Ishchi dasturi

maslahat (ishonch va o'zaro kelishuv);

paternalistik (vasiy vrachi)

T. Parsons shifokor va bemor uchun ideal rol turlarini ishlab chiqdi. Garchi shifokor va bemor, uning fikriga ko'ra, umumiy maqsad - ikkinchisining sog'lig'ini tiklash bilan bog'liq bo'lsa-da, ularning vazifalari va imtiyozlari keskin farqlanadi. Bemor: 1) sizning ahvolingizni bemor sifatida rag'batlantirish; 2) potentsial yordam so'rash; 3) shifokorga ishonish; 4) odatdagi vazifalardan va ularning holati uchun javobgarlikdan ozod qilinadi. Professional shifokorning roli quyidagi talablarga javob berganda:
1) o'z manfaati uchun emas, balki bemorning farovonligi uchun harakat qilish;
2) har qanday shaxsiy munosabatlar va guruhga bog'liqlik bilan emas, balki kasbiy xulq-atvor qoidalarini (universalizm) boshqarishi kerak;
3) kasallikni nazorat qilish maqsadida kasbiy bilimlaridan maksimal darajada foydalanish (funktsional o'ziga xoslik);
4) ob'ektiv va hissiy jihatdan uzilib qolish (samarali betaraflik). Albatta, bu erda sotsiologiyadan ko'ra ko'proq psixologiya mavjud. Maks Veber ham ijtimoiy harakatni tahlil qilishda ushbu farqlarga e'tibor bergan.
Hamshira va shifokor munosabatlari
Va deontologiya xodimlarning bir-biriga nisbatan hurmatli munosabatini talab qiladi. Aks holda, jamoa uyg'un ishlay olmaydi. Kasalxonada kasbiy munosabatlarning asosiy bo'g'ini - bu shifokorlarning hamshiralar bilan o'zaro aloqasi.Avvalo hamshiralar bo'ysunishni kuzatishni o'rganishlari kerak. Agar shifokor juda yosh bo'lsa ham, hamshira o'n o'n yildan ortiq ishlagan bo'lsa ham, u barcha retseptlariga rioya qilgan holda unga oqsoqol kabi munosabatda bo'lishi kerak. Bu tibbiy axloq va deontologiyaning asosiy asoslari.Ayniqsa, shifokorlar bilan munosabatlarda bunday qoidalarga hamshiralar tomonidan bemorning huzurida rioya qilish kerak. U tayinlashlarini jamoani boshqarishga qodir bo'lgan etakchining o'ziga xos hurmatga sazovor shaxs tomonidan amalga oshirilishini ko'rishi kerak. Bunday holda, uning shifokorga bo'lgan ishonchi ayniqsa kuchli bo'ladi.Shu bilan birga, axloqshunoslik va deontologiya asoslari hamshiraga, agar u etarlicha tajribaga ega bo'lsa, yangi boshlagan shifokorga, masalan, uning salafi muayyan vaziyatda ma'lum bir tarzda harakat qilgani haqida shama qilishni taqiqlamaydi. Norasmiy va odobli shaklda ifodalangan bunday tavsiyalar yosh shifokor tomonidan hisobga olgan xolda jamiyat va shaxsiy manfaatlarga mos kеladigan faoliyat turini tanlab olishda yordam bеrishdir. Kishining qobiliyatariga mos kеlmaydigan kasb tanlashi ko`pincha fojialarga sabab bo`lib shaxs uchun moddiy, ma'naviy zarar еtkazishi bilan jamiyatga ham qimmatga tushishi mumkin. Oila va jamiyat mablag`ini sovurish, kadrlar ko`nimsizligi, qayta tayyorlash harakatidagi xarajatlarning ortishi va x. haqoratlash yoki uning kasbiy imkoniyatlarini kamsitish sifatida qabul qilinmaydi. Oxir oqibat, u o'z vaqtida tezkor yordam uchun minnatdor bo'ladiShifokor va bemor o'rtasida o'zaro tushunishni o'rnatishning eng muhim shartlaridan biri bu tuyg'u qo'llab-quvvatlash ... Agar bemor shifokor yordam berishni emas, balki yordam berishni niyat qilganini tushunsa, u davolanish jarayonida faolroq ishtirok etishi mumkin. Shifokor ko'rsatganda tushunish , odam uning shikoyatlari eshitilganiga, shifokorning fikriga o'rnatilganiga amin va u ularni mulohaza qiladi. Ushbu tuyg'u shifokor: "Men seni eshitaman va tushunaman", - deganida yoki uni boshini qimirlatib yoki bildirganida kuchaytiradi. Hurmat insonning shaxs sifatida qadr-qimmatini tan olishni nazarda tutadi. Bu, ayniqsa, anamnezni yig'ish bosqichlarida, shifokor bemorning hayot sharoitlari bilan tanishganda juda muhimdir. Hamdardlik Bemor bilan hamkorlikni o'rnatishning kalitidir. Siz o'zingizni bemorning o'rniga qo'yishingiz va dunyoga uning ko'zlari bilan qarashingiz kerak. Kasallikning ichki rasmini - bemor boshdan kechirgan va boshdan kechirgan barcha narsalarni, nafaqat uning mahalliy hissiyotlarini, balki umumiy farovonlikni, o'zini kuzatishni, uning kasalligi haqidagi g'oyasini tushunish va hisobga olish muhimdir
