Issheńlik etiketiniń tiykarǵı elementleri. Sálemlesiw

Vizit kartochkaları – bul onı usınıwshı yaki rásmiy tanısıwda, kimdidur barıp kóriwde taslap
ketiwshi shaxstıń ismi-sháripi, familiyası, xızmet jaǵdayı, mánzili, telefonı hám basqa da
maǵlıwmatlar kórsetilgen kartochka. Vizit kartochkaları bir neshe túrge iye: standart; arnawlı yaki
wákillikli maqsetler ushın; narásmiy qarım-qatnasıq ushın (shańaraqlıq); shólkem (firma)
kartochkası hám t.b.
Rawajlanǵan bazar ekonomikasına iye ellerde vizit kartochkaları zamanagóy issheńlik
etiketinde áhmiyetli rol` oynaydı. Kópshilik jaǵdaylarda ol shaxstı tastıyıqlawshı gúwalıq ornın
basıwı múmkin.
Haqıyqıy vizit kartochkasınıń proobrazı XVI ásirde payda boldı. Italiyanıń Paduya
universitetinde (XIII ásirde tiykar salınǵan) oqıp atırǵan german studentleri dem alısqa úylerine
keter aldında óz professorlarına vizit (sapar) qılatuǵın hám dostana múnásibetleriniń belgisi
sıpatında olarǵa familiyalıq gerbi súwretlengen reńli miniatyuralardı qaldırǵan. Vizityor olarda
óz qolları menen ózleriniń atın, sáneni jazatuǵın bolǵan. Eń dáslepki kartochka 1731-jıl menen
belgilengen (Florenciya).
Keyin ala gravirovkalanǵan kartochkalar, rel`efli, litografiyalıq kartochkalar payda bolǵan.
Tipografiya usılında vizit kartochkalar XX ásirdiń basında tayarlana baslandı.
Vizit kartochkaları 40x70 den 70x100 mmge shekemgi ólshemdegi kartonnıń juqa, iyiliwsheń
beti bolıp tabıladı.
Rossiyada vizit kartochkaları eki tárepleme tekstler menen tarqalǵan: bir tárepinde rus tilindegi,
ekinshi tárepinde shet tildegi tekst penen. Protokol talaplarına saykes, bul onsha durıs emes, óytkeni
vizit kartochkasınıń artqı tárepinde jazıwlar, belgiler qaldırıw qabıl etilgen. Xalıqaralıq ámeliyatta eki
vizitkaǵa iye bolıw orın alǵan: birewi ana tilinde, ekinshisi – shet tilde. Kartochkanıń reńi – aq.
Vizit kartochkaların paydalanıwdıń tiykarǵı maqsetleri:
- óziniń bar ekenligi haqqında xabar beriw. Adresatqa jumsaq formada qızıǵıwshılıq kórsetiw;
- ózi hám óz firması tuwralı tanısıw paytında qosımsha informaciyanı xabarlaw;
- baylanıs ornatıw: bayramlar hám waqıyalar menen qutlıqlaw; minnetdarshılıq bildiriw;
sawǵanı, suvenirdi, gúllerdi gúzetip barıw; kewil bildiriw.
Vizit kartochkalarında jazıwlar sheptegi tómengi múyeshte ápiwayı qálem menen úshinshi bette
jazıladı. Mısalı, «Jańa jıl qutlıqlawı ushın minnetdarshılıq bildiredi», «… sebepli kewil bildiredi».
Vizit kartochkaları menen tanısqan waqıtta, sonday-aq vizit penen barǵanda almasadı. SHaxsan
ózi alıp kelip bergen vizit kartochkası – ayrıqsha húrmet belgisi. Bunda onıń oń tárepin eni boylap
qayıradı. Jiberilgen vizit kartochkalarınıń sheti qayırılmaydı. Alıp kelip berilgen kartochkalarǵa 24
saat ishinde juwap qaytarıladı, pochta arqalı alınǵanlarına da tap sonday.
Tanısıw paytında usınadı, birinshi bolıp vizit kartochkasın miyman, yaǵnıy ofiske kelgen adam
usınadı yamasa kimniń dárejesi tómen bolsa sol usınadı, al lawazımlar teń bolǵan jaǵdayda – jası
kishisi. Eger lawazım hám jası derlik birdey bolǵan jaǵdayda, kim álpayımıraq bolsa, sol birinshi
bolıp usınadı.
SHet elge saparǵa shıqqanda vizit kartochkaların birinshi bolıp mezbanlar usınadı. Buǵan
koreecler menen yaponlar qatań ámel kıladı.
