həcmli tələb yaratmaqla elmin və təhsilin inkişafına çox güclü
impuls vermək imkanına malikdir.
Qeyd olunanlara əsaslanaraq, ölkəmizdə mövcud amortizasiya siyasətinin yeni
texnika və texnologiyaların yaranması və tətbiqi prizmasından öyrənilməsinə is-
tiqamətlənmiş tədqiqatları aktual hesab etmək olar. Bununla əlaqədar olaraq, müəs-
sisələrin amortizasiya siyasətinin mövcud vergi tənzimlənməsi praktikasının nəzəri
və  tətbiqi  baxımdan  təhlili tədqiqatın  məqsədi,  amortizasiya siyasətinin vergi
tənzimlənməsi,  mövcud  amortizasiya  siyasətinin  investisiya  yönümlüyü  və  bu
sahədə  vergi  tənzimlənməsinin  prinsiplərinə  riayət  olunması  məsələlərinin
öyrənilməsi tədqiqatın vəzifələri kimi qarşıya qoyulmuşdur.
50
İ.Seyfullayev. İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin vergitutma cəhətləri

2. Amortizasiyanın mahiyyəti və onun vergi tənzimlənməsi məsələləri
Klassik iqtisadi nəzəriyyədə amortizasiyanın iqtisadi mahiyyəti istismar olunan
əsas vəsaitin yenidən bərpası, yəni təkrar istehsalın təmin oluması üçün maliyyə və-
saitlərinin toplanması kimi qəbul olunmuşdur. Müasir dövrün texniki inkişaf tempi
amortizasiyanın mahiyyətinin dəyişilməsinə gətirmişdir. Əsas vəsaitlərin mənəvi
aşınmasının sürətlənməsi, istehsalda yeniliklərin tətbiqi sürətinin artması, sürətlə
dəyişən iqtisadi mühitə və tələbatlara uyğunlaşmaq zərurəti müəssisələr qarşısında
yüksək çeviklik qabiliyyətinə malik olmaq tələbini qoyur. Bu çeviklik həm idarəet-
mədə (struktur və metodlarda), həm də istehsalda mövcud olmalıdır. İstehsal pro-
seslərinin dəyişilməsi isə texniki elementlərdə və texnologiyalarda dəyişikliklərlə
müşayiət olunur. Müəssisələrin yenilikləri mənimsəmə və çeviklik qabiliyyətlərinin
texniki təşkiledicisinin maliyyə təminatı məhz amortizasiya ayırmaları və xalis mən-
fəət hesabına yaradılır.
Son 50 ildə inkişaf etmiş ölkələrdə amortizasiya ayırmaları iqtisadi artımın əsas
alətlərindən birinə çevrilmişdir. XX əsrin əvvəllərində bu ölkələrdə amortizasiya
ayırmalarının ümumi investisiyalarda xüsusi çəkisi 25-30 faiz idisə, indi bu göstərici
70-80 faiz səviyyəsindədir. Mənfəətdən maliyyələşən investisiyaların xüsusi çəkisi
müvafiq olaraq 50 faizdən 5-10 faizə, borc vəsaitləri hesabına investisiyalar isə 25-
30 faizdən 12-15 faizdək azalmışdır [2]. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Rusiya Fe-
derasiyasında  2007-ci  ildə  bütün  investisiyaların  22,8  faizi  amortizasiya
ayırmalarının, 54,6 faizi kənardan cəlb olunan vəsaitlərin, 19,2 faizi isə mənfəət
hesabına həyata keçirilmişdir [3]. Göründüyü kimi, inkişaf etmiş ölkələrdə amorti-
zasiya əsas vəsaitlərin təkrar istehsalı və bərpası mənbəyindən yeni texniki ele-
mentlərə investisiya mənbəyinə çevrilmişdir. Nəticədə amortizasiya əsas vəsaitlərin
fiziki aşınmasının ifadəsi kimi deyil, investisiyaların tənzimlənməsi aləti kimi isti-
fadə olunmağa başlamışdır.
Qeyd olunan faktlar inkişaf etmiş ölkələrdə investisiya fəallığının artırılmasına
yönələn amortizasiya siyasətinin real nəticələr verdiyini göstərir. Tədqiqatlar göstərir
ki, sahibkarların investisiya fəallığının, o cümlədən amortizasiya siyasətinin in-
vestisiya yönümlüyünün vergi tənzimlənməsi bazarın rəqabət mexanizminin daim
dəstəklənməsi və qorunması, yeniliklərin güzəştli kreditlərlə təmin edilməsi, iqtisadi
fəaliyyəti tənzimləyən qanunvericilik aktlarının icrasının şəffaf mexanizmlərinin tət-
biqi kimi digər dövlət tənzimlənməsi tədbirləri ilə tamamlanır. Məhz belə sistemli
yanaşma praktikada uğurlu nəticələrin əldə edilməsinə gətirmişdir [4, 5].
