Ishsizlik reja: Iqtisodiy davrlar va iqtisodiy tebranishlarning sabablari

- π
kut
.  
r = -----------
1+ π
kut
.  
Kutilmagan inflatsiya daromadlarni debitorlar va kreditorlar o`rtasida kreditorlar 
foydasiga qayta taqsimlaydi. Shuningdek kutilmagan inflatsiya daromadlarni qayd qilingan 
daromad oluvchilar va qayd qilinmagan daromad oluvchilar o`rtasida keyingilari foydasiga qayta 
taqsimlaydi. Talab va taklif inflatsiyasini qat‘iy chegaralash qiyin. Ba‘zida bu ikki turdagi 
inflatsiya bir-biri bilan qo`shilib ketadi. Masalan, talab inflatsiyasi sharoitida yollanma ishchilar 
kutilayotgan inflatsiya darajasini e‘tiborga olib ish haqlari oshirilishini mehnat shartnomalariga 
kiritadilar. Bu esa mahsulot tannarxini oshirib taklif inflatsiyasini keltirib chiqaradi. Tovarlar 
taklifning kamayishini kuzatayotgan iqtisodiy agentlar pul mablag`larini tovarlarga aylantirishga 
shoshadilar. Bu holat talab inflatsiyasi ko`rinishini keltirib chiqaradi. Bunday ketma-ketlik oxir-
oqibat giperinflatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Giperinflatsiya boshqarib bo`lmaydigan 
inflatsiya jarayoni bo`lib, ishlab chiqarish va bandlik darajalariga halokatli ta‘sir ko`rsatadi. Yillik 
sur‘ati bir necha o`n yoki yuz foizni tashkil etgan inflatsiya pul tizimining boshlanayotgan yoki 
kuchayayotgan inqirozi belgisidir. Giperinflatsiya uning halokatini, butun bozor mexanizmi 
falajlanishini anglatadi. Giperinflatsiyaning rasmiy mezoni amerikalik iqtisodchi Fillipp Kegan 

---

tomonidan kiritilgan. F. Kegan giperinflatsiyaning boshlanishi deb baholarning birinchi bor 50% 
dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa baholarning o`sishi bu sur‘atdan pasaygan va shundan so`ng 
kamida bir yil davomida undan oshmagan oydan oldingisini hisoblash kerak deb taklif qilgan.
Giperinflatsiya sharoitida pul o`zining qiymat o`lchovi va almashinuv vositasi singari 
funksiyalarini bajarolmay qoladi. Normal iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablag`lar ishlab 
chiqarishga emas, balki tovar-moddiy boyliklari jamg`arishga yo`naltiriladi.