Ish haqi turlari va ularning darajasini belgilovchi omillar

Davlatning mehnat munosabatlariga ta`sir ko`rsatish usullari va yo`llari:
Maqsadli ijtimoiy dasturlarni (kam ta`minlangan oilalarga yordam, ishsizlik bo`yicha nafaqa, turli ijtimoiy to`lovlar, pensiya ta`minoti) ishlab chiqarish va amalga oshirish;
Bandlik xizmati (mehnat birjalari) faoliyatini amalga oshirish;
Ishga yollashning umumiy shart – sharoitlarini belgilash;
Mehnat munosabatlarining barcha tomonlari qamrab oluvchi qonunchilik faoliyati;
Davlat ta`lim tizimi orqali ishchilarni o`qitish va qayta tayyorlashni tashkil qilish.
Ish haqining eng kam darajasi (minimal ish haqi) ni aniqlash va o`zgartirish;
Kasaba uyushmalarining mehnat munosabatlariga ko`zlangan asosiy maqsadlar:

• Ishsizlikni ijtimoiy kafolatlash;

  
  

• Mehnat sharoitlarini yaxshilash;

  
  

• Ish haqini oshirish.

  
  

Ish haqini oshirishga erishishga qaratilgan chora – tadbirlar:

• Ishchi kuchiga talabni ko`paytirish:

  
  

• Ishlab chiqariladigan mahsulot yoki xizmatga talabni rag`batlantirish;

  
  

• Mehnatni unumdorligini oshirish;

  
  

• Ishchi kuchi billan birgalikda foydalaniladigan boshqa resurslar narxini o`zlashtirish.

  
  II. Ishchi kuchi taklifini qisqartirish:
  

• Immigratsiyani cheklash;

  
  

• Bolalar mehnatini qisqartirish;

  
  

• Pensiyaga o`z vaqtida chiqishni qo`llab – quvvatlash;

  
  

• Ish havtasini qisqartirishga erishish.

  
  

• 
  
  Kasbni malakali lisenziyalash:
  

• Ta`lim darajasi, mutaxassislik bo`yicha ish staji, atestatsiya natijalari va shaxsiy fazilatlari bo`yicha.

  
  

3 Ish haqiga ta'sir etuvchi omillar
Ish haqi bozor sharoitidagi ishlab chiqarish sharoitlariga, ma'lum bir davrdagi iqtisodiyotning holatiga bog'liq. Ish haqidagi farqlar birinchi navbatda ishlab chiqarishning rivojlanish darajasi bilan belgilanadi.
Sanoat sohasida rivojlangan mamlakatlar ish haqining yuqori darajasi ishlab chiqarish va mehnat unumdorligi sohasidagi yutuqlar bilan bog'liq. Ish haqi miqdoriga ta'sir ko'rsatadigan eng muhim omillardan biri bu mamlakatdagi resurslarning mavjudligi, ularga quyidagilar kiradi: Tabiiy resurslar; ishlab chiqarish fondlari; Muhandislik va texnologiya darajasi; Ishchi kuchining miqdori va sifati; Ishlab chiqarishni tashkil etish holati;
Muhim omil mehnat bozoridagi ishchi kuchiga talab va taklifdir. Mehnat bozori alohida bozor hisoblanadi. Bu raqobat mukammal bo'lmagan bozorlardan biridir. Mukammal raqobat ishchi kuchini sotish va sotib olish shartlarining mutlaq tengligini nazarda tutadi. U ishchilarning bir xil malakasi, ish sifati, mavjudligi to'g'risida to'liq xabardorlik kabi parametrlarni o'z ichiga oladi. bo'sh ish o'rinlari, ish haqi stavkalari, mehnat sharoitlari.
Talab va taklif teng bo'lgan bunday ideal bozor kon'yunkturasi ish haqining muvozanat darajasiga, uning rag'batlantiruvchi rolining keskin pasayishiga olib keladi. Shu bilan birga, bozor sharoitida ish haqi miqdori xodimning mehnat sifati, malakasi, kasbiy tayyorgarligi, uning ish tajribasi bilan belgilanadi. Ish turlari jozibali yoki yoqimsiz, obro'li yoki obro'siz, iflos, qattiq, toza yoki oson bo'lishi mumkin, ammo ularning barchasi jamiyat uchun zarurdir. Shuning uchun ish haqi barcha ishlarning bajarilishini rag'batlantirishi kerak. To'lov darajasi ham jins va yosh omillariga bog'liq. Mamlakatimizda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, yosh ish haqiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, ota-onalari bilan yashaydigan va oila yuki bo'lmagan yoshlar o'zlarining ish haqini oshirish uchun ish jarayonida ortiqcha mehnat xarajatlariga intilmaganlar. Xuddi shunday, pensiya yoshidagi odamlar ham xuddi shunday yo'l tutishgan. Birinchi holda, yoshlar haqida gap ketganda, ular moddiy tomondan ko'ra bo'sh vaqt muammosiga ko'proq e'tibor berishadi. Ikkinchi holda, ya'ni odamlar o'rta yosh salomatlikni saqlash masalasi birinchi o'rinda turadi. Ish haqini oshirishdan eng ko'p manfaatdor bo'lganlar 24 yoshdan 45 yoshgacha bo'lgan ishchilar edi. Ish haqi ko'p jihatdan ishchining jinsiga bog'liq. Ayollar, qoida tariqasida, erkaklar bilan teng daromad olishni talab qilmaydi. Shu munosabat bilan ayollar mehnatidan samarali foydalanish muammosini hal qilishda ikkita yondashuv mavjud. Ayrimlarning fikricha, ayollarning maoshidagi kamsitishlarga yo'l qo'ymaslik kerak. Shu munosabat bilan ayollar va erkaklar uchun teng ish haqini belgilash taklif qilinmoqda, garchi ma'lumki, ayollar tabiatan zaifroq va teng haq to'lash erkaklarnikiga nisbatan yuqori darajadagi ish haqini anglatadi. Boshqalar, ayol, ona sifatida, bolalarni tarbiyalash uchun mas'ul bo'lishi kerak, deb hisoblashadi. Bunday ish, bir tomondan, ijodiy, ikkinchi tomondan, ijtimoiy ahamiyati jihatidan kam emas.
http://fayllar.org