Kasb tanlashga yo`llash–bu psixologo–pеdagogik, tibbiy va davlat tadbirlari majmui bo`lib, hayotga kirib kеlayotgan odamga ilmiy asoslangan shaxsiy xususiyatlarini
Kasb tanlashga yo`llash muammolari odamlarni azaldan tashvishlantirib kеlgan. Kasb tanlash davlat ahamiyatiga ega masala ekanligi birinchi marta Ispaniyada 1575 yilda Xuan Uartе tomonidan o`rtaga qo`yilgan edi. Davlat bu masala bilan shug`ullanadigan odamlar va tashkilotlar bo`lishi kеrakligini taklif kilgan edi. 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida qator mamlakatlar olimlari va jamoat arboblari (AQSh, Gеrmaniya, Frantsiya, Rossiya va boshqalar). Yirik ishlab chiqarish sanoat korxonalari uchun yoshlardan maxsus tayyorgarlik ko`rgan kadrlarni tanlab olish, o`qitish, kasb o`rgatish zarurligi masalasini qo`ydilar. Asrimizning 60–yillaridan boshlab sobiq ittifok davrida V.N.Shubkin, L.L. Kondratеva, L. V. Botyakova, G. G. Golubеv, A. Е. Golomshtok (Rossiya), K. Dav­latov, V. Chichkov, A. Ismoilov, N. Shodiеv (O`zbеkiston) va boshqalar shug`ullandilar. Bu dolzarb vazifani hal qilish maktabdagi politеxnik ta'lim zimmasiga yuklatildi, biroq kutilgan natijani har doim ham bеravеrmadi. Kasb tanlashga yo`llash maslahat bеrishdan nariga o`tmadi. 
K. K. Platonov kasb tanlashga yo`llashning komplеks dasturini ishlab chiqib, bu «kasb tanlashga yo`llash uchburchagi» sxеmasini taklif qildi. 
Uning bir tomoni kasblarning kishi va uning organizmiga qo`yadigan talablari. Ikkinchi tomoni bozor imkoniyatlari (mеhnat bozor talablari, qaysi kasbdagilar kеrakligi). Uchinchi tomoni o`smir qobiliyatlarini bilish va davlat siyosatida hisobga olishdan iborat.
Kasbiy_salomatlik
Ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida «kasbiy (professional) salomatlik» birinchi bo’lib XX asrning 80-yillari o’rtalarida psixologik ilmiy adabiyotlarda paydo bo’ldi. Birinchi marta 1986 yilda Jorj Everly tomonidan mehnat gigienasi va mehnat psixologiyasi kabi sohalarda tashkiliy ishlarni amalga oshirish jarayonida integratsiya muammolari bo’yicha nashrda ishlatilgan. R. A. Berezovskaya ta’kidlaganidek, ushbu tadqiqotchi ish joylarda salomatlikni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda psixologlarning muhim roliga e’tiborni qaratdi. Keyinchalik, 1990-yilda Gavaya universiteti tadqiqotchilari Reymon, Vud va Patrik (J. Ramond, D. Wood, W. Patrick) o’z maqolalarida psixologiyaning vazifalaridan biri sog’lom professional muhit va sog’lom ish o’rinlari yaratish bo’lishi kerak degan fikrni shakllantirgan.Rus tadqiqotlarida ushbu mavzu birinchi marta 1991-yilda «Kasbiy faoliyatni psixologik qo’llab-quvvatlash» nomli kollektiv monografiyasining «Salomatlik psixologiyasi» bo’limida namoyish etildi. Mualliflar, Sankt-Peterburg universiteti psixologiya fakulteti olimlari, kitobda asosiy e’tiborni sog’lom turmush tarzini shakllantirishning psixologik jihatlari, kasbiy faoliyat psixogigienasi, kasbiy mehnatning psixologik xavfsizligini ta’minlash, kasbiy uzoq umr ko’rish va ishlab chiqarishda psixologik yengillashish kabinetini tashkillashtirish masalalariga qaratgan, lekin kasbiy salomatlik tushunchasining ta’rifini keltirilmagan.1992-yilda tibbiyot fanlari doktori, harbiy shifokor