Ishchi kuchini takror hosil qilish va uning o`ziga xos xususiyatlari

48. Fiskal siyosat vositalarining yalpi talab va yalpi taklifga tasiri
1.Fiskal siyosat, uning vositalari. Fiskal siyosat vositalarining yalpi talab va yalpi taklifga ta'siri.
Bozor iqtisodiyotida ishlab chiqarish darajasi, daromad, xarajat va narx kabilar tarixan Qo’shma Shtatlar biznes sikli deb nomlanuvcgi namunada yuqoriga va pastga tebranib turgan. Ba’zida vaqtlarda ishlab chiqarish, daromad va xarajat pasayganda ishsizlik o’sgan. Boshqa vaqtlarda ishlab chiqarishning, daromadning va xarajatlarning ortiqcha o’sib ketishi natijasida inflatsiya narx darajasining tezlik bilan o’sishi yuzaga kelgan. Iqtisodiy faoliyatning ushbu o’sish va pasayishlarini yuzaga kelishi xarajatlarda boshlang’ich o’zgarishlar iqtisodiyotda zanjirsimon reaksiyani boshlab yuboradi.Buning natijasida ko’payish samarasi yuzaga keladi.
Birja sikli va iqtisodiy o’sishga rag’batlantirish yo’lga qo’yish uchun biznes va iste’molchilarning xarajatlari o’zgarishiga qarshi chiqadi. Keyns iqtisodiyotining qabul qilish bilan, 2 jahon urushining oxirida Kongress 1946-yilda ishsizlik harakatini guvohi bo’ladi, ya’ni bu Federal hukumatning barcha amaliy tushunchalaridan foydalanish uchun davom etuvchi siyosati va javobgarligidir. Bunday harakatlar jamlanmasi Fiksal siyosat deb yuritiladi.
Fiksal siyosat qarama-qarshiliklarni va kutilmagan natijalarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, hukumatga sarf-xarajatlarni oshirib , soliqlarni kamaytirish orqali defitsitni olib kelishiga hamda , xarajatlarni ushlab turish va byudjet qarorini qabul qiluvchilardan siyosiy mas’uliyatni ko’chirishiga yo’l qo’yish mumkin. Shuningdek, bu davlat soliqdan sarflangan xarajatlarni qoplash uchun pul qarz olishi kerakligini ham anglatadi. Bu olingan qarz millatda jamg’arish stavkalarini yuqoriroq bo’lishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli tadbirkorlar hamda iste’molchilarning qarz olishi va sarflashi, ko’zda tutilganidek kamroq bo’ladi. Har qanday iqtisodiy kategoriyaning bajaradigan funksiyasi bo’ladi. Funksiya – bu soliq kategoriyasining amaliyotdagi xarakatidir va soliqlarning mohiyatini ochib beradi. Funksiya deganda kategoriyaning hayotda ko’p tarqaladigan va takrorlanadigan doimiy funksiyalarni bajaradi; xazina (fiskal) funksiyasi.

• Fiskal funksiyasi

  
  

• Rag’batlantirish funksiyasi

  
  

• Nazorat funksiyalari

  
  

mavjuddir. Ayrim iqtisodchilar fikrlari bo’yicha taqsimlash va iqtisodiyotni tartibga solishlarni ham qo’shadilar. Lekin bizni fikrimizga ko’ra soliqlar asosan 3ta funksiyani bajaradi, taqsimlash va iqtisodiyotni tartibga solish asosan 3ta funksiyani ichiga kirib ketadi.

Xazina (fiksal) funksiyasi. Fiksal (lotincha Fiscus so’zidan olingan bo’lib, g’azna degan ma’noni anglatadi) xususiyatiga ega ekanligidir.Fiksal funksiya davlatning iqtisodiyotga aralashuvi uchun obyektiv shart-sharoit vujudga keltiradi. Byudjet daromadlarini ta’minlash soliq tizimi vazifalaridan bittasi xolos. Soliq tizimi ana shu vazifani xal etar ekan, jamg’arma va ishlab chiqarish jarayonlariga to’sqinlik qilmasligi, ijtimoiy adolatni buzmasligi, xalq xo’jaligi tuzulishida buzulishlar va chetga chiqishlar sodir bo’lishiga yo’l qo’ymasligi, bozor jarayoniga putur yetkazmasligi zarur. Bozor munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishi sharoitida aynan soliqlar davlatning iqtisodiyotiga ta’sir o’tkazishdan asosiy vositalardan biri bo’lib qolmoqda. Davlatning iqtisodiy funksiyasi orqali xalq xo’jaligining rivojlantirishni rag’batlantiriladi, shuning barobarida uning xazina (fiskal) funksiyasi uchun bazani kengaytiradi. Oqilona tashkil etilgan davlat soliq siyosati soliqlarining rag’batlantirish funksiyasi orqali ishlab chiqarishni rag’batlantirish funksiyasi orqali ishlab chiqarishni rag’batlantirish, rivojlantirishlar olib boriladi.
Soliqlarning izga solib turuvchi sifatidagi funksiyasining ahamiyati bozor sharoitida o’sib boradi, bu davrda tadbirkorlarni ma’muriy qaram qilish usullari yuk bo’lib ketadi yoki juda oz holda qoladi, korxonalar faoliyatini farmoyishlar, ko’rsatmalar va buyruqlar yordamida idora qilish huquqiga ega bo’lgan “Yuqori Tashkilot” tushunchasining o’zi asta sekin yo’qolib boradi. Biroq iqtisodiy faollikni izga solib turish, uning rivojlanishini jamiyat uchun maqbul bo’lgan yo’nalishda rag’batlantrish zaruriyatini saqlab qoladi. Shunday qilib, soliqlarning rag’batlantirish funksiyasi orqali ishlab chiqarish korxonalar yangi tashkil etilgan paytlarida soliqlardan ozod etiladi va boshqa imtiyozlar beriladi. Bu funksiya orqali ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish korxonalariga imtiyozlar berish orqali ularning moliyaviy ahvolini yaxshilashga xizmat qiladi.