Islom falsafasiga kirish
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
Sirojiddinov Sh. Islom falsafasiga kirish. kalom ilmi. o\'quv qo\'llanma. T. 2008.pdf
Jabariya. VII asr oxiri VIII asr boshida islom ilohiyotida paydo
b lgan ilk oqimlardan hisoblanadi. Jabariylar inson taqdirini Xudo mutlaq oldindan belgilab q ygan, hech qanday iroda va faoliyat erkinligi y q, bu sifatlar faqat Xudoda mavjud, degan qarashni rtaga tashladilar. Muhammadning pay ambar ekanligi va uning rinbosarlari b lgan xalifalarni qonuniylashtirishda bu ta'limot katta rin tutdi. Shuning uchun hokimiyatni boshqargan umaviylar jabariylarni q llab-quwatladilar, ularning muxolif- larini esa ta'qib ostiga oldilar. Qadariya. Qadariya harakati umaviylar davrida paydo b lgan, biroq hech qachon katta kuchga ega b lmagan. Ushbu maktab vakillari inson z xatti-harakati va taqdirining hukmdori deb talqin qilish tarafdorlaridir. Bu harakat ham ilk ilohiyot oqimlaridan biri b lib, taqdir va iroda erkinligi masalasida ziga xos ta'limotni ilgari surdi. Chunonchi, jabariylar ta'limotiga qarshi laroq, inson z amalining yaratuvchisi (xoliqi) deb tushuntirdi. Qadariylar odillik Xudoning asosiy sifatlaridan biri, shuning uchun gunohni oldindan belgilab q ygan b lishi mumkin emas, Xudodan faqat adolat ishini kutish mumkin, dedilar. Gunoh ishlar inson faoliyati mahsulidir. Demak, inson iroda va faoliyat erkinligiga ega, aks holda inson gunoh qilmasdi, degan xulosaga keldilar. Qadariylar siyosatda umaviylar xonadonidan b lgan xalifalar hokimiyatiga qarshi turdilar. Shunday b lsa-da, umaviy xalifalardan ikkitasi - Muoviya va Yazid qadariylarning qarashlariga moyil b lganligi manbalarda e'tirof etilgan. Qadariylarning eng yirik vakillari Ma'bad al-Juhaniy (699-700- yoki 703-704-yillarda ldirilgan), Jaylan ad-Damashqiy (742 yilda qatl etilgan), Hasan al-Basriy (642-728)dir. Murjiya. Murjiiylar alohida bir y nalish emas, balki, barcha mazhablar ichida z tarafdorlariga ega edilar. Ular inson burchlari 27 va maslagini muhokama qilishni "orqaga surish"ga (irja') da'vat qildilar, ya'ni insonning xatti-harakati, uning iymonini yol iz Allohning zigina biladi va faqat uning zi inson ustidan hukm qilishi mumkin, deb hisobladilar. Bu oyani xalifa Ali ibn Abu Tolibning nevarasi Hasan ibn Muhammad VII asrning 90- yillarida kufalik Ali tarafdorlariga yozgan nomalarida ifodaladi. Xuddi shu kabi nomalar xalifalikning boshqa shaharlariga ham yuborildi. U xalifa Usmonga nisbatan sodir etilgan birinchi fitnaning islom dini uchun ta mudhish oqibatlar keltirib chiqarishidan xavfsirab, musulmonlarni raqib tarafni badnom etish tendensiyasidan, guruhbozlik va tarafkashlikka berilish fikridan qaytarishga urindi. Ali tarafdorlarini bekorga qon t kishni bas qilib, umaviylar bilan kelishuvga chaqirdi va har qanday m min haqida, xoh lgan b lsin, xoh tirik, hukm qilish, muhokama qilishni qoraladi. Bu ta'limot tezda Iroqqa, undan xalifalikning sharqiy viloyatlariga yoyildi. Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling