Issiqlikdan kengayish

---

1. Issiqlikdan kengayish 
2. Issiqlikdan kuchlanish 
Kalit so’zlar: issiqlik, kengayish, kuchlanish, kengayish koeffitsienti, 
chiziqiy kengayish koeffitsienti, xajmiy kengayish koeffitsienti, kuchlanish, 
YUng moduli. 
[1] (666-670) 
[2] (364-367) 
Issiqlikdan kengayish. 
 
 
Ob`ekt temperaturasi oshganida, qoidaga ko’ra ob`ekt 
kengayadi. Faraz qilaylik biz uzunlikligi L va 
temperaturasi T bo’lgan uzun sterjenga egamiz. Agar 
qattiq jism temperaturasi ΔT ga o’zgarsa, uzunlikning 
e`tiborga olmasa bo’ladigan darajadagi o’zgarishi ΔT ga 
proportsional xolada yuz beradi: 
 
Bu yerda α chiziqiy kengayish koeffitsienti bo’lib, uzunlikning e`tiborsiz 
o’zgarishini temperaturaga o’zgarishiga nisbati bilan aniqlanadi: 
SI sistemasida chiziqiy kengayish koeffitsienti α ning o’lchov birligi (1G`K) (Kel 
vinga deb o’qiladi) yoki (1G`
0
S)
( gradusga deb o’qiladi) da o’lchanadi va bosim 
va temperaturaning o’zgarishi bilan o’zgaradi. 20-2 tenglama ΔT temperatura 
intervalida va doimiy bosimda o’rtacha qiymatni beradi. CHiziqiy kengayish 
koeffitsienti ma`lum temperaturada cheksizlikka o’tish yo’li bilan nolga intilib 
aniqlanadi: 
CHiziqiy kengayish koeffitsientini topish 
α ning o’rtacha qiymatini qo’llab olingan aniqlik ancha keng bo’lib, temperaturaning 
ishchi diapazoni ko’pgina maqsadlar uchun yetarlidir. Suyuqlik va qattiq jismlar 
uchun xajmiy kengayish koeffitsienti β bo’lib, u xajmning nisbiy o’zgarishining 
temperaturaning o’zgarishiga nisbati bilan aniqlanadi (doimiy bosimda): 

---

Xajmiy kengayish koeffitsientini aniqlash 
Ikkala α va β koeffitsientlar bosimga qanday bog’liq o’zgarsa, temperaturaga ham 
shunday tarzda bog’liq o’zgaradi, biroq bosimga bog’liq har qanday o’zgarish, 
qoidaga ko’ra, e`tiborsizdir.20-1 jadvalda turli moddalar uchun α va β ning o’rtacha 
qiymatlari keltirilgan.
Berilgan material uchun biz βq3 α ekanligini ko’rsatishimiz mumkin. Biz 
buni 
va o’lchamli qutini ko’rishda ko’rsata olamiz, T temperaturada uning 
xajmi
ga teng.
Xaxmning temperaturaga nisbatan o’zgarish tezligi
Tenglamaning har ikkala tomonini xajmga bo’lib, 
ni xosil qilamiz. 
Tenglamaning o’ng tomonidagi har bir qo’shiluvchi α teng ekanligini ko’rib 
turibmiz . SHuning uchun biz 
ga ega bo’lamiz.