Ishlab chiqarish xarajatlari auditining maqsadi, me’yoriy asoslari va xususiyatlari. Auditining rejasi va dasturini tuzish

1-rasm. Realizatsiya va daromad olish siklidagi schetlar



Sanoat va mijozlarni jalb etishga bogʻliq holda schetlarning mohiyati oʻzgarishi mumkin. Xizmat kursatish sohasi, oʻtkazish(sotish, tarqatish) kompaniyalari va sugʻurta kompaniyalarida xizmat koʻrsatish sohalari uchun schetlarning mohiyati va nomlanishida farqlar bor, lekin asasiy maʻno oʻzicha qoladi. Ushbu bobda materialarni tushunish uchun qarashlar tizimini taʻminlash biz ulgurji savdo bilan shugʻullanuvchi kompaniya bilan ish yuritamiz deb faraz qilamiz. 1-rasmda hisob maʻlumotlari realizatsiya va daromad olish sikliga turli schetlar orqali oqib kelishi usullari koʻrsatilgan. Ushbu maʻlumotlar realizatsiya daromad olish siklida operatsiyalarning besh toifasi borligini koʻrsatadi:
 Realizatsiya;
 Pul tushumlari;
 Realizatsiya boʻyicha qaytarish va chegirmalar;
 Umidsiz qarzdorliklar boʻyicha xarajatlar;
 Umidsiz qarzdorlar xarajatlarini baholash;
1-rasm, shuningdek naqd pulga sotishni istisno qilganda, har bir bitim va summalar yakuniy schetda balansning ikkita balansdan biriga debitorlik, balansiga yoki umidsiz schetlarga yordamlarga qoʻyilgan. Soddalashtirish uchun biz ichki nazorat naqd pullar uchun ham kreditga sotish uchun ham mavjudligini faraz qilamiz.
Sikldagi funksional boshqaruv va u bilan bogʻliq hujjatlar va yozuvlar
Realizatsiya siklida va daromad(tushum)larni olishda qarorlar qabul qilinadi va mulkchilik huquqini tovarlar va mijozlar xizmatlariga, bu tovar va xizmatlar realizatsiyaga kelib tushgandan keyin, berilishi haqida qaror qabul qilishida zarur(yuklash, tushurish, etkazib berish boʻyicha). Ushbu tsikl mijozni tegishli soʻrab surishtirishdan boshlanadi, materiallarni yoki xizmatni debitorlik qarzlariga, oxir-oqibat, naqd pulga aylanishi bilan tugayi. 3-jadvalning uchinchi ustunida realizatsiya va tushum(daromad)larni olish sikli uchun sakkizta ishga oid funktsiyalar koʻrsatiladi. Ular realizatsiya va daromadlarni olish siklining besh toifasining yozuvdagi har bir biznesda yuz beradi.
“Ishga oid funktsiyalar” ostida savdani yozish uchun dastlabki toʻrtta jarayon kuzatiladi, bitimlarning boshqa har qanday toifasi faqat bitta ishga oid funktsiyani oʻz ichiga oladi. Ushbu sektsiyada biz ishga oid sakkizta funktsiyadan har birini taʻriflaymiz va 3-jadvalning toʻrtinchi ustunida paydo boʻladigan har bir funktsiya uchun tipik hujjatlar va hisobotlar yozamiz. Auditorlar nazorat riskini baholab, boshqaruv vositalariga va bitimning mustaqil testlariga testlarni loyihalashtirishlaridan oldin ular biznesdagi ishga oid funktsiyalar va yozuvlarni tushunishlari lozim.