Vizit kartochkasın alǵan waqıtta onıń iyesiniń familiyası dawıslap oqıladı, bul nadurıs aytıwdan
saqlanıw maqsetinde islenedi. Vizit kartochkasın berip atırǵanda óz familiyasın aytıw hám jeńil
tájimler menen almasıw qabıl etilgen. Jaqın SHıǵıs elleri wákillerine vizit kartochkaların tek oń qol
menen, al YAponiya hám basqa aziyalıq mámleketlerde qos qollap beriw qabıl etilgen. Vizit
kartochkaları oń qol menen yaki qos qollap qabıllap alınadı.
Vizit kartochkaları menen almasıw qabıl etilgen. Eger vizit kartochkaların dárhal beriw
imkaniyatı bolmasa, bunı 24 saat dawamında islew múmkin.
Mirátnama yaki qutlıqlawlarǵa vizit kartochkaları menen juwap beriw qabıl etilgen. Onda
jazılǵan tekst májbúriy qısqa. Bunnan usınıslar, sálemlesiw hám qısqa xabarlar ushın paydalanıladı.
Vizit kartochkasında tema jazılmaydı, imza qoyılmaydı.
Hayal adamǵa tanıstırılǵannan keyin er adam bir hápte dawamında oǵan hám onıń erine, oǵan
tanıstırılmaǵan bolsa da, óziniń vizit kartochkasın jiberiwi kerek.
Hayal adam hesh qashan óziniń vizit kartochkasın boydaq erkektiń úyinde qaldırmaydı.
21
Mánzil ózgergende jańa vizit kartochka eskisi menen birge pochta arqalı óziniń tanıslarına
jiberiledi.
Isbilermen adamǵa óziniń qasında onlaǵan vizit kartochkasın alıp júriw usınıs etiledi.
Ulıwmalıq qabıl etilgen xalıqaralıq normalarǵa sáykes túrde vizit kartochkasınıń bolıwı issheń qarımqatnasqa
járdem beredi.
Issheń sawǵalar hám suvenirler. Sawǵa beriw – iskusstvo, adamnıń ishki mádeniyatınıń
kórinis tabıwı. Sawǵa adamǵa jaqsı múnásibettiń ańlatılıwı bolıp tabıladı.
Qalada, firmada, úyde bolǵanlıǵı haqqında estelik sıpatında miymanlarǵa hár qıylı predmetler,
kórkem buyımlar – suvenirler inam etedi. Ádette olarda firmanıń embleması, belgisi hám t.b. boladı.
Birinshi ushırasıw waqtında sawǵalardı mezbanlar beredi, miymanlar emes. Sonlıqtan sawǵa
kelgen sırt elli miymanǵa onıń húrmetli klient sıpatında qaralatuǵınlıǵınıń hám uzaq múddetli
issheńlik qatnasıqlar kózde tutılatuǵınlıǵınıń belgisi sıpatında beriledi. Keyingi ushırasıwlarda
sawǵalar menen almasıw minnetli bolıp tabıladı.
Sawǵalardı qatań ráwishte ranglerge qarap beriw kerek. Subordinaciyanıń buzılıwına aziyalıq
ellerdiń wákilleri kútá sezimtal boladı. Sawǵalardıń tákirarlanıwı etikettiń salmaqlı buzılıwı bolıp
tabıladı.
Eń hámmebap sawǵa gúller bolıp tabıladı. Biraq Hindistanda olar sawǵa sıpatında qabıl
etilmeydi. Jiberilip atırǵan buketke yamasa sebetke vizit kartochkasın salıw lazım. Er adamlarǵa
yubileyden tısqarı gúl sawǵa qılınbaydı. Úylengen erkek qızǵa, al hayallar – erkekke gúl sawǵa
etpeydi. bunda Germaniyada aq hám sarı gúller sawǵa qılınbaytuǵınlıǵı este tutıladı. YAponiyada
xrizantemalar imperator taxtı rámzi esaplanadı. Olardı tek imperator shańaraǵı aǵzaları sawǵa etiwi
múmkin, al Franciyada xrizantemalar qayǵı-hásiret gúlleri esaplanadı. Norvegiyada gúllerdiń jup
sanın sawǵa qılıw qabıl etilgen.
YAponlar ushın tórt sanı ólimge jetekleytuǵın qáwipke iye, sonlıqtan olarǵa tórt danadan ibarat
hesh nárse sawǵa qılınbaydı.
