Islom dinidagi ideologiyaliq siyasiy ağimlar. Missionerlik va prozelitizmninig salbiy oqibatlari. Joba : 1 Islam daǵı jónelisler. Siyasiy partiya, háreket, gruppa hám gruppalar

Papa Ullı Gregori vII asirde Avgustin basshılıǵında Britaniyaǵa missionerlarni jiberedi. Nátiyjede missionerlk keń jug'rofiy kólem kásip etip bardı.

Haqıyqattan da, XI - XIv ásirlerde Rim Papasi basshılıǵında “Múqaddes Yer”, yaǵnıy Quddus qalasın azat etiw sıltawında ámelge asırılǵan, tiykarınan qaraqshılıq menen baylıq arttırıwǵa qaratılǵan urıslar, yaǵnıy “Salb júriwleri”dan da tiykarlanıp missionerlik maqsetleri gózlengen edi. Tariyxdan sol zat ekenin aytıw kerek, salbchilar Quddustı iyelep alǵannan keyin qala daǵı meshitlerge ot qóyadılar, nasroniylikni qabıllawdı istamagan kóplegen kisiler semserden ótkeriledi. “Múqaddes Yerni” azat etiw uranı astında ruxaniylar pútkil Evropa xristianlarini ayaqqa turg'iza alǵanlar hám hár bir xristian bul júriwlerde qatnasıwdı ózine sharapatlı dep bilgen.

Bunnan tısqarı Ullı geografiyalıq ashılıwlar dáwirinde Rim shirkewi jańa xalıqlardı ınjıllastırıw ushın bir qatar missioner gruppalardı jańa kontinentke jibedi hám xristianlik Amerika boylap tarqala basladı. Bunda tiykarlanıp katolik missionerlari hinduler hám eskimoslar arasındaǵı xızmetleri menen ajralıp turdilar.

Xv-XvI ásirlerde Ispaniya hám Portugaliya koloniya imperiyalari tashkil tapqannan keyin, missionerlik katolik shirkewi sheńberinde óz iskerligin kúsheytip, jańa jerlerdi jawlap alıw etiwdiń ideologik hasası bolıp xızmet etdi. Katoliklarning túrli baǵdarlarına tiyisli missionerlarning áshkara yamasa jasırın túrde Amerika, Afrika xalıqların jawlap alıw etıwde qatnasqanları buǵan dálil bóle aladı.

XIII-XvI ásirlerde xristian missionerligi Indiya, Kitay hám YAponiyaga da kirip bardı. YAponiyada missionerlik sol dárejede rawajlanıp kettiki, XIX ásir ortalarında yapon imperatori barlıq missionerlarni jasırın tıńshı retinde kunchiqar mámleketten haydab jiberdi. Usı mısal hám Afrikanıń bir qatar qáwimler tilinde “missioner” sóziniń “adam óltiriwshi” sóziniń sinonimi retinde isletiliwi de missionerlikning reyim-shápáátga tıykarlanıwı haqqındaǵı pikirlerdiń jumbaq ekenin kórsetedi.

Haqıyqattan da, sonday. Missionerlar basıp alınǵan Aziya, Afrika hám Amerika mámleketleri aymaqların geografiyalıq hám etnografik izertlew, jergilikli xalıqlar ushın jazıwlar, sózlik hám sabaqlıqlardı jaratıwda pidayılıq kórsetiwgen. Mısalı, missioner Uil'yama Djons (1746 -1794) sanskrit tilin birinshi bolıp úyrengen bolsa, basqa missioner Frans Boppom (1791-1867) sanskrit tili sózligin tuzdi. Bunday háreketler Indiyada missionerlik iskerligi sheńberinde ámelge asırılǵanın bólek atap ótiw zárúr.

Missionerlar insan qádemi jetiwi qıyın bolǵan jaylarǵa shekem barıp, baslanıwiy turmıs keshiretuǵın xalıqlardı xristianlikka shaqırıq etiw menen bir qatarda olardıń tili, dini, úrp-ádetleri tuwrısında kem ushraytuǵın maǵlıwmatlar jıynawdı. Atap aytqanda, dinshunos retinde belgili ayırım ataqlı kisiler de tiykarınan dáslepki xristian missionerlari bolǵanlar. Olardan eń belgilileri Matteo Rikki (1552-1610 ) - Kitayda, Jozef Lafito (1681—1746 ) - SHimoliy Amerikada, Sharl de Bross (1709 -1777) - Batıs Afrikada missionerlik menen shuǵıllanıwǵan edi. Bunday missioner-dinshunoslar óz xızmetleriniń tuwındı retinde jumıs alıp barǵan regionlarındaǵı diniy qarawlar haqqında dóretpeler de jazıp qaldırishgan. J. Lafitoning “Jabayı amerikalıqlar úrp-ádetleriniń baslanıwiy dáwir úrp-ádetleri menen salıstırıwi” (1723), Sh. de Brossning “Fetish qudaylar haqqındaǵı traktat” (1760 ) atlı dóretpeleri pikirimizning tastıyıqı bóle aladı.

