Ishtimoiy fanlar kutubxonashunoslik va sport

2.5. A. A. Semyonov boshchiligida „Turkiston to‘plami“ning tuzilishi 
1910- yildan „Turkiston to‘plami“ni tuzishni bibliograf A. A. Semyonov 
1916- yil oxirigacha davom ettirdi. A. A. Sem- yonov 1888- yildan keyin chiqqan 
to‘plamlarning oldin tushirib qoldirgan muhim materiallarni ham yig‘ish bilan 
shug‘ullandi. „Turkiston to‘plami“ning Toshkent davridagi mazmuni keskin 
o‘zgardi, 544 jilddan butunlay boshqa rejada tuzila boshlandi. „Turkiston 
to‘plami“ning bu davri, — deb yozadi O‘zbekistonning taniqli kitobshunos 
bibliografik E. K. Betger, — haqli ra- vishda „Semyonov davri“ deb ataladi“. 
1906- yil iyul oyidan boshlab Òurkiston xalq kutubxonasi nazorat qo‘mitasining 
a’zosi bo‘lib kelgan A. A. Semyonov bu kutubxonaning ilmiy ishida faol qatnashdi. 
„A. A. Semyonovga „Turkiston to‘plami“ni tuzishga boshchilik qilishning top- 
shirilishi, — deb yozadi Y. K. Betger, — eng oliyjanob ishdir, chunki Toshkentda 
undan boshqa hech bir kishi bu ishga Semyonovchalik tayyor emas edi“. XX asr 
boshlariga kelib, ijtimoiy-siyosiy ahvol o‘zgardi: gazetalar soni ko‘paydi, ayrim 
gazetalar o‘zining ilgarigi mavqeyini yo‘qotdi. Eng asosiy va ayrim nashrlarda O‘rta 
Osiyoga bag‘ishlangan ko‘plab yangi jiddiy ilmiy ishlar paydo bo‘la boshladi. 
Shuning uchun Mejovdan keyin dastlabki 127 jildni, gazetadan qirqib olingan 
materiallar bilan to‘ldirib tashlashga A. A. Semyonov chek qo‘ydi, u uzoq yillar 
davomida yig‘ilgan materiallarni to‘plab, o‘rganib, saraladi, 544 — 545- jildni esa 
1914- yilda nashr ettirdi. Shunga qaramay, 545- jildga gazetadan qirqib olingan 30 
ga yaqin eng muhim materiallarni kiritdi. Shu jildga iqtisodchi olim V. V. Dininning 
Zarafshon daryosi yuqori qismida yashayotgan tog‘li aholining iqtisodiy hayotiga 
bag‘ishlangan tadqiqotini ham qo‘shadi. „Turkiston to‘plami“ni isloh qilish bilan 
uning har bir jildini muayyan mavzu bo‘yicha bir tizimga keltirdi. Agar bu holat 
Mejov ishlarida oz-oz sezilgan bo‘lsa, Semyonov davridagi to‘plamda avvalgi 

---

38 
bibliograflarning xatolari hisobga olingan edi. Maxsus mansub hamma jurnallarning 
Turkiston o‘lkasiga doir maqo-lalari bir izchillikda yig‘ilganligi bunga misol 
bo‘ladi. Uning rahbarligida tuzilgan jildlar materiallarini sistemalashtirish g‘oyasi 
o‘zidan oldingilarning an’anasiga qo‘shilgan yangilik va o‘ziga xos prinsip bo‘lib 
qoldi. U O‘rta Osiyo haqidagi barcha ma’lumotlarni yig‘ish qiyinligini tushunib, 
„To‘plam“ jildlarida o‘sha vaqt Turkistondagi eng muhim narsa va hodisalar 
axborotini berishga intildi. Shu nuqtayi nazardan, A. A. Divayev ishlariga 
bag‘ishlangan 566 —569- jildlar diqqatga sazovor, olimning etnografiyaga tegishli 
59 asari kiritilgan. 556, 557 va 587- jildlarda o‘sha davr O‘rta Osiyo lingvistikasi 
bo‘yicha olimning filologiyaga oid 15 ta ishi kiritilgan. Shuni ta’kidlash kerakki, 
material yig‘ish vaqtida A. A. Semyonov to‘plamga mualliflar o‘z imzosi bilan unga 
taqdim qilgan asarlarni ham kiritib, kitob mualliflarining taxalluslariga baho va eng 
yaxshi asarlarga izoh bergan. Bevosita o‘zi tuzgan jildlar uchun mundarija bergan, 
faqat oxirgi 112- jildda Toshkentdan ketib qolishi tufayli bu ish bajarilmay, 
„Turkiston to‘plami“ ustidagi ish to‘xtatildi.