Issheńlik etiketiniń tiykarǵı elementleri. Sálemlesiw
Download 24.28 Kb.
|
1 tapsirma
Issheńlik etiketiniń tiykarǵı elementleri. Sálemlesiw – álpayımlılıqtı kórsetiwdiń birinshisi. Haq niyetlilikti saqlaǵan halda sálemlesiwdi ańlatıwdıń reń-báreń túrlerin qollanıw imkaniyatı tilimizde orın alǵan. «Qayırlı tań», «Qayırlı kesh», «Assalawma áleykum», «Sálem», «Qalay», «Harma» hám t.b. Olardıń qollanıw shárayatları hár qıylı. Bazıların tek doslar, jaqınlar ortasında qollanǵan maqul. Issheń ortalıqta, tanıs emes adamlar arasında bulardı isletiw tárbiyadaǵı kemshilikti kórsetedi. 18 «Qayırlı tań» dep aytıw saat 12.00 ge shekem qabıl etilgen, «Qayırlı kún» - saat 12.00 - 18.00 aralıǵında aytıladı, «Qayırlı kesh» - saat 18.00 den keyin. Bul sálemlesiw túrlerin lawazımı ózińnen joqarı shaxslarǵa baǵdarlaw usınıs etilmeydi, biraq olar ózleriniń qol astındaǵılarǵa usılay múrájaat etiwleri múmkin. Eń rásmiy sálemlesiw: «Assalawma áleykum», xoshlasıw: «Kóriskenshe (saw bolıń)». Etiket qaǵıydaları tanıslardı kún dawamında bir neshe ret ushırata otırıp, udayına sálemlesiwdi usınıs etedi. Eger álpayım sózler tawsılıp qalsa, onda kúlimsirew kerek, biraq adamdı sezbegendey bolıp kórsetpew kerek. «Sıpayılıq kóz-qarasınan duzın kem qılǵannan kóre, duzın basım qılǵan jaqsıraq», - degen edi ispan jazıwshısı Servantes. Etiket talapları keypiyatqa, psixologiyalıq halatqa qaramastan orınlanadı. Mısalı, keskin múnásibetlerge qaramastan, adamlar korrektli álpayımlıq penen sálemlesedi. Jas jigit hayal-qızlarǵa, ózinen jası hám jaǵdayı boyınsha úlken er adamlarǵa birinshi bolıp sálem beredi. Biraq olar birinshi bolıp qolın uzatadı. SHashtárezxanaǵa, vagon kupesine, teatr lojasına kirgenler, erkek yaki hayal bolıwına qaramastan, birinshi bolıp sálemlesedi. Statusları teń bolǵan adamlar ushırasqanda, olardıń jaqsı tárbiyalanǵanı birinshi bolıp sálemlesedi. Eki jup (hayal-qızlar erkeklerdiń oń tárepinde) ushırasqanda birinshi bolıp hayallar, keyninen hayallar – erkekler menen, al keyingi gezekte – erkekler óz-ara sálemlesedi. Sálemleskende bas kiyimdi (shlyapa, furajka, kepka) sheshiw ritualı saqlanıp qaladı. Óziniń júzin kórsetken adam júzin jasırǵan adamǵa qaraǵanda dostana tásir qaldıradı. Bunda qısqı bas kiyimdi, trikotaj shapkanı sheshiw qabıl etilmegen. Eger dawıslap sálemlesiw maqsetke muwapıq bolmasa (adamlar ortasındaǵı úlken aralıq hám t.b.), onda tájimler menen almasadı. Tájim – bul tek ǵana bastı iyzew emes. Tájim qılǵanda bas iyik halatda 1-2 sekund irkiledi. Tájim rásmiy, álpayım, jaǵımpaz, tákappar, suwıq, jıllı, húrmetke tolı, kórkem, tereń bolıwı múmkin. Biziń elde erkekler bir-biri menen qol alısıp sálemlesedi. Bunda stol ústinen bir-birine qol sozbaydı (rásmiy shárayatda bolıwı múmkin). Sálemlesiw ushın stoldıń artınan shıǵıw kerek. Islam erkek penen hayaldıń ushırasıwında qol alısıwdı xoshlamaydı. Qubla-SHıǵıs Aziya ellerinde qol berip sálemlesiw qabıl etilmegen. Otırǵan er adam hayal-qızlar kirip kelgende, ornınan turıp sálemlesiwi, oǵan otırıwdı usınıs etiwi kerek. Miymanǵa kelgende, birinshi gezekte, úy iyeleri menen sálemlesedi, al onnan keyin miymanlar menen, eger olar kóp bolsa, onda hámmege bir tájim etiledi yaki hámmege birden «Assalawma áleykum» deydi. Eger miymanlar az bolsa, olardıń hár biri menen sálemlesiledi. Solay etip, álpayımlıq talaplarına kóre, birinshi bolıp er adam – hayal-qızlarǵa; jası kishi – jası úlkenge; júrip baratırǵan – turǵanǵa; keshigip atırǵan – kútip turǵanǵa, imaratqa kiriwshi – onıń ishindegilerge sálem beredi. Házirgi kúnde sálemlesiw baylanıs ornatıw, tanısıw ushın xızmet etedi. Burınları tek ǵana aldın tanıstırılǵan adamlar menen sálemlesiletuǵın edi. Tanıstırıw. Birew menen tanısıw yaki birewdi tanıstırıw ushın ózińdi yamasa sol adamdı tanıstırıw kerek. Etiket qaǵıydaları qashan hám qalayınsha tanıstırıw ushın usınıw zárúrligin belgilep beredi. Orta ásirlerdegi Yaponiya menen sawda qatnasıqları qalay ornatılǵanlıǵın esleyik, ol belgili Meydzi dáwirine shekem dúnyanıń basqa elleri ushın jabıq edi. Kún shıǵıs eline kelgen kommersant, sawdager issheń baylanıslar ornatıw ushın imperatorǵa tanıstırılatuǵın edi. Tanıstırıw procedurası sonshelli kemsitiwshi edi, onı hár qanday shet elli miyman epley almaytuǵın edi. Shet elli adam qabıllawxana esiginen baslap ózi ushın belgilengen orınǵa shekem dizerlep barıwı kerek edi, al qabıllaw tamamlanǵannan keyin, tap sonday etip, shayanday keynine qarap dizerlep júrip, óz ornın tárk etip, esiktin artına jasırınıwı kerek edi. 19 Etiket qaǵıydalarına kóre, erkek adamdı hayal adamǵa, jası kishini – jası úlkenge, boydaqtı – úylengenge, ierarxiya boyınsha pástegini – joqarıdaǵısına tanıstıradı. Lektordı yamasa artistti shártli túrde shólkemlestiriwshiler tanıstıradı. Jańa xızmetkerdi basshı tanıstıradı, biraq, eger ol qanday da bir sebeplerge kóre bunı isley almasa, xızmetker ózin tanıstırıw kerek, bunda óziniń lawazımın, familiyasın, ismin, atasınıń ismin aytıwı kerek. Házirgi waqıtta isbilermen hayal dáldalsız da ózin tanıstırıwı múmkin. Qızlardı qartayǵan er adamǵa tanıstıradı. Qonaqlardı úy biykesi, úy iyesi yamasa ilaj shólkemlestiriwshileri tanıstıradı. Kesh kelgenlerdi erte kelgenlerge tanıstıradı. Biraq, kimniń qashan keliwine qaramastan, jas adamlardı hár qashan jası úlkenlerge tanıstıradı. Qalay tanıstırıw kerek? Hár kim jınısına, jasına qaramastan ózi tańlawı múmkin. Tanıstırıwdıń izbe-izligi boyınsha eki usınıs bar: erkek adamnıń familiyasın hayal adamǵa aytadı, onnan keyin hayal adamnıń familiyasın; jasıraǵınıń familiyasın aytadı, keyin – jası úlkeniniń. Tanısıp atırǵanda jańa tanısınıń atın aytıp, «Qayırlı kún» dew ádetiy jaǵday. Jası hám xızmet jaǵdayı boyınsha jaqın bir jınıstaǵı adamlardı tanıstırıp atırǵan adam, kimdi kimge tanıstırıp atırǵanına dıqqattı awdarmastan, «Húrmetli