Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universititeti olmaliq filiali

Tanlab maydalash va dekripitatsiya.
Tanlab maydalab boyitish shunga asoslanganki, zarba va ishqalanish orqali yanchilgandan keiyn engil maydalanuvchi bir xil minerallar mayda sinfda yig‘iladi, boshqalari qiyin maydalanuvchilari esa yirik mahsulotda to‘planadi. SHu yo‘l bilan olingan mahsulotni elash minerallarni ajratishga imkon beradi. Tanlab maydalash bilan yonuvchi slanetslarni boyitishda yirik jinslarni ajratish mumkin.
Dekripitatsiya – minerallarni qizdirib, tez sovutilganda uvalanib ketish xodisasi. Dekripitatsiya xususiyatini bir nechta ko‘rinishda uchraydigan, yirik kristallar hosil qiluvchi minerallar namoyon qiladi. Bunday minerallarga barit va kalsit kiradi.
Dekripitatsiyadan keyin mahsulotni elash darz ketib maydalangan mahsulotni darz ketmagan mahsulotdan ajratishga imkon beradi.
Zarrachalarning shakli va ishqalanishiga qarab boyitish
Mineral zarrachalarning xususiyati va ularning shakli zarrachalarning qiya yuza bo‘ylab xarakatlanish tezligini belgilaydi. Dumaloq shakldagi zarracha tebranish kuchini engib dumalaydi, yassi shakldagi zarrachalar esa sirpanish kuchini engib sirpanadi. Dumaloq shakldagi zarrachalar yassi shakldagi zarrachalarga nisbatan kattaroq tezlikda xarakatlanadi. G‘adir-budir yuzali zarrachalar tekis yuzali zarrachalarga nisbatan sekinroq sirpanadi.
Zarracha qiya yuza bo‘ylab xarakatlanganda kichik ishqalanishga ega zarrachalar katta tezlikka ega bo‘ladi va yuzadan tushishda kichik xarakatlanish tezligiga ega zarrachalarga nisbatan uzokroq masofaga uchib tushadi. SHu xodisa minerallarni ajratish uchun ishlatiladi.
77 - rasmda foydali qazilmani boyitishda ishqalanish koeffitsienti, yiriklik va zarrachalarning shaklidagi farq ishlatiladigan vibratsion separator keltirilgan.

77-rasm. Rudani ishqalanish bo‘yicha quruq boyitish uchun vibratsion separator.
1-separator yuzasi rama bilan; 2-pastki rama; 3-tayanch prujinasi; 4-uzatma.
Yanchilgan quruq mahsulot vibratsiyalanuvchi yuzaning o‘rtasidan pastroqqa beriladi. Yuzaning qiyaligi xam ko‘ndalangiga, xam bo‘ylamasiga sozlanishi mumkin. Kichik ishkalanish koeffitsientiga ega dumaloq zarrachalar yuzaning qiyaligi bo‘ylab pastga sirpanib xarakatlanadi, ishqalanish koeffitsienti katta yassi zarrachalar esa yuqoriga xarakatlanadi. Vibratsion separatorlar asbestli rudalarni boyitishda va abraziv kukunlari ajratishda keng qo‘llaniladi.
Foydali qazilmalarni boyitish - bu mineral xom ashyoni birlamchi qayta ishlash usullari va jarayonlari majmui bo'lib, uning maqsadi bo'sh jinslardan barcha qimmatli foydali qazilmalarni ajratish, shuningdek, qimmatbaho foydali qazilmalarni o'zaro ajratishdir.
Boyitishning texnologik ta'siri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boyitish jarayonida ham yakuniy tijorat mahsulotlarini (asbest, grafit va boshqalar), ham keyingi kimyoviy yoki metallurgiya qayta ishlash uchun mos konsentratlarni olish mumkin. Boyitish foydali qazilmalarni qazib olish va olingan moddalardan foydalanish o'rtasidagi eng muhim oraliq bo'g'indir. Boyitish nazariyasi minerallarning xossalari va ularning ajratish jarayonlaridagi o'zaro ta'sirini tahlil qilishga asoslangan - minerallurgiya.
Boyitish qimmatbaho komponentlarning kontsentratsiyasini sezilarli darajada oshirish imkonini beradi. Rudalarda muhim rangli metallar - mis, qo'rg'oshin, ruxning miqdori 0,3-2%, ularning konsentratlarida esa 20-70% ni tashkil qiladi. Molibdenning konsentratsiyasi 0,1-0,05% dan 47-50% gacha, volfram - 0,1-0,2% dan 45-65% gacha oshadi, ko'mirning kul miqdori 25-35% dan 2-15% gacha kamayadi. Boyitish vazifasi minerallarning zararli aralashmalarini (arsenik, oltingugurt, kremniy va boshqalar) olib tashlashni ham o'z ichiga oladi. Boyitish jarayonlarida kontsentratga qimmatbaho komponentlarning olinishi 60 dan 95% gacha.
Boyitish zavodida tog 'massasi duchor bo'ladigan qayta ishlash operatsiyalari quyidagilarga bo'linadi: asosiy (haqiqiy konsentratsiyali); tayyorgarlik va yordamchi.
Barcha mavjud boyitish usullari mineralning alohida komponentlarining fizik yoki fizik-kimyoviy xossalaridagi farqlarga asoslanadi. Masalan, gravitatsion, magnit, elektr, flotatsion, bakterial va boshqa boyitish usullari mavjud.
Boyitishning texnologik ta'siri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Minerallarni oldindan boyitish quyidagilarga imkon beradi:

• 
  foydali komponentlar kam bo'lgan kambag'al foydali qazilmalar konlaridan foydalanish hisobiga mineral xom ashyoning sanoat zaxiralarini ko'paytirish; tog'-kon korxonalarida mehnat unumdorligini oshirish va qazib olish ishlarini mexanizatsiyalash va foydali qazilmalarni tanlab olish o'rniga uzluksiz qazib olish hisobiga qazib olingan ruda tannarxini pasaytirish; yoqilgʻi, elektr energiyasi, fluxlar, kimyoviy reagentlar tannarxini pasaytirish, tayyor mahsulot sifatini oshirish va chiqindilar bilan birga foydali komponentlarning yoʻqotilishini kamaytirish hisobiga boyitilgan xomashyoni qayta ishlash boʻyicha metallurgiya va kimyo korxonalarining texnik-iqtisodiy koʻrsatkichlarini yaxshilash;
  
• 
  foydali qazilmalardan kompleks foydalanishni amalga oshirish, chunki dastlabki boyitish ulardan nafaqat asosiy foydali komponentlarni, balki oz miqdorda mavjud bo'lgan hamroh bo'lganlarni ham olish imkonini beradi; foydali qazilmalarni o'z ichiga olgan qazib olingan tog' jinslarining butun hajmini emas, balki boyroq mahsulotlarni tashish orqali iste'molchilarga tog'-kon sanoati mahsulotlarini tashish xarajatlarini kamaytirish; mineral xom ashyolardan keyingi qayta ishlash jarayonida yakuniy mahsulot sifatini pasaytirishi, atrof-muhitni ifloslantirishi va inson salomatligiga tahdid solishi mumkin bo'lgan zararli aralashmalarni ajratib oling.
  

Foydali qazilmalarni qayta ishlash qayta ishlash zavodlarida amalga oshiriladi, ular bugungi kunda murakkab texnologik jarayonlarga ega kuchli yuqori mexanizatsiyalashgan korxonalar hisoblanadi.
Boyitish jarayonlarining tasnifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qayta ishlash zavodlarida foydali qazilmalarni qayta ishlash bir qator ketma-ket operatsiyalarni o'z ichiga oladi, buning natijasida foydali komponentlarni aralashmalardan ajratishga erishiladi. Maqsadiga ko'ra foydali qazilmalarni qayta ishlash jarayonlari tayyorgarlik, asosiy (konsentratsiyalash) va yordamchi (yakuniy) ga bo'linadi.