Issheńlik qarım-qatnasıqlarınıń milliy ózgeshelikleri

10	Issheńlik qarım-qatnasıqlarınıń milliy ózgeshelikleri	Issheńlik qarım-qatnasıqlarınıń hár qıylı xalıqlarǵa tán bolǵan milliy ózgesheliklerin salıstırmalı analizleń	«Venn diagramması» organayzeri	2	1
11	Pedagogikalıq etika túsinigi, onıń tiykarǵı mazmunı	Ilimiy-teoriyalıq ádebiyatlardı úyrenip, «Pedagog kásibi professiogrammasın» qáliplestiriw	Bayanat	2	1
12	«Joqarı hám kásiplik bilimlendiriw mákemeleri xızmetkerleri ushıne úlgili Kásip ádepnamasınıń» maqseti, wazıypaları hám tiykarǵı mazmunı.	Hújjetti oqıp, úyreniw, kúshli hám hálsiz táreplerin analizlew.	«T-sxema» organayzeri	2	1

1.Issheńlik qarım-qatnasıqlarınıń milliy ózgeshelikleri.
Issheńlik qarım-qatnasta issheńlik protokolı qaǵıydalarına ámel qılıw úlken áhmiyetke iye. Ol ushırasıwlar hám shıǵarıp salıwlar, sáwbetlesiwler, kelisimsózler ótkeriw, qabıllawlardı shólkemlestiriw hám ótkeriw hám t.b. tártibin reglamentlestiredi.
Diplomatiya dún`yasında «protokol» sózi dáslep hújjetler hám arxivti alıp barıwdı ańlatqan. Keyin ala terminniń mánisi keńeydi. Oǵan xalıqaralıq qatnasıqlarda ámel qılınatuǵın etiket hám ceremonial qaǵıydaların da jatqara basladı.
Diplomatiyalıq protokol – xalıqaralıq qatnasıqlarda ámel qılınatuǵın ulıwmalıq tán alınǵan qaǵıydalar hám dástúrler (mámleket, húkimet basshılarınıń saparlar qılıw tártibi, ushırasıwlar, sáwbetlesiwler ótkeriw formaları). Analogiyalıq túrde – issheń protokol, yaǵnıy issheńlik tarawında ámel qılınatuǵın qaǵıydalar hám dástúrler.
Issheńlik sáwbetler kóz-qaraslar, pikirler menen almasıwdı kózde tutadı. Sáwbetlerdiń maqseti – informaciyalar menen almasıw.
Sáwbetti formal ráwishte bir neshe basqıshlarǵa bóliw múmkin:
- sáwbettiń baslanıwı
- informaciyanı jetkerip beriw; argumentlew;
-sáwbetlesiniń dálillerin tıńlaw;
- bul dálillerdi qabıl etiw yamasa biykarlaw;
-sheshim qabıl etiw.
Óz kóz-qarasıńdı jaqlay otırıp, sáwbetlesińdi tek tıńlaw emes, al esitiw de oǵada áhmiyetli.
Issheńlik sáwbetleri etikası boyınsha qánige Predrag Micichtiń sózlerine qaraǵanda, «Sáwbetlesińdi tıńlaw –keskinlikti talap etiwshi quramalı is, óytkeni biz óz dıqqatımızdı sáwbetlesimizdiń ne aytıp atırǵanına qaratıwımız kerek, biraq basımız, ádette, kóplep mashqalalar menen bánt bolsa da hám, onnan qalsa, biz sharshaǵan hám táshwishlengen bolsaq ta».
Sáwbetlesińizge hám ózińizge qızıqlı bolǵan nárseler tuwralı sóylew kerek, bul issheń kelesimsózlerge kishigirim prelyudiya sıpatında orınlı. Ulıwmalıq sorawlardan baslap, individual sorawlar menen tamamlaw kerek. Hár bir sóz sáwbetlesińizge tusinikli bolıwı kerek. Sáwbet monologqa aylanıp ketpewi kútá áhmiyetli. Hár bir adam sóylewde de óziniń náwbetine iye bolıwı kerek. «Tıńlaw kerek gezde birinshi bol hám sóylew kerek gezde eń aqırǵı bol», - dep másláhát beredi daǵıstanlı jazıwshı E.Kapiev.
Sáwbet paytında basqa tárepke yamasa saatqa qaramaydı, qollarında bir nárseni aylandırıp otırmaydı, qulaǵınıń sheti menen tıńlamaydı, qasınbaydı, iyinlerin qıspaydı, sáwbetlesin iyninen túrtpeydi, úlken distanciyada soylespeydi. Jargon sózlerdi paydalanbaydı.
Ishara etip sóylew, sáwbetlesiniń sózin bóliw, oǵan aytıp turıw, onı dúzetip turıw qabıl etilmegen.
Sáwbetke suǵılıspaydı. Kútá zárúr jaǵdaylarda, sáwbetlesip atırǵanlardan keshirim sorap, olardıń birine soraw yamasa tez orınlanıwı kerek iltimas penen múrájaat etiledi.
Issheń birge islesiwdi baslaw úmitinde siyasat, din, hayal-qızlardıń teń huqıqlılıǵı, dáramatlar, qanday da bir nárseniń qunı kibi tayǵaq temalar qozǵatılmaydı.
Issheńlik sáwbetlerinde sáwbetleske nakorrekt hám húrmetsizlik penen múnásibette bolıw qabıl etilmegen. Kerisinshe, dıqqat-itibar, haqıyqıy qızıǵıwshılıq hám húrmetli múnásibet kórsetiliwi kerek. «Hesh qashan óz sáwbetlesińnen aqıllı yamasa bilimlirek etip kóriniwge umtılma», degen edi F. CHesterfil`d.
Hár qanday istiń tabıslı bolıwı baylanıs ornata alıw, óz mashqalalarıńdı durıs formulirovkalaw, dálilli tartısa alıwdan ǵárezli boladı. Bunda eń baslı nárse – argumentler, logika hám dáliller. Issheńlik tartıslarında minez-qulıqtıń tek ǵana álpayım stili orınlı bolıp tabıladı.
«Siz bunı túsiniwińiz kerek» degen gáptiń ornına «Siz … dep oylamaysız ba?» dew yamasa «Men ... dep esaplayman» degenniń ornına «Sizge … bolıp túyilmey me?» hám t.b. dep aytıw orınlı.
Issheńlik sáwbetinde «Men siziń nahaqlıǵıńızǵa isenimim kámil», «Bul sóylesiwdi baslawdıń keregi joq edi, waqıttı biyhuwda ótkeriw» degen gáplerdi qollanıw orınsız. Hár qanday adamǵa da bunday gáplerden keyinsáwbetlesi menen pikirlesiw jaǵımsız boladı.
Basqa adamnıń kóz-qarasın húrmet etiwge pútkil ómir dawamında úyreniw kerek.
Sáwbetlesińiz benen kelispew qaralawdı, ústinen kúliwdi yamasa kemsitiwdi keltirip shıqpawı ushın óz pikirin qáterjam aytıw kerek. Sáwbetten shıǵıw basqıshı da baslawısh basqısh kibi kútá uzaq bolmawı kerek. Ol qatnasıwshılardıń issheńlik keypiyatın saqlawǵa járdemlesiwi hám korrektli formada sáwbettiń barlıq múmkin bolǵan nátiyjelerine erisilgenlikti hám waqıt limiti tamamlanǵanlıǵın kórsetiwi kerek. Keńes, juwap, waqıttı kózde tutpaǵan irkiw ushın minnetdarshılıq bildiriw paydalı boladı. Hátteki sáwbet nátiyjleri qanaatlandırmaǵan bolsa da, bunı kórsetpeydi hám álpayım xoshlasadı.
Sáwbetti tabıslı ótkeriw átiraptaǵılardıń kóz-qarasında unamlı qásiyet bolıp tabıladı. Bazardı muqıyatlap úyreniw kelisimsózler boyınsha keleshektegi sherikler tuwralı múmkin bolganınsha tolıq informaciya alıw imkaniyatın beredi.