Ishlab chiqarish samaradorligi
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
Ishlab chiqarish samaradorligi lapsov diyor 1-mavzu
|
8 Zaruriy mahsulot Ish haqi Ijtimoiy himoya fondlari Qo`shimcha mahsulot foydafoiz renta soliqlar 9 Samaradorlikni oshirishga ta‘sir qiladigan omillar Ishchi kuchi salohiyati; Fan- texnika taraqqiyoti va uning yangiliklari; Ishlab chiqarishda innovatsiyalarni qo’llash. Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash. Sub‘ektlarni ya‘ni ishlab chiqaruvchilarni moddiy rag’batlantirish. Tabiiy, modiy va mehnat resurslaridan tejash va tejamkorlik bilan foydalanish; Iqtisodiyotni tarkibiy tuzilish va ratsional joylashtirish; 10 Fan texnika taraqqiyotini ikkita yo’li bor: evolyutsionrevolyutsion 1. Evolyutsion yo’lidir - mavjud texnika texnologiya asosida, mashinalar va uskunalar qisman modernizatsiyalashtiriladi, rivojlanish asta-sekinlik bilan amalga oshirib boriladi. 2.Revolyutsion yo`li- fan-texnikaning bir qancha sohalarida birdaniga katta o`zgarishlar qilinadi, texnikaning eng so`nggi yangiliklari tufayli samaradorlikka erishadi 11 Yil davomida olingan barcha qo’shimcha mahsulotlar yig’indisi qo’shimcha mahsulot massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbatini foizda ifodalanishi qo’shimcha mahsulot normasi deyiladi. Buni quyidagicha tasvirlash mumkin. M’ = M x 100 % (1) V Bunda: M’ – qo’shimcha mahsulot normasi; M - qo’shimcha mahsulot massasi; V - zaruriy mahsulotni bildiradi. Ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari o’rtasidagi bog’liqlikni ishlab chiqarish funktsiyasi deyiladi. Ya‘ni: M = F (E, K, I) (2) dan iborat bo’ladi. Bunda: ishlab chiqarish funktsiyasi – M; yer - Ye, kapital – K; ishchi kuchi - I bilan belgilangan. 12 www.arxiv.uz Ishchi kuchi - mehnat qilishga yaroqli bo’lgan insonning jismoniy va aqliy mehnatining majmuidir. Mehnat predmetlari – inson mehnati ta‘sir etadigan, ya‘ni mahsulot tayyorlanadigan barcha narsalardir. Masalan yer, suv, xom ashyo, barcha materiallardan tashkil topadi. Mehnat qurollari – bu insonni tabiatga, mehnat predmetlariga ta‘sir ko’rsatishda qo’llaniladigan (ishlatiladigan) vositalar- narsalardir. Ya‘ni: mashinalar, stanoklar, asboblar, traktorlar, uskunalar, arra, bolta va boshqalardan tashkil topadi. Asosiy tayamch tushunchalari 13 Kapital – bu ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish tarmoq va sohalarda ishlatilib, o’z egasiga daromad keltiradigan tovarlar, ishlab chiqarish vositalari va pul mablag’laridir. Tabiiy resurslar - yer-suv, unumdor tuproq, o’rmon, qazilma boyliklar, utloqlar foydalanishga tortilsa, ular ham daromad keltiradi. Tadbirkorlik – bu insonning yaratuvchilik faoliyati bo’lib, uni amalga oshirish uchun insonda tashabbus, tashkilotchilik ishbilarmonlik qobiliyatlari bo’lishi kerak va iqtisodiy xaf-xatardan, tavakkalchilik hamda javobgarlikdan ham cho’chimasligi lozim degan ma‘noni bildiradi. Asosiy tayamch tushunchalari 14 Ishlab chiqarish jarayoni – bu iqtisodiy kategoriya bo’lib, o’zini va insonlarni iste‘moliga zarur bo’lgan moddiy va nomoddiy ne‘matlar yaratish maqsadida o’z qobiliyatini ishlab chiqarish vositalari bilan qo’shilishidir. Ishlab chiqarish tufayli iste‘mol qiymat va qiymat yaratiladi. Ishlab chiqarishning umumiy samarasi - bu ishlab chiqarishga sarf qilingan resurslar xarajatlari bilan hosil qilingan daromadlar o’rtasidagi nisbatdan iboratdir. Zaruriy mahsulot – bu ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning (ishchi, xizmatchi, dehqon, fermer va h.k) zaruriy ish vaqtida yaratgan va ularni ishchi kuchini qayta tiklash uchun zarur bo’lgan mahsulotlardan iboratdir. 14 Ishlab chiqarish jarayoni – bu iqtisodiy kategoriya bo’lib, o’zini va insonlarni iste‘moliga zarur bo’lgan moddiy va nomoddiy ne‘matlar yaratish maqsadida o’z qobiliyatini ishlab chiqarish vositalari bilan qo’shilishidir. Ishlab chiqarish tufayli iste‘mol qiymat va qiymat yaratiladi. Ishlab chiqarishning umumiy samarasi - bu ishlab chiqarishga sarf qilingan resurslar xarajatlari bilan hosil qilingan daromadlar o’rtasidagi nisbatdan iboratdir. Zaruriy mahsulot – bu ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning (ishchi, xizmatchi, dehqon, fermer va h.k) zaruriy ish vaqtida yaratgan va ularni ishchi kuchini qayta tiklash uchun zarur bo’lgan mahsulotlardan iboratdir. 15 Asosiy tayamch tushunchalari Qo’shimcha mahsulot - bu ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning qo’shimcha ish vaqtida yaratilgan mahsulotidir. U sof mahsulotining zaruriy mahsulotdan oshiqcha qismi bo’lib, tadbirkorlarga, mulkdorlarga va davlatga tegishli bo’ladi. Ishlab chiqarish funktsiyasi - bu ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari o’rtasidagi bog’liqlikdan iborat. Qo’shilgan kapital - bu ishlab chiqarishda band bo’lgan kapital miqdoriga yangi qushimcha ravishda qo’shilgan kapital yoki kapital yoki kapital miqdorining o’sgan qismidir. O’rtacha mahsulot - ishlab chiqarishga jalb qilingan to’g’ri keladigan mahsulot miqdoridan iborat. So’nggi qo’shilgan mahsulot - so’nggi qo’shilgan omil (kapital yoki ishchi kuchi) evaziga kupaygan (o’sgan) mahsulotni bildiradi. |
