Issiqlik energetikasi

5.3.Suyuqlikli manometrik termometrlar 

Suyuqlikli manometrik termometrlar sistemasi boshlang‟ich bosimi ostida

suyuqlik bilan to‟ldiriladi. Buning uchun simob, ksilol, propil, alkogol, metanksilol
va hokazolar ishlatiladi. Suyuqlikli termometrlar uchun bog‟lovchi kapillerlar
uzunligi 0,6 dan 10 metrgacha bo‟ladi. Bu termometrlar – 150
0
С dan +600
0
С gacha
bo‟lgan haroratlarni o‟lchashga imkon beradi.
Termoballon harorati t
0
dan t gacha orttirilganda undagi suyuqlik kengayadi,
ortiqcha hajm kapilliyarga va manometrik prujinaga siqiladi. Termoballon va
kapillyar qattiqligi manometrik prujinanikidan anchagina ko‟p, shuning uchun
sistema hajmining orttirilishi manometrik prujina hajmining o‟zgarishi hisobidan
bo‟ladi. Manometrik naychaning deformatsiyalanishi natijasida uning erkin uchi
siljiydi.
Suyuqlik uchun harorat ta„sirida o‟zgargan bosimni quyidagi tenglama orqali
topish mumkin:

t






,

(5.6)

bunda


- berilgan bosimning o‟zgarishi, н/м
2
;

- berilgan suyuqlikning hajmiy
kengiyish koeffitsienti, 1/grad;

- berilgan suyuqlik hajmining kengayish koeffitsienti, м
2
/Н; t

-
haroratning o‟zgarishi,
0
С.
Termoballondan siqib chiqarilgan ortiqcha suyuqlik hajmi quyidagi formula
orqali hisoblanadi: 





0
0
3
t
t
V
V






,

(5.7)

bunda V
0
- t
0
haroratda termoballondagi suyuqlik hajmi;

- termoballon materiali chiziqli
kengayishining harorat koeffitsienti;

- suyuqlik hajmiy kengiyishining koeffitsienti
(5.7.) tenglamadan ko‟rinadiki, qizdirishda suyuqlik hajmining o‟zgarishi
haroratning chiziqli funksiyasidan iborat ekan. Shuning uchun suyuqlikli
termometrlarning shkalasi gazli termometrniki kabi tekis bo‟ladi.

---

---

30
Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlang‟ich bosim

1,47…….1,96 мН/м
2
(15…….50kg/sm
2
) ga Еtkaziladi.
Atrof-muhit haroratining o‟zgarishidan kelib chiqadigan hatolik suyuqlikli
termometrlarda gazli termometrlarga qaraganda katta. Bu hatoliklar gazli
termometrlar uchun hisoblanadigan formulalar yordamida hisoblanadi. Kapillyar
haroratining o‟zgarishida ayniqsa hatoliklar yuzaga keladi. Shu bilan kapillyarning
uzunligi katta bo‟lganda kompensatsion qo‟rilmalardan foydalaniladi.
Unda asosiy kapillyar bilan bir qatorda qushimcha kapillyar ham bor. Uning bir
uchi termoballon yaqinida ta„mirlab berkitilgan bo‟lib, ikkinchi uchi esa yordamchi
prujina bilan ulangan. Ikkala kapillyar ikkala prujina ham bir xil xarakteristikaga
ega. Ikkala prujina bir-biriga teskari yo‟nalishda harakat qiladi. Bu bilan atrof-muhit
haroratining asbob ko‟rsatishiga ta„siri yo‟qotiladi. Suyuqlikli manometrik
termometrlarning aniqlik sinfi 1; 1,5 va 2,5.