Islomdagi mazhablar

Sunniylik
Sunniylik islom dinidagi ikki asosiy yoʻnalishdan biri. Sunniylik VII
asrning ikkinchi yarmida Arabistonda vujudga  kelgan. VIII-XII
aslarda arab halifaligidagi diniy siyosiy kurashlar jarayonida
islomda
eng
yirik
yoʻnalish
sifatida
shakllangan.
Sunniylar 
Qur’on bilan
birga Sunnaga
 ham
eʼtiqod
qiladilar.
Sunniylik islomdagi diniy yoʻnalish sifatida yagona markazga ega
emas. VIII asr oxiri IX asr boshlarida sunniylik doirasida mistik
oqim sufiylik vujudga kelgan.

---

Hanafiya (
Imomi Aʼzam
maktabi.) Bu maktabga Abu Hanifa an-
Nu’mon (696-767) taxallusi Imomi Aʼzam asos solgan. U eng
yirik 
huquqshunoslardan
biri boʻlib, shariat huquqini tartibga
solgan, qiyosni tatbiq etgan, istihson tartib usulini ishlab
chiqqan, mahalliy huquq qoidalarini odatni shariat bilan
kelishtirib qoʻllanishni joriy etgan huquqshunoslikdan oqilona
foydalanish unsurlarini kiritgan. Abu Hanifa 
fiqhning asoschisi,
ilohiyot mutaxassisi boʻlgan. Hanafiya mazhabi sunniylik
yoʻnalishiga mansub boʻlgan musulmonlarning uchdan bir
qismini oʻz ichiga oladi.
Hanafiya

---

Molikiya mazhabining asoschisi Malik ibn Onas Abu Abdulloh
(721-795). Islom diniy huquq sistemasini ishlab chiqishda
konservativ
mavqeda
turgan.
Paygʻambar Muhammad
s.a.v.
davridagi anʼanalarni yoqlab chiqqan, yaʼni "ashob al-
hadis " (hadis tarafdorlari) oqimining namoyandasi boʻlgan. Bu
mazhab tarafdorlari 
huquq masalalarida  ratsionalistik metodga,
Yaʼni 
Qur’on va hadislarni aqlga
asoslangan
holda
talqin
qilishga qarshi chiqqan. Dastlab Hijoz va Madinada, keyin
boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Hozirgi davrda 
Molikiya
mazhabi 
Tunis
, 
Jazoir
, 
Marokash
, 
Liviya va
ayrim
boshqa
mamlakatlarda musulmonlar oʻrtasida taʼsirga ega
.
Molikya

---

Shofiya mazhabining asoschisi Abu Abdulloh Muhammad ibn Idris
ash-Shofi’iy
(767-820). 
Makkada yashagan, 
hadislar va
fiqhni
oʻrgangan, 
Yamanda
 qozilik lavozimini egallagan. Ali avlodlari bilan
yaqinlashganligi uchun 803 yilda qamoqqa olingan. Avf etilganidan
soʻng 
Misrga ketib, Malik ibn Onasning shogirdi sifatida faoliyat
boshlagan, 810 yildan 
Bogʻdodda
oʻz taʼlimotini targʻib qilgan.
Shofiy oʻz asarlarida islom huquqini aʼnanaviy normalar bilan
bogʻlashga intilgan. U fiqh asoslariga toʻla taʼrif bergan,
ijmoʻdan foydalanishga alohida eʼtibor qilgan. Shofiyning asosiy
asarlari shogirdlari tomonidan „Kitob al-umm“ toʻplam shakliga
keltirilgan. Hozirgi vaqtda Misr
, 
Indoneziya
 musulmonlari  orasida,
Sharqiy Afrika
mamlakatlarining baʼzilarida, qisman 
Suriyada va
janubiy arab sultonliklarida Shofiy mazhabi diniy-huquq sistemasiga
amal qiluvchilar bor
Shofiya

---

Xanbaliya-sunniylikdagi diniy-huquq mazhablardan biri. Uning asoschisi va imomi ibn Xanbal
(780-855) mustahkam eʼtiqodli sunniylik nuqtai nazaridan halifa Maʼmun davrida davlat dini
boʻlishi mu’taziylikka qarshi kurashgani uchun bir necha bor qamalgan va jazolangan.
Xanbaliya mazhabi tarafdorlari avvallari faqatgina 
Qur’on va  Sunnatgagina tayanib, shar’iy
hukmlar
chiqarsalar,
keyinroq
qiyos
va
ijmoʻning
qoʻllanishida
ham
ular
tanho Muhammadning
 safdoshlari  boʻlmish sahobalarning hamjihatligidan kelib chiqqan
hukmlarnigina inobatga olar edilar. Ularning rasmiyatchiligi oʻta ketgan mutaassibligi, jonli
tarixiy haqiqatdan uzoq turgan qarashlari, ijtimoiy hayot va turmush tarzidagi har qanday
yangiliklarga zid ekanligi sababli — mazhab XII-asrgacha keng tarqalmagan. Undan keyingi
asrlarda xanbaliya tarafdorlari yana kamayib ketgan. XVIII asrda paydo boʻlgan vahobiylar
xanbaliya tarafdori boʻlib chiqqan. Vahobiylar Saudiya Arabistonda 
hokimiyatni qoʻlga olgach,
Xanbaliya qonunlarini amalga kiritganlar. U yerda xanbaliyaning ilk islomga xos qonunlari hozir
ham amalda. Mazkur mazhablar va ulardagi xuquqshunoslik oʻrtasida, yuqorida qayd qilib
oʻtilganidek, sabr-toqat va mutaassiblik darajasi xususida bir oz tafovut mavjud boʻlib, ular
islom diniy taʼlimoti doirasidan tashqariga chiqmaydi, yaʼni bu mazhablarning hammasi
ortodoksal hisoblanadi.