Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmoliq filiali

Ftorning ishlatilishi
Ftor ko’plab kimyoviy moddalar tarkibida ishlatiladigan elementdir. Uning birikmalari ko’plab sohalarda ko’plab maqsadlarda qo’llaniladi. Tish pastasi ishlab chiqarishda ftor ionlari ishlatiladi. Gidroflorik kislota – lampochkalarni yozish va maydalash uchun ishlatiladigan kislota turi. Xloroflorokarbon gazlari tarkibida ftor ham bor va bu gazlar shamollatish, sovutish moslamalari va havoni tozalash tizimlarida ishlatiladi. Biroq, ushbu gazlarning ba’zilari ozonga zarar etkazishi sababli foydalanish taqiqlangan. Oltingugurtli geksaflorid yuqori quvvatli elektr transformatorlarida ishlatiladi. Yadro qurolini ishlab chiqarishda elementar ftor uranni boyitish uchun ishlatiladi. U atom energetikasida geksaflorid uranini ishlab chiqarishda qo’llaniladi.

Ftor ishlatiladigan ba’zi mahsulotlar; tozalovchi kimyoviy moddalar, kosmetika mahsulotlari, tish pastalari, dezodorantlar, teflon kabi yopishqoq bo’lmagan idishlar, bolalar ovqatlari, gazlangan ichimliklar, po’lat ishlab chiqarishda.Ftor inson tanasida mavjud bo’lgan elementlar qatoriga kiradi. Garchi u hayotiy element bo’lmasa-da, ayniqsa suyak va tish tuzilishi uchun muhim moddadir. Ftorning eng muhim manbai suvdir. Dengiz mahsulotlari va choy ham ftorning muhim manbaidir. O’simliklar orasida eng ko’p flor tarkibidagi o’simlik choy hisoblanadi. U organizmga oziq-ovqatdan kaltsiy va natriy bilan birikma sifatida singib ketadi. Tish va suyaklarning tuzilishida ftor bor. Odamlarda ftor etishmasligi tishlarning sog’lig’ini buzadi va suyaklarni zaiflashtiradi. Boshqacha qilib aytganda, bu tishlarning chirimasligi uchun muhim mineral hisoblanadi. Bu tishlarni kislotalarning salbiy ta’siridan himoya qiladi. Ftorid shuningdek ko’plab antidepressantlarda, xolesterolni pasaytirishda va antibakterial preparatlarda qo’llaniladi.

Ftorni ko’p iste’mol qilish ham ba’zi noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Ftoridning katta dozalarini uzoq vaqt qabul qilish xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Miyaning faoliyati buzilishi, gormonlar buzilishi, reproduktiv faoliyat bilan bog’liq muammolar va osteoporoz kabi holatlar ortiqcha ftor ta’siridan kelib chiqqan buzilishlardir. Haddan tashqari ftor ta’sirida o’sish to’xtaydi, jigar, buyrak, buyrak usti bezi va reproduktiv organlar kabi metabolik faol to’qimalarda hujayraning shikastlanishi sodir bo’ladi. Bolalardagi ftorning ko’pligi aqliy zaiflikni keltirib chiqarishi mumkin. “Ftoroz” deb nomlangan ftor bilan zaharlanish natijasida gijjalar, oshqozon va ichak muammolarini ko’rish mumkin. Tish florozi tishlarda oq chiziqlar va dog’larni keltirib chiqarishi mumkin. Ilg’or fluoroz tishlarda chuqur, kulrang va qora dog’lar, emal shakllanishining buzilishi kabi muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.

Odamlarning ftorga bo’lgan ehtiyoji kuniga 1-4 milligramm atrofida. Ko’rinib turibdiki, chaqaloqlarda va bolalarda 1-2 milligramm ftor, kattalarda 2-4 milligramm ftorid etarli. Ftorli odamlarning bir qismi siydik bilan ajralib chiqadi. Ularning bir qismi suyaklar va organlarda to’planadi.