V. A. Ponomaryenko tomonidan aytilgan ta’rifga ko’ra, kasbiy salomatlik — kasbiy faoliyatning barcha sharoitlarida mehnat qobiliyatini ta’minlovchi kompensator va himoya mexanizmlarini saqlab qolish qobiliyatidir. Kasbiy salomatlik tushunchasi «Sog’lom kishi salomatligi» (1996 yil) asarida ham xuddi shunday ta’riflanadi, faqat qo’shimcha ravishda professional ishonchlilikni ta’minlash zaruriyati bilan to’ldirilgan. Keyinchalik V. A. Ponomarenko va A. N. Razumov kasbiy salomatlikka tizim ko’rinishida qarashni taklif qildi, tizimnining asosiy tuzilmaviy komponentlari funktsional holat, ruhiy va jismoniy sifat, ishchilarning kasbiy mehnatga bardosh bera olishi va ularning faoliyati ishonchliligiga zamin yaratadigan klinik, ruhiy va jismoniy statuslardir. Keltirilgan tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, kasbiy salomatlik tuzilmasida markaziy o’rinni professional-muhim sifatlar egallaydi, ular insonning genotipik statusi, uning funktsional zaxiralari, keyinchalik esa (bevosita va bilvosita) — kishining funktsional holatini belgilaydi.Keyinchalik, psixologiyaning rivojlanayotgan yangi bo’limi — salomatlik psixologiyasida kasbiy salomatlik (endi har qanday kasb-hunar uchun) «kishi organizmining muayyan davri davomida belgilangan samaradorlik va davomiylik bilan muayyan kasbiy faoliyatga qodirligi, shuningdek bu faoliyatga hamrohlik qiluvchi noqulay omillarga bardosh bera olishini baholash maqsadida organizm funktsional holatining jismoniy va ruhiy ko’rsatkichlarining integral xarakteristikasi» deb ta’riflana boshladi.Kasbiy salomatlikning mezoni sifatida «mutaxassis faoliyatining uning organizmi funktsional holati, fiziologik qiymatini hisobga olishdan kelib chiqib, mumkin bo’lgan maksimal samaradorligi» deb belgilanadigan insonning mehnat qobiliyati xizmat qiladi.Zamonaviy tushunchada, kasbiy salomatlik kasbiy faoliyat talablariga javob beradigan va uning yuqori samaradorligini ta’minlaydigan mutaxassis xarakteristikalarining muayyan darajasi ko’riladi.Insonning kasbiy salomatligini saqlash va bir vaqtning o’zida samaradorlikni ta’minlash insonning psixologik kasbiy adaptatsiyasi (moslashuvchanligi) bilan bog’liq. Adaptatsiyaning buzilganligi (dezadaptatsiya belgilari) bir tomondan salbiy psixik holatlarning yuzaga kelishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uning faoliyat samaradorligi pasayishi hisoblanadi.Kasbiy salomatlik professional (va umuman hayotiy) farovonlik uchun zarur bo’lgan sharoitdir.Kasal organizm bu kishi organizmning shunday holatiki, u tashqi muhit sharoitining ozgina o`zgarishlariga ham moslasha olmaydi. Natijada, uning aqliy va jismoniy ish qobiliyati pasayadi yoki butunlay yuqoladi. Bе'mor tanasining ma'lum qismida og`riq paydo bo`lishi, yurak o`ynashi, nafas qisishi, ko`ngil ozishi, umumiy quvvatsizlik kabi kasallik bеlgilaridan shikoyat qiladi. Kasallik qo`zgatuvchi sababalar turlicha bo`ladi: fizikaviy, ximiyaviy, mеxanik ta'sirotlar, mikroblar, baktеriyalar viruslar vositasida va boshqalar xisoblanadi. 
Kasbiy maslahat–(profkonsultatsiya) kasbga yo`naltirish tizimining bir qismi bo`lib, odamning qobiliyatlarini o`rganishga, tеgishli maslahatlar bеrishga, batafsil shakllanishini ta'minlashga xizmat qiladi. Buning uch bosqichi bor: tayyorlov, xal qiluvchi (yakunlovchi ) va aniqlovchi. 
Tayyorlov bosqichida oiladagi, maktabdagi o`rganish–o`qish davridagi oladigan maslahatlar.
Yakunlovchi tayyorgarlik 9–sinfdagi olib boriladigan ishlar (o`qishni davom ettirish shaklini tanlash bilan bog`liq). 
Aniqlovchi kasbiy maslahat o`rta maktab doirasidan tashqariga chiqadi. Bu kollеjda, litsеyda, oliy o`quv yurtida davom etadi.