Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiyot nazariyasi (4)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Monopoliyalarning iqtisodiy asosi va ularning turlari
|
23-rasm. Po=Qo
Shunday qilib, mukammal raqobat modelining tahlili real voqelikdagi resurslardan foydalanish samaradorligini baholash uchun ishlatiladi. Iqtisodiyot nazariyasi sof raqobatni samaradorlik namunasi deb hisoblaydi. Sof raqobatli bozorlar quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: 1. Firmalar iste’molchilar uchun eng afzal va foydali mahsulotlarni ishlab chiqaradi; 2. Tovarlar eng kam mumkin bo‘lgan sarf xarajatlar bilan ishlab chiqariladi. Demak, mukammal raqobat sharoitida firmalar o‘z mahsulotini maksimal darajada minimal xarajatlar bilan ishlab chiqaradi. 2. Monopoliyalarning iqtisodiy asosi va ularning turlari «Monopoliya» atamasi grekcha «monos» - yagona, bitta va «poleo» - sotaman so‘zlardan kelib chiqqan. Monopoliyani quyidagicha ta’riflash mumkin: bu davlat, korxona, tashkilot yoki sotuvchining birorta xo‘jalik faoliyat yuritishiga bo‘lgan alohida huquqidir. Tabiatan monopoliya erkin raqobat, tartibsiz bozorning asosiga putur yetkazadigan kuchdir. Sof monopoliya o‘rnini bosuvchi mahsulotga ega bo‘lmagan birorta tovarning yagona ishlab chiqaruvchini taqozo qiladi. Shuningdek monopolist ishlab chiqarish hajmini va uning narxini nazorat qiladi. Monopoliyalar ishlab chiqarishning to‘planishi (qo‘shimcha jalb 52 qilingan kapital hisobiga ishlab chiqarishning yiriklashtirilishi) va markazlashtirilishi (kichik va o‘rta korxonalarning yirik korxonaga qo‘shilishi) natijasida vujudga kelgan. Bunday qo‘shilishni turli yo‘llar orqali amalga oshirish mumkin, masalan bankrotlikka uchragan raqiblar korxonalarini arzimagan pulga sotib olish yoki aksiyadorlar jamiyatini tashkil etish hisobiga. Erkin raqobat XIX asrning 50-70 yillariga borib ravnaq topgan bo‘lsada, monopoliyalar endi paydo bo‘lib, ko‘pincha beqaror bo‘lgan edi. 1895-1910 yillardagi sanoat yuksalishi hamda 1900-1903 yillardagi inqiroz davrda monopoliya yirik mamlakatlar iqtisodiyotining asosi bo‘lib qolgan. Turli mamlakatlarda turli tarixiy davrlarda monopoliyaning har xil turlari paydo bo‘lgan: Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|