Иш, энегрия, Қувват

2 – машқ. ҚЎЛ АНЕМОМЕТРИНИНГ ТУЗИЛИШИ

---

37 
8-расм. қўл анемометри. 
1-пирпирак; 2-ўқ; 3-ёйсимон симлар; 
4-корпус; 5-циферблат; 6-арретир; 
7-қулоқча; 8-винт. 
ВА ИШЛАШ ПРИНЦИПИ 
Қўл анемометри шамол тезлигини қисқа вақт оралиги (одатда 10 минутга яқин вақт 
ичида) да ўлчаш учун мўлжалланган бўлиб, у 1 мғсек дан 20 мғсек гача интервалдаги 
шамолнинг тезлигини ўлчаш учун ишлатилади. 
Қўл анемометрипннг қабул қилувчи қисми охирги учларига қавариқ томонлари бир 
томонга қаратилган тўртта бир хил ярим кавак шарлар (косачалар) ёки бошқача айтганда
пирпирак ўрнатилган металл крестовинадан иборат. Ярим шарлар ўқда маҳкамланган
бўлиб, ўқнинг пастки қисми «чексиз» винт билан тугайди
ва у айланишлар ҳисоблагичининг 
тишли ғилдирагига тегиб туради.
Уқ айланганда айланишлар ҳисоб- 
лагичини ҳамда ундаги учта 
стрелками ҳам ҳаракатга туширади. 
(Чизма-7) Ярим шарлар ташқи
механик шикастланишлардан
ёйсимон симлар билан тўсилган. 
Асбобнинг санаш механизми
корпусга жойлаштирилган. Санаш
механизмининг циферблати учта 
Қолган иккита стрелкалар ёрдамида эса юзлик ва минглик айланишлар сонини аниқланади. 
Уларнинг циферблатларига «юзлар» ва «мипглар» деб ёзилган.
Асбоб корпуси ўнг ён томонининг пастки қисмида ҳалқа шаклидаги арретир бор. 
Арретирни юқорига ва пастга суриш мумкин. Арретирни соат стрелкаси йўналишига қарши
(юқорига) сурганда, у санаш механизмини червяк узатма орқали ўқ билан боғлайди. 
Арретирни соат стрелкаси бўйича (пастга) сурганда эса соат механизми ўқ билам уланмайди 
ва пирпирак бу ҳолда салт ишлайди. Арретирнинг икки томонига иккита ҳалқача— қулоқча 
маҳкамланган. Бирор узунликдаги ипни ўртасидан арретирга боғлаб, икки учини пастки ва 
юқориги ҳалқачалардан ўтказиб туширилиб қўйилади. 
Улчашларни бошлашда пастки ҳалқачадан ўтган ипни тортилса арретир пастки 
вазиятга, устки томондаги ҳалқачадан ўтган ипни тортганда арретир юқоридаги вазиятга ўтади 
ва счетчикни ишга туширади. Анемометр баландга ўрнатилганда (қўл етмаганда) арретирга 
боғлангап иплар фойдаланиш тавсия қилинади. 
Анемометрии ёғоч тахта (ёки таёқча) га ўрнатиш мақсадида асбоб корпусининг пастки 
қисмидаги стержен винт тарзида ясалган. 
Бирор баландликда шамол тезлигини ўлчаш учун ўшанча узунликдаги ёғоч столбани 
вертикал ўрнатиб, унинг тепасига шамол эсаётган томонга қаратиб анемометрнинг шкаласи 
маҳкамланади, бунда циферблат текислиги шамол йўналишига перпендикуляр бўлиши керак. 
Анемометр билан шамол тезлигини ўлчаш усулининг моҳиятини қуйидагича тушунтириш 
мумкин: 
шкалага эга бўлиб, уларга мос равишда 
минглик, юзлик ва 
ўнлик 
айланишлар сонини ҳисоб қилинади. 
Анемометр циферблати 0 дан 100 
гача бўлимга тақсимланган.

---

38 
шамолнинг крестовинадаги косачаларнинг ботиқ сиртларига бўлган босим кучлари, унинг 
қавариқ сиртларига бўлган босим кучларидан ортиқ. Натижада босим кучларининг фарқи 
таъсирида крестовина (демак, ярим шарлар — косачалар) айлана бошлайди (косачаларнинг 
айланиш вақтида қавариқ томонлари олдинда бўлади). 
Косачалар айланишида косачаларнинг ботиқ сирти шамол бўйлаб силжийди, шунинг 
учун крестовинанинг айланиш тезлиги ошган сари ботиқ сиртга бўлган босим камая боради. 
Косачаларнинг қавариқ сирти шамолга қарши йўналишда ҳаракатланиб айланиш 
тезлашган сари, унга бўлган босим оша боради. Крестовина бирор аниқ тезликка эришгач, 
ботиқ ва қавариқ сиртларга босим кучлари бир хил бўлиб қолади, шу пайтдан бошлаб 
крестовина шамолнинг ўлчанаётган тезлигига мос тезлик, билан бир текисда айланади. 
Улчашни бошлашда анемометр керакли баландликда шамолга қаратиб ўрнатилади. 
Сўнгра арретир соат стрелкасига тескари йўналишда кўтариб қўйилади ва циферблатлардан 
уччала стрелканинг кўрсатиши ёзиб олинади, секундометр юргизилади. Бироз вақт 
(масалан, 100 сек) ўтгач, арретир пастки вазиятга ўтказилади ва секундомер стрелкаси 
тўхтатилади. 
Сўнгра стрелкаларнинг кейинги кўрсатишларини ҳисоб қилинади ва секундомердан 
санаш счётчигининг ишлаш вақти аниқланади. Кейинги ҳисоблардан бошланғич ҳисобларни 
айириб, чиққан натижани ўтган вақт оралигига тақсимлаб, 1 сек даги айланишлар сонини 
топамиз. 
Ҳар қайси анемометр гувоҳномасида ўтказиш графиги ёки жадвали (16-жадвал)да
берилган бўлиб, у бўйича 1 сек даги айланишлар сонини билган ҳолда, унга мос шамол 
тезлигини мғсек бирликларда аниқланади. 
Анемометр учун берилган маълумотлар 6-жадвалда келтирилган. 
6-жадвал.