Missionerlik rawajlanıp barǵanı tárepke tiyisli ideologik-teoriyalıq hám shólkemlestirilgen tiykarlar da jaratıp barılǵan. Atap aytqanda, 1662- jılda Papa Grigoriy Xv katolik missionerlariga basshılıq qılıw ushın Diniy úgit-násiyatlaw kongregasiyasini (1968-jıldan Xalıqlardı “Ínjıl”ga ıqtıqat etdiriw kongregasiyasi) shólkemlestiriw etkeni pikirimizning tastıyıqı bóle aladı. Rim Papasi Piy XII 1957 jılda missionerlikka shaqırıq sezimi menen sug'orilgan “Fideyi Donum” (ital'yancha- “Íqtıqat sawǵası”), Ioann XXIII 1959 -jılda “Prinseps postorum” (ital'yancha- “Jolbasshılar ushın qaǵıyda”), Pavel vI 1967-jılda “Populorum progressio” (italyancha - “Xalıqlardıń rawajlanıwı”) atlı xatlardı járiyalaǵanı hám de II Vatikan soborida (1962-65) missionerlik máselelerine baǵıshlap arnawlı dekret islep shıǵılǵanı da bul joldaǵı jumıslar evolyuciyalıq islengenin kórsetedi.

XX asrga kelip, óz jaǵdayında missionerlik menen shuǵıllanǵan shólkemlerdi birlestiriw jolında háreketler baslap jiberildi hám dáslepki xalıq aralıq protestant missionerlik strukturaları qáliplestirildi. Birinshi pútkil dunya protestant missionerlari konferensiyası 1910 jılda Shotlandiyanıń Edinburg qalasında bolıp ótti. Keyin bolsa «Xalıq aralıq missiyalar keńesi» tuzildi. Bul keńes «Pútkil dunya shirkewleri keńesi»ga aǵza bolıp, protestant missionerligining iskerligin jóneltirip turıwshı tiykarǵı shólkem esaplanadı.

Missionerlik mákemeleri iri kapital hám jerlerdi ıqtıyarlarına alıp, óz mámleketleri siyasatın ótkeriwde aktiv qatnas etdiler. Bilim tarqatıw, medicinalıq járdem kórsetiw jumısların monopollashtirib alıp, sol jol menen xristianlik úgit-násiyatlawın kúshaytirdilar.

Házirgi kúnde missionerlar óz shólkemlestirilgen tiykarların jaratıwda tiykarlanıp baspalar, qayırqomlıq hám mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri mártebeinen paydalanıwıp atır. Bunnan tısqarı birpara shólkemler medicinalıq awqamlar nıqabı astında iskerlik aparıwıp atır.

Úyreniw “Aksels” (“Accels”) xalıq aralıq shólkemi AQSH Kongressi tárepinen finanslashtirilgan programmaǵa qaray MDH mámleketlerinen AQSHga jiberilgen student hám oqıwshılardı dindor amerikalıqlardıń shańaraqlarına jaylastırıw hám sol jol menen bir jıl dawamında olardı prozelitlarga aylandırıw sıyaqlı maqsetlerdi gózlep iskerlik alıp barǵanın kórsetedi. Usı mısal missionerlik menen shuǵıllanatuǵın shólkemler ıqtıqatiy ózgerisler ob'ekti etip saylanǵan mámleketliklerge óz húkimetleri qollap-quwatlawına súyene otirip, kirip barıwǵa háreket qılıp atırǵanliklarini da kórsetedi.

Ádalat maydanınan da, haqıyqattı támiyinlew kózqarasınan da, missionerlikni tek xristian dini menen bólew tuwrı bolmaydı. Missionerlik ayriqsha hám uzaq tariyxga iye. Atap aytqanda, bunday háreket daslep buddaviylik sheńberinde eramızǵa shekemgi III ásirden baslap yoyilgan.

Búgingi kúnde bolsa missionerlik iskerligi menen aktiv shuǵıllanıwǵa háreket qılıp atırǵanlar arasında bahoiylar, krishnachilar menen bir qatarda “Quyashqa tapinuvchilar” (“Solnsepoklonniki”) sıyaqlı jańa payda bolǵan sektalar bar ekenin de atap ótiw zárúr.

Sonday bolsa -de, bir haqıyqatlıqtan kóz jumıp bolmaydı. «World Book» ensiklopediyasida keltirilgen maǵlıwmatlarǵa kóre, dúnyadaǵı ulıwma missionerlarning 2/3 bólegin xristian missionerlari quraydı. Atap aytqanda, protestantlik zamanagóy missionerlikning tiykarǵı qáwendersi bolıp turǵanın bólek atap kórsetiw kerek.