Исследование в XXI веке апрель, 2023 г 1074 tibbiyot sohasida ijtimoiy -psixologik bilimlarni o’rni va ahamiyati

---

Международный научный журнал № 9(100), часть 3 
«Новости образования: исследование в XXI веке» апрель, 2023 г
1074 
TIBBIYOT SOHASIDA IJTIMOIY -PSIXOLOGIK BILIMLARNI O’RNI VA AHAMIYATI 
Raximova Roxat Boysoatovna 
TTA pedagogika va psixologiya kafedrasi o’qituvchisi 
Ahmadova Sevinch Baxtiyor qizi
TTA 1-son davolash ishi fakulteti 213 Aguruh talabasi 
Quvondiqov Dilshod O’tkir o’g’li
TTA 1-son davolash ishi fakulteti 213 Aguruh talabasi 
 
Annotatsiya:Ushbu maqolada tibbiyot va psixologiya fanlarining rivojlanish tarixi, 
o’zaro aloqadorligi, tibbiyot psixologiyasining tarkibiy qismlari,tibbiyotda ijtimoiy psixologik 
bilimlarning o’rni, bugungi kunda inson ruhiyatida tibbiyot psixologiyasining o’rni va 
ahamiyati haqida misollar keltirilgan. 
Kalit so’zlar: tibbiyot, psixopatologiya, patopsixologiya, shifokor siri, idrok, 
temperament. 
Аннотация: В данной статье представлены примеры из истории развития 
медицины и психологии, их взаимосвязь, составляющие медицинской психологии, 
роль социально-психологического знания в медицине, роль и значение медицинской 
психологии в психике человека на сегодняшний день. 
Ключевые слова: медицина, психопатология, патопсихология, врачебная 
тайна, восприятие, темперамент. 
Annotation: This article presents examples from the history of the development of 
medicine and psychology, their relationship, components of medical psychology, the role of 
socio-psychological knowledge in medicine, the role and significance of medical psychology 
in the human psyche today. 
Key words: medicine, psychopathology, pathopsychology, medical secrecy, 
perception, temperament. 
 
Psixologiya — inson faoliyati va hayvonlar xatti-harakati jarayonida voqelikning psixik 
aks etishi, ruhiy jarayonlar, holatlar, hodisalar, hislatlar toʻgʻrisidagi fan. Psixologiyaning 
tadqiqot predmetiga sezgilar va idrok obrazlari, tafakkur va hissiyot, faoliyat va muomala 
kabi psixologik jarayonlar, kategoriyalar kiradi. Psixologiyaning asosiy vazifalari — psixika 
qonuniyatlarini, inson ruhiy holatlari shakllanishini filogenetik va ontogenetik taraqqiyot 
birligida ochishdan iboratdir. Mazkur vazifalar yechimini topishda psixologiya bir 
tomondan, biologiya fani sohalari bilan, jumladan, fiziologiya bilan, boshqa tomondan esa, 
sotsiologiya, pedagogika, madaniyat tarixi, mantiq hamda ijtimoiy fanlar bilan jips aloqaga 
kirishadi.Psixologiya eng avvalo, psixikaning insonga xos shakli boʻlmish ong va oʻzini oʻzi 
anglashni tadqiq etadi. 