Hesh kimge hesh jerde ikonalardı, marjandı, qol oramalların, saatlardı, aynalardı, pıshaqlardı
sawǵa etiw kerek emes. Rossiyada matryoshka hám samovarlardı sawǵa qılıw usınıs etilmeydi. Olardı
udayına sawǵa kıladı, sonıń ushın olar derlik hár bir shet elli miymanda bar. Franciyada hayal-qızlarǵa
duxi sawǵa qılıw qabıl etilmegen, óytkeni bul kútá pinhamı múnásibetlerdi ańlatadı. Hindistanlı
miymanlarǵa qara mal terisinen islengen buyımlar sawǵa qılınbaydı, óytkeni sıyır olarda muqaddes
haywan esaplanadı. Erkek adamǵa galstuk sawǵa qılınbaydı, onı erkek ózi tańlaydı.
Sawǵalardı takt penen qabıllaw kerek. Sawǵanı alǵannan keyin sulıw oram ushın
minnetdarshılıq bildiriw kerek. Keyin oramdı ashıp, taǵı bir mártebe jaǵımlı sawǵa ushın
minnetdarshılıq bildiriw kerek.
3. Sırtqı kóristegi (kiyimdegi) etiket
Insandı eń dáslep kórgende, adamlar erksiz onıń sırtqı kórinisine dıqqat awdaradı.
Imidj boyınsha másláhátshi Debra Gay Koks «Kiyim adamlar sizge qaraǵan waqıtta qarsı
aldında kóretuǵın nársesiniń toqsan payızın quraydı», dep atap kórsetedi. Kiyim átiraptaǵılarǵa tásir
etedi, óytkeni, adamnıń sanasınan ǵárezsiz túrde, bir demde onıń seziw organları arqalı belgilenedi.
Sonlıqtan adam tuwralı dáslep onıń sırtqı kórinisi boyınsha, keyin onıń sóylesiwi boyınsha, al onnan
keyin onıń kabinetiniń inter`eri boyınsha pikir júrgiziledi dep orınsız aytılmaǵan.
Sırtqı kórinis, qaǵıyda sıpatında, adamnıń ishki, ádep-ikramlılıq mazmunın sáwlelendiredi.
«Adamlar biz tuwralı pikir júrgizedi – yaǵnıy biz kimligimizdi, qay jerde jasaytuǵınlıǵımızdı hám
biziń qay jerde bolǵanımızdı anıqlaydı – tek biziń kiyimlerimizge taslanǵan bir ǵana názer
tiykarında», - deydi Koks.
Adamnıń mádeniyatın onıń kiyimi kórsetip turadı. Ol adamnıń ózine tán vizit kartochkası bolıp
tabıladı. Kiyim qarım-qatnas boyınsha sheriklerge insan, onıń talǵamları, anaw yaki mınaw sociallıq
yaki kásiplik qatlamǵa tiyisliligi tuwralı informaciya jetkeredi.
Talǵam menen tańlanǵan kiyim, aksessuarlar, jaqsı túr onı isenimli, jıynaqlı, energiyalı etedi.
Rokfellerdiń óz biznesin aqırǵı aqshasına qımbat kostyum satıp alıp, gol`f-klub aǵzası bolıwdan
baslaǵanı qurdan-qurı emes.
22
Ertedegiler «Kiyiniw kónlikpesi bólmege kiriw yamasa tájim qıla biliw kónlikpesine qaraǵanda
áhmiyetlirek. Hesh nárse adamnıń kiyimi kibi kózge taslanbaydı» dep násiyat qılǵan. Isbilermenge
dáslepki názer salǵannıń ózinde onıń ózi hám onıń baylıǵı tuwralı pikir qáliplestiriledi.
Kiyimniń reńi úlken áhmiyetke iye. Reń menen tásir ótkiziw – qúdiretli psixologiyalıq
titirkendiriwshi: onıń menen tınıshlandırıw, sheriklerdi «issheń qálipke» sazlaw, belgili bir jaǵdayda
jek kóriwshilikti yamasa, kerisinshe, unamlı emociyalardı payda etiwi múmkin. Reńli signallar
sherikler tárepinen sana astı dárejesinde qabıl etiledi. Olardıń tásiriniń «sırlı» kúshi mine usınıń menen
túsindiriledi. Zamanagóy psixodiagnostikada keńnen belgili bolǵan reńli testler jaratıwshısı
M.Lyusherdiń maǵlıwmatlarına kóre, hár bir reń óziniń psixologiyalıq mánisine iye. Bunı shel elli
hám watandarlıq psixologlar tastıyıqlamaqta.
Kiyim orınǵa, waqıtqa, waqıya xarakterine sáykes keliwi kerek. Onı durıs kiyip júre biliw
kerek. Kostyum qansha ashıq reńde bolǵan sayın, sonshama jaqsı sapaǵa iye bolıwı kerek.