Amortizasiya ayırmaları mənfəət vergisi məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan xərclərə
aid olunaraq vergitutma bazasının və büdcənin vergi daxilolmalarının azalmasına
gətirir. Amortizasiya ayırmalarını digər istehsal və satış xərclərindən fərqləndirən
əsas cəhəti onun vergi ödəyicisi üçün xalis mənfəət kimi sərbəst maliyyə vəsaitinə
çevrilməsidir. Əslində bu maliyyə vəsaiti məqsədli xarakter daşımalı və əsas fond-
51
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.

ların bərpası və yenilənməsi üçün istifadə olunmalıdır. Əgər amortizasiya ayırmaları
investisiyalara yönəldilmirsə, onda onun mənfəət vergisinin bazasından çıxılması
makroiqtisadi baxımdan mənasını itirmiş olur. Dövlətin mənfəət vergisindən da-
xilolmaların amortizasiya hesabına azaldılmasında əsas motivi həmin vəsaitlərin
yenidən investisiyalara və nəticə olaraq iqtisadi artıma yönəldilməsi ilə əlaqədardır.
Belə ki, mənfəət vergisinin 20 faizlik səviyyəsi üçün dövlətin amortizasiya ayır-
malarına görə almadığı hər 1 manata vergi ödəyicisinin 4 manatlıq əlavə investisiya
mənbəyi yaranır [6].
Qeyd olunanlara əsaslanaraq amortizasiya ayırmalarının əsas vəsaitlərin bərpası
mənbəyindən genişləndirilmiş təkrar istehsal və innovasiyalar üçün investisiya mən-
bəyinə çevrilməsini vergi siyasətinin əsas vəzifələrindən biri kimi təklif edə bilərik.
Müasir dövrdə əsas vəsaitlərin, xüsusilə onların aktiv hissəsinin (texnoloji avadan-
lıqlar, maşınlar, dəzgahlar, mexanizmlər, cihazlar, qurğular və s.) mənəvi aşınması
fiziki aşınmadan daha böyük sürətlə reallaşır. Məhz bu amil amortizasiya ayır-
malarının bərpa rolunun əhəmiyyətinin azalmasına və onun yeni aktivlərə investisiya
edilməsini iqtisadi zərurətə çevirir. 
Amortizasiya ayırmaları daha yüksək dəyərə malik olan yeni aktivlərin alınmasına
imkan verməlidir. Belə yanaşma əsas vəsaitlərin yenilənməsinə şərait yaratmaqla
bərabər, istehsal təyinatlı məhsullar bazarı üçün kəmiyyət və keyfiyyət baxımından
cəlbedici bazarların formalaşmasına və beləlikə maliyyə resurslarının məhsuldar
qüvvələrə yönəldilməsini stimullaşdırır.
Amortizasiya  siyasətində  ayırmaların  hesablanması  metodları  və  normaları
əhəmiyyətli rol oynayırlar. Praktikada proporsional və sürətləndirilmiş amortizasiya
metodlarından geniş istifadə olunur. Proporsional metodda amortizasiya ayırmaları
əsas vəsaitin təyin olunmuş istismar müddəti ərzində vəsaitin ilkin dəyərindən sabit
faizlə  hesablanır.  Bu  metodda  əsas  vəsaitin  dəyəri  illər  üzrə  bərabər  səviyyədə
bölüşdürülür.
İnkişaf etmiş ölkələrdə sürətləndirilmiş amortizasiyanın iki növündən daha geniş
istifadə edirlər: ikiqat artırılmış norma ilə azalan qalıq dəyəri metodu və ya sabit
faiz metodu; kumulyativ metod və ya “ədədlərin cəmi” metodu [7, s. 117-119].
Birinci metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, amortizasiya ayırmaları əsas və-
saitin qalıq dəyərindən ikiqat artırılmış norma ilə hesablanır. Bu metodun tətbiqi za-
manı əsas vəsaitlərə qoyulmuş investisiyanın böyük hissəsi istismarın ilk illərində
geri qaytarılır və yeni investisiyalar üçün istifadə olunur. Sabit faiz metodunun mənfi
cəhəti ondan ibarətdir ki, əsas vəsaitlərə qoyulmuş vəsaitlərin amortizasiya vasitəsilə
tam geri qaytarılması müddəti xeyli uzanır (amortizasiya ayırmaları azalan qalıq
dəyəri metodu ilə hesablandığına görə).
İkinci metodun tətbiqində isə amortizasiya ayırmaları əsas vəsaitlərin istismar
müddətinin  təyin  olunması  və  istismarın  ilk  ilərində  amortizasiya  normalarının
artırılması vasitəsilə hesablanır (cədvəl 1).
52
İ.Seyfullayev. İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin vergitutma cəhətləri

Kumulyativ metodun tətbiqi zamanı əsas vəsaitin dəyəri istismar müddəti ərzində
tamamilə amortizasiya edilir və dəyərin böyük hissəsi istismarın ilk illərində geri
qaytarılır.
İndi isə ölkəmizdə amortizasiya siyasətinin mövcud qanunvericiliklə  tənzimlən-
məsi mexanizmini təhlil edək.
Azərbaycan Respublikasında 24 mart 1995-ci ildə qüvvəyə minmiş Mühasibat
uçotu haqqında Qanunun 27-ci maddəsində amortizasiya ayırmalarının hesablanması
və uçotu məsələləri öz əksini tapmışdır. Bu maddəyə görə əsas vəsaitlər və qeyri-
maddi  aktivlərin  dəyəri  onların  xidmət  müddətinə  görə  hesablanmış  köhnəlmə
(amortizasiya)  normaları  və  ya  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər  Kabineti
tərəfindən təsdiq edilmiş köhnəlmə (amortizasiya) normaları ilə ödənilir. Müəssisələr
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin razılığı ilə köhnəlmə (amortizasiya)
normalarını artırmaqla (bu artım iki dəfədən çox ola bilməz), sürətləndirilmiş köh-
nəlmə  (amortizasiya)  normalarını  tətbiq  edə  bilər.  Köhnəlmə  (amortizasiya)
məbləğləri müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinə mənfi təsir etdiyi hallarda Azərbaycan
Respublikası Maliyyə Nazirliyinin razılığı ilə köhnəlmə (amortizasiya) normalarına
azaldılma əmsalları (bu əmsallar 0,5-dən aşağı ola bilməz) tətbiq edilə bilər [8].
Mühasibat  uçotunu  tənzimləyən  qanunvericilik  aktında  müəssisələrə
sürətləndirilmiş amortizasiyadan istifadə etmək hüququ verilmiş, avadanlıqların xid-
mət müddətlərinin təyin olunma qaydaları müəyyən olunmuşdur. Digər tərəfdən, bu
qanunda amortizasiya ayırmalarından istifadənin uçotu və ya tənzimlənməsi barədə
tələblər yoxdur. Eyni zamanda, bu Qanunun qeyd olunan müddəaları ilə sonrakı il-
lərdə qüvvəyə minmiş Mülki və Vergi Məcəllələrinin müvafiq müddəaları arasında
aşkar uyğunsuzluqlar vardır.
Azərbaycan  Respublikasının  Mülki  Məcəlləsinin  152.5-ci  maddəsinə  görə
“mülkiyyətçi  qanunvericiliklə  və  ya  başqa  şəkildə,  o  cümlədən  müqavilə  məh-
53
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
Cədvəl 1. Amortizasiya ayırmalarının kumulyativ metodla hesablanması
nümunəsi
Mənbə: Экономика предприятия. (под. ред. Н.А.Сафронова), М.:Юристь,1998, s.117.
Əsas vəsaitin istismar
müddəti (illər)
Qalan istismar 
müddəti (illər)
Əsas vəsaitin ilkin dəyərindən
amortizasiya norması
1-ci il
5
5/15
2-ci il
4
4/15
3-cü il
3
3/15
4-cü il
2
2/15
5-ci il
1
1/15
Cəmi 5 il
15 hissə
15/15

dudiyyətləri ilə müəyyənləşdirilmiş hədlərdə əmlaka (əşyaya) sərbəst surətdə sahib
ola bilər, ondan istifadə edə bilər və ona dair sərəncam verə bilər, həmin əmlaka
başqa  şəxslərin  sahibliyinə  yol  verməyə  bilər,  ona  mənsub  əmlak  barəsində  öz
mülahizəsi ilə istənilən hərəkəti edə bilər, bir şərtlə ki, həmin hərəkətlər qonşuların
və ya üçüncü şəxslərin hüquqlarını pozmasın, yaxud hüquqdan sui-istifadə olun-
masın”  [9].  Bu  maddədən  belə  aydın  olur  ki,  hüquqi  və  fiziki  şəxslər  mül-
kiyyətlərində olan əsas vəsaitlərin istismar müddətini texniki, təhlükəsizlik, ekoloji
və digər məhdudiyyətləri nəzərə almaqla sərbəst şəkildə müəyyən edə bilərlər.
Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan Vergi Məcəlləsi ilə təsbit olunmuş
amortizasiya normaları və ayırmaların hesablanması qaydası da Mühasibat uçotu
haqqında Qanunun müvafiq müddəalarından əsaslı şəkildə fərqlənir.
Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 114.4-cü maddəsinə görə
əsas vəsaitlərin kateqoriyaları üzrə amortizasiya ayırmaları hər kateqoriyaya aid olan
əsas vəsait üçün müəyyənləşdirilmiş amortizasiya normasını həmin vəsaitin vergi
ilinin sonuna qalıq dəyərinə tətbiq etməklə hesablanır. Əsas vəsaitin qalıq dəyəri isə
əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinə (həmin il üçün hesablanmış amortizasiya çıxıldıq-
dan sonra qalan dəyər) cari ildə daxil edilmiş əsas vəsaitin dəyəri, habelə cari ildə
təmir xərclərinin məhdudlaşdırmadan artıq olan hissəsi əlavə edilir, vergi ilində
təqdim edilmiş, ləğv edilmiş və ya qalıq dəyəri 100 manatdan və ya ilkin dəyərin 5
faizindən az olduqda əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri çıxılır. Vergi Məcəlləsinin 114.3-
cü maddəsində amortizasiya ayırmaları bina və qurğular üzrə 7 faiz, əsas vəsaitlərin
ən aktiv növləri olan maşın, avadanlıq, hesablama texnikası və nəqliyyat vasitələri
üzrə 25 faiz, digər əsas fondlar üzrə isə 20 faiz səviyyəsində məhdudlaşdırılır [10].
Göründüyü kimi, amortizasiya ayırmalarının vergi qanunvericiliyi ilə təsbit olunmuş
hesablanma qaydası “azalan qalıq dəyəri” metodunun təkmilləşdirilmiş formasıdır.
Vergi Məcəlləsində də əsas vəsaitlərin xidmət müddətləri və amortizasiya olunan
məbləğlərdən istifadəyə dair heç bir məhdudlaşdırıcı və ya stimullaşdırıcı müddəa
təsbit olunmamışdır. 
Qanunvericilik aktlarında mövcud olan belə uyğunsuzluqlar amortizasiya ayır-
malarının vergi və mühasibat uçotu arasında fərqlərin yaranmasına gətirir.
Avadanlığın dəyərinin amortizasiya dövrünün verilmiş normadan maksimum is-
tifadə olunmaqla müəyyən edilməsi nümunəsi cədvəl 2-də təqdim edilmişdir.
Cədvəldən göründüyü kimi, ilkin dəyəri 100 min manat olan şərti avadanlığın
dəyərinin tam amortizasiyası ən azı 12 il davam edir. Qeyd etmək lazımdır ki, is-
tismarın ilk illərində bu dəyərin qaytarılma sürəti kifayət qədər böyük olur: ilk üç
ildə dəyərin 58 faizi, 5 ildə 76 faizi və 8 ildə isə 90 faizi amortizasiya olunur. Əgər
avadanlığın alınmasına alternativ dəyər nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, onda görərik ki,
12 illik amortizasiyanın gətirilmiş xalis dəyəri ilkin dəyərin 63 faizi qədərdir. İnfl-
yasiya amillərinin təsirini də nəzərə alsaq bu göstərici daha aşağı səviyyəyə düşər.
Qeyd olunanlar onu deməyə əsas verir ki, mövcud vergi tənzimlənməsi sahibkarların
54
İ.Seyfullayev. İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin vergitutma cəhətləri

amortizasiya  siyasətində  əsas  vəsaitlərin  aktiv  hissəsinin  yeniləşdirilməsi  və
genişləndirilmiş təkrar istehsalı üzrə motivasiyasını demək olar ki, stimullaşdırmır.
Təsadüfi deyildir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə düşünülmüş amortizasiya siyasəti
ötən əsrin 60-cı illərindən başlayan sürətli iqtisadi artımın əsas səbəblərindən biri
hesab olunur. Məhz bu siyasət həmin ölkələrdə yüksək texnologiyalar, informatika,
bio və nanotexnologiyalar sahələrində əhəmiyyətli nəticələrin əldə olunmasında
mühüm rol oynamışdır. Müasir dövrdə əsas vəsaitlərin amortizasiyası onların fiziki
aşınmasını xarakterizə edən göstərici olmaqla bərabər, iqtisadi artımın əsas mən-
bələrindən biri və genişləndirilmiş təkrar istehsalın tənzimlənməsi mexanizmi kimi
qəbul olunur.