---

Международный научный журнал № 9(100), часть 3 
«Новости образования: исследование в XXI веке» апрель, 2023 г
1075 
Tibbiyot psixologiyasiga bag‘ishlangan dastlabki darslik XX asming boshlarida mashhur 
nemis psixiatri va psixologi Ernst Krechmer tomonidan yaratildi. Uning tavsiyasi bilan 
tibbiyot psixologiyasi birinchi bor Yevropada alohida fan sifatida o‘qitila boshlandi.
Keyinchalik tibbiyot psixologiyasiga oid bir qancha darsliklar yaratildi va bu fan 
dunyoning barcha universitetlarida, tibbiyot institutladda o‘qitila boshlandi. Ta’kidlash 
lozimki, «tibbiyot» so‘zi juda keng qamrovga ega bo‘lgan atamadir va tabiyki psixolog 
tibbiyotning deyarli barcha sohasida faoliyat ko'rsatadi.
Ayniqsa, klinikada faoliyat ko‘rsatuvchi psixolog bevosita bemorlar bilan ishlaydi, 
kasallik klinikasini o‘rganadi va vrach kabi bemorlarni davolaydi. Shuning uchun aksariyat 
davlatlarda «Tibbiyot psixologiyasi» fani «Klinik psixologiya» deb ataladi. 
Rus olimlari Sechenov va Pavlov tibbiyot psixologiyasini taraqqiy etishiga katta xissa 
qo'shdilar. Sharqda Ibn Sinoga qadar ham bir qator olimlar barcha fanlar qatori 
psixologiyaga ham e'tibor berganlar 
Tibbiyot psixologiyasi - umumiy psixologiyaning tarkibiy qismi bo'lib kasalliklarning 
kelib chiqishida psixikaning o'rni va ahamiyatini o'rganadi. Tibbiyot psixologiyasi, tom 
ma’noda, bеmor psixologiyasini o‘rganuvchi fandir. Lеkin bu ta’rif uning barcha 
imkoniyatlarini qamrab bеra olmaydi, albatta. Chunki u sog‘lom kishilarda kasallikni kеltirib 
chiqaruvchi barcha tashqi va ichki omillarni o‘rganadi hamda ularning sabablarini izlaydi. 
Tibbiyot psixologiyasi chеgara bilmas, kеng qamrovli fandir. U uzoq tarixga ega bo‘lib, 
o‘zining rivojlanish bosqichida bir nеchta davrlarni bosib o‘tdi. 
Tibbiyot psixologiyasining maqsadi bemorga uning shaxsiga oid individual 
xususiyatlarini hisobga olgan holda shubhasiz terapevtik samara beradigan usullarni topib 
yondoshishdir. 
Tibbiyot psixologiyasi quyidagilarni o'rganadi: 
1) Kasalliklarni psixik ko'rinishini. 
2) Kasalliklarni kelib chiqishi va o'tishida psixikaning qanday rol o'ynashini. 
3) Ularni davolashda psixikaning rolini. 
4) Kasalliklarni oldini olish va sog'liqni mustahkamlashda psixikani qanday rol 
o'ynashini. 
Turli kasalliklarni davolashda psixikaning roli juda katta, kasallikni davolashda 
kasallarga psixik ta'sirning ahamiyati allaqachon isbotlangan. 
Kasallarga davo maqsadida reja asosida muntazam psixik ta'sir ko'rsatib borish 
psixoterapeya deb ataladi. 
Kasalliklarni olidini olish sog'liqni saqlash va mustahkamlashda psixikaning rolini 
alohida fanlar psixigigiyena va psixoprofilaktika o'rganadi. 
Tibbiyot psixologiyasi bir - biriga yaqin, ammo bir - biridan farq qiladigan 2 
tushunchani - psixopotologiya va patopsixologiyani (patalogik psixologiyani) o'z ichiga oladi 
Psixopatologiya bu-avvalo ruxiy kasalliklarda, shuningdek boshqa kasalliklarda ham 
psixikada ro'y beradigan jami o'zgarishlardir. 

---

Международный научный журнал № 9(100), часть 3 
«Новости образования: исследование в XXI веке» апрель, 2023 г
1076 
Patopsixologiya psixologiyaning ana shu o'zgarishlarini o'rganadigan sohasi yoki kasal 
odam psixikasi to'g'risidagi ta'limotdir. 
Tibbiyot psixologiyasi quyidagi asosiy masalalarni o‘rganadi:
1) bemor va tibbiyot xodimining shaxsi, ular orasidagi o'zaro munosabatlarni; 
2) psixoprofilaktika, psixogigiyena va deontologiya muammolarini; 
3) shifokor siri va etikasini; 
4) yosh bilan bog‘liq tibbiypsixologik muammolarni; 
5) sezgi va idrok, diqqat va xotira, shaxs, xulq-atvor, temperament, stress, hissiyot, 
tafakkur, ong va ularning xususiyatlarini; 
6)psixologik tekshirish usullarini. 
Shuningdek, ushbu fan psixogen va organik kasalliklarda kuzatiladigan psixologik 
o‘zgarishlarning etiologiyasi, klinikasi va diagnostikasini o‘rganib, davolash choralarini 
ishlab chiqadi. Tibbiy psixologiyaning asosiy yo‘nalishlaridan biri bu psixosomatik 
sindromlarni o‘rganishdir. 
Tibbiyot psixologiyasini boshqa tibbiyot fanlaridan ajratib o‘rganish xato bo‘lar edi. 
Har qanday kasallik asosiy davolash choralaridan tashqari, bemorga ruhiy ta’sir qilishni 
ham taqozo etadi. Masalan, operatsiyaga tayyorlanayotgan bemorni jarroh yaxshi so‘zlar 
bilan tinchlantiradi, operatsiyaning muvaffaqiyatli o‘tishiga ishontiradi, operatsiyadan keyin 
sog‘ayib oyoqqa turib ketishiga unda ishonch uyg‘otadi. Operatsiyadan keyin ham bemor 
bilan suhbatlashish asosan, uning ruhini ko'tarishga, asabini tinchlashtirishga yo‘naltirilgan 
bo‘ladi. Bu ish bilan albatta, jarrohning o‘zi va boshqa tibbiyot xodimlari shug:ullanadi. 
Homilador ayolning tug‘ish paytidagi ruhiy holati, ayniqsa, e’tiborni talab qiladi. 
Qo'rquvdan to’lg‘oqning qaytib ketish hollari ham ko‘p uchraydi. Tug‘ayotgan ayoldagi 
qo'rquvni uni shirin so‘z bilan tinchlantirib, yo‘qotish mumkin. Yoki teri-tanosil kasalliklarini 
olaylik. Qattiq asabiy zo'riqishdan keyin terida paydo bo‘ladigan qichimalarni kuchli 
gormonal surtmalarni ishlatib ham yo‘qotish qiyin yoki mumkin emas. Lekin 
platseboterapiya va psixoterapiya usullarini qo’llab bemorni oylab, ba’zan yillab davom 
etayotgan qichima dardidan xalos etish mumkin. 
Ma’lumki, qattiq hissiy zo‘riqishdan keyin qand kasalligi, xafaqon kasalligi, miokard 
infarkti, insult kabi og‘ir kasalliklar rivojlanadi. Hatto oshqozon-ichak yara kasalligi, qon 
kasalliklari ba’zan ruhiy zo‘riqishlardan keyin paydo bo’ladi. Odam organizmida sodir 
bo’ladigan har qanday kasalliklarda ruhiy ta’sir albatta ishtirok etadi. Bu esa har bir 
vrachning psixologiyani mukammal egallashini talab qiladi.
Bemorning ruhiyati sog‘lom odamnikidan farq qiladi. Har kim betoblikka turlicha 
munosabatda boladi. Kimdir qattiq siqiladi va o‘z ahvolini o‘zi og;irlashtiradi, boshqa birov 
tuzalishdan umidini uzib, taqdirga tan beradi, uchinchisi esa sog‘ayib ketishiga umid 
bog‘laydi. Bu, albatta, bemorning temperamentiga ham ko‘p jihatdan bog’liq. Demak, 
bemorni davolashga kirishayotgan har bir vrach uning qaysi temperamentga (xolerik, 
sangvinik, melanxolik, flegmatik) taalluqli ekanligiga ham e ’tibor qaratishi lozim. 

---

Международный научный журнал № 9(100), часть 3 
«Новости образования: исследование в XXI веке» апрель, 2023 г
1077