Issn 2181-0737 Doi Journal 10. 26739/2181-0737

Key words: cultural economy, law, financing, management, information, professional, 
environmental, training and retraining of personnel, development, material and technical base, socio-
cultural sphere, non-commercial and commercial, paid services, etc. 
Ijtimoiy-madaniy sohaning (uning institutlari) muhim maqsadi odamlarning ma’naviy 
hayotini boyitish va ijtimoiy-madaniy faoliyat uchun sharoit yaratishdir. Bu ishdagi madaniyat ikki 
planda muhokama qilinadi: Birinchidan, keng ma’noda, ijtimoiy mavjudot sifatida shaxs bо‘lish usuli 
sifatida, ekstragenetik meros qilib olingan ijtimoiy tajriba tizimi sifatida. Shu munosabat bilan 
madaniyat insonning shakllanishi va yuksalishiga hissa qо‘shadigan moddiy va ma’naviy muhitni 
shakllantiradi. 
Ikkinchidan, tor ma’noda – “filial” – jamiyat hayotining ma’lum bir sohasi (madaniyat 
sohasi), shu jumladan madaniy va tarixiy merosni (muzey, kutubxona va arxiv ishi, milliy va mahalliy 
urf-odatlar, bayramlar va boshqalar. San’at ta’limi va bolalar ijodiyoti, san’at, ijodiy (asosan badiiy) 
faoliyati, amalga, konsert faoliyati, dam olish va о‘yin-kulgi, havaskor, etnografik san’at va 
hunarmandchilik, shuningdek, ularni ta’minlash faoliyati (madaniy iqtisodiyot, qonun, 
moliyalashtirish, boshqaruv, axborot, professional atrof-muhit tayyorlash va qayta tayyorlash, 
rivojlantirish moddiy-texnika bazasi va boshqalar) [8, 22]. 
Madaniy tadbirlar turli idoraviy mansublikdagi tashkilotlar, muassasalar, korxonalar (davlat, 
mahalliy, xususiy, jamoat tashkilotlari) va mulkchilik shakllari, shuningdek xususiy shaxslar 
tomonidan amalga oshiriladi. Hozirgi kunda madaniyat va madaniyat sohasi har qanday firmalar 
(nafaqat madaniyat sohasi) va ularni boshqarish va ularda faoliyat bilan bog‘liq. Madaniyat 
zamonaviy menejment (va bu quyida muhokama qilinadi) nafaqat uning ijtimoiy-madaniy 
kontekstiga, kompaniyaning ijtimoiy-madaniy muhitiga bog‘liqligini kо‘rsatadi, balki ijtimoiy-
madaniy innovatsiyalar texnologiyasining о‘ziga xos xususiyatlariga ham ega bо‘ladi. Bundan 
tashqari, har bir firma ma’lum bir madaniyatning tashuvchisi sifatida tobora aniqroq kо‘rinadi (va bu 
haqda maxsus suhbat ham bо‘ladi). Madaniyat sohasi – shuning uchun zamonaviy menejment 
о‘zining о‘ziga xos xususiyatlari tufayli madaniy muassasalar bilan juda yaqin hamkorlik qiladi: 
homiylik, xayriya va jamoatchilik bilan aloqalarning boshqa shakllarini keng rivojlantirish bunday 
hamkorliksiz amalga oshirilmaydi. Aytilganlarning asosida, menejmentni madaniyat sohasida kо‘rib 
chiqish alohida qiziqish uyg‘otishi aniq. 

---

№1 | 2023
25 
Birinchidan, uning texnologik tarkibi umuman menejmentning barcha boyliklarini ochib 
berganligi sababli, yuqorida aytib о‘tilganidek, madaniyat sohasida turli xil firmalar ishlaydi.
Ikkinchidan, bunday kо‘rib chiqish istiqbollari biznes faoliyatining boshqa sohalarining 
madaniy sohasi bilan hamkorlik imkoniyatlarini tushunish uchun muhimdir. Madaniy menejmentning 
asosiy xususiyati shundaki, bu sohada pul asosan oddiy tijorat asosida emas, balki manfaatdor 
donorlarning mablag‘larini jalb qilish asosida olinadi: homiylik, fandrayzing, xayriya. 
Uchinchidan, yana bir holat yanada ravshanroq – ijtimoiy-madaniy soha mutaxassislari va 
xodimlarining boshqaruv vakolatiga bо‘lgan talablarning ortib borishi. Sohalarni boshqarishning sof 