55
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
İllər
Əsas 
vəsaitin
qalıq
dəyəri
(manat)
Amortiza-
siya 
norması
(faizlə)
Amortiza-
siya 
ayırmaları
(manat)
Ödənilmiş
ayırmaların
ilkin dəyərdə
xüsusi çəkisi
Diskont
nəzərə
alınmaqla
illik amor-
tizasiya
ayırmaları 
Diskont-
laşdırılmış
amortizasiya
ayırmalarının
ilkin dəyərdə
xüsusi çəkisi
1
100000
25
25000
0,25
21739
0,22
2
75000
25
18750
0,44
14178
0,36
3
56250
25
14063
0,58
9246
0,45
4
42188
25
10547
0,68
6030
0,51
5
31641
25
7910
0,76
3933
0,55
6
23730
25
5933
0,82
2565
0,58
7
17798
25
4449
0,87
1673
0,59
8
13348
25
3337
0,90
1091
0,60
9
10011
25
2503
0,92
711
0,61
10
7508
25
1877
0,94
464
0,62
11
5631
25
1408
0,96
303
0,62
12
4224
4224
1,00
789
0,63
Cəmi
100000
62722
0,63
Qeyd: hesablama zamanı avadanlığın istismarı dövründə təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan
normalar həddində olması qəbul olunmuşdur.
Cədvəl 2. İlkin dəyəri 100 min manat olan şərti avadanlığın amortizasiya
ayırmalarının azalan qalıq metodu ilə hesabatı
Mənbə: hesablamalar müəllifə məxsusdur.

3. Azərbaycanın sənaye müəssisələrinin mövcud amortizasiya
siyasətinin tədqiqi
Ölkəmizdə amortizasiya praktikasının və Vergi Məcəlləsi ilə təsbit olunmuş amor-
tizasiya mexanizmindən necə istifadə olunmasının tədqiqi üçün Dövlət Statistika
Komitəsinin məlumatlarından istifadə etməklə təhlil aparaq. Ölkə iqtisadiyyatında
daha böyük xüsusi çəkiyə malik olmasına, büdcənin vergi daxilolmalarının əsas
hissəsini təmin etdiyinə, ən fəal və ən tez amortizasiya olunan maşın və avadan-
lıqların əsas hissəsini özündə cəmləməsinə, strukturuna və iqtisadi tənzimlənmə
(dövlət və bazar) vasitələrinə görə əhatəli olmasına görə bu təhlilin sənaye sahələri
üzrə aparılmasını daha əhəmiyyətli hesab etmək olar.
Müəssisələrin  amortizasiya  siyasəti  sənayenin  müxtəlif  sahələrinin  fəaliyyət
müstəqilliyindən, texniki-iqtisadi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərqlənə bilər. Belə
ki, neft-qaz məhsullarının ixrac qiymətləri dünya birjalarında müəyyən olunur, daxili
qiymətləri isə dövlət tərəfindən tənzimlənir. Elektrik enerjisi və istilik enerjisi is-
tehsalı, su təchizatı, yanacaq və digər enerji daşıyıcılarının istehsalı ilə məşğul olan
müəssisələr  daxili  bazarda  dövlət  tərəfindən  tənzimlənən  qiymətlərlə  fəaliyyət
göstərirlər. Mülkiyyət mənsubiyyətinə və rəqabət strukturuna görə digər sənaye
sahələrindən fərqlənən emal sənayesinin fəaliyyətində dövlət tənzimlənməsi nisbətən
az, bazar mexanizmlərinin təsiri isə daha güclüdür. Buna görə də, sənayedə və onun
emal sahəsində amortizasiya praktikası tədqiqat obyekti kimi qəbul olunmuşdur.
Qrafik 1-də Azərbaycanda əsas sənaye-istehsal fondlarının 2005-2010-cu illər
ərzində ilin sonuna qalıq dəyərləri göstərilmişdir [11].
Göründüyü kimi, sənayedə əsas fondların dəyəri yüksək templərlə artmaqdadır.
Belə ki, 2010-cu ildə əsas fondların dəyəri 2005-ci ilə nisbətən təxminən 2 dəfə art-
56
İ.Seyfullayev. İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin vergitutma cəhətləri