kásiplesler, márhamat, tanısıń» degen formulirovkadan paydalanıwı múmkin. Bir-birine usınılǵannan keyin tanısıwdı tastıyıqlaw ushın, ádette bir neshe sıpayı ulıwmalıq gápler menen almasıw yamasa qısqa waqıt sáwbetlesiw qabıl etilgen. Baslama bunda hayal adamǵa yamasa bir qansha joqarı lawazımdaǵı adamǵa, yaǵnıy kimge tanıstırılǵan bolsa, soǵan tiyisli. Kóplegen ellerde titullarǵa ayrıqsha itibar qaratıladı. Bul tarawdaǵı xalıqaralıq etiket bir qansha ápiwayılastırıladı. Tek protokol xarakterine iye ceremoniallarda ǵana qatnasıp atırǵanlardı tanıstırǵanda tolıq titulı aytıladı. Qarım-qatnasıqtıń baslaması múrájaat bolıp tabıladı. Ol sáwbetlesine atı, ákesiniń atı, familiyası, lawazım yamasa kásiplik belgileri boyınsha júzleniwden baslanadı. Bul álpayımlıqtıń, insanǵa húrmet kórsetiwdiń ápiwayı ańlatpası. Tanısıw, sáwbetlesiw múrájaattan baslanadı. Zamanagóy etiket kóz-qarasınan múrájaat formasın tańlaw bir neshe shárayatlarǵa baylanıslı. «Siz» dep biytanıslarǵa, kem tanıslarǵa hám húrmetli adamlarǵa rásmiy hám narásmiy jaǵdaylarda aytıladı. Rásmiy qarım-qatnasıq shárayatında hátteki jaqın, jaqsı tanıs adamlar arasında da «Siz» dep múnájaat etiw qabıl etilgen. Jas jigit ózinen jası úlkendi birinshi bolıp «Sen» dep atawı múmkin emes, eger jası úlken adam ózin «Sen» dep shaqırıwdı usınıs etpese. Eń áhmiyetlisi, «Sen» dep múrájaat etiw issheń tarawda yamasa shaxsiy ómirde tańılmasa boldı. Baslıq adam óz qol astındaǵılardı «Sen» dep shaqırmawı kerek, óytkeni bul qáwenderlik «sen» bolıp qabıl etiledi. Qol astındaǵılar baslıqqa jaqınlıq yamasa tuwısqanshılıq dárejesine qaramastan «Siz» dep múrájaat etiwi kerek. Isimsiz múrájaat – rásmiy múrájaat: qol astındaǵı yaki baslıq bolsın, jámiyetlik transporttaǵı qońsı yaki jolawshı bolsın. Ismi-sháripi menen múrájaat etiw – bul shaxsqa múrájaat etiw. Ismi, sháripin ayta otırıp, insanıy qádir-qımbatqa húrmet, ruwxıy jaqınlıqtı kórsetedi. Bunday múrájaat adamnıń mádeniyatı haqqında sóz etedi hám onıń názik, tárbiyalı, taktli adam sıpatındaǵı abıroyın jaratadı. Bul pazıyletler dáslep tárbiyalanadı, al sońınan ádetke aynaladı. Issheń qarım-qatnasıqlarda isbilermen adam subordinaciyanı (xızmet babında kishiniń úlkenge boysınıwın) saqlaydı. Ol qatar boysınıw tuwralı esten shıǵarmaydı hám ózinen tómen turıwshı basshınıń abıroyına zıyan jetkizbew ushın ayrıqsha zárúrlik bolmasa, onı shetlep ótip buyrıq bermeydi. SHaxsiy simpatiya hám antipatiyalarına qaramastan, basshı barlıq xızmetkerlerge birdey hám turaqlı múnásibette bolıwı kerek. Qarım-qatnasıqlarda ádepsizlikke jol qoymaw ushın qol astındaǵılarǵa shaxsiy iltimaslar menen artıqsha múrájaat etpeydi. Basshınıń hádden tısqarı qol jeterligi ashna-aǵaynigershilikke, turpayılıqqa alıp keledi. Xızmetten tısqarı (teatrda, restoranda, dem alısta hám t.b.) subordinaciyanı saqlaw kúlkili. 20 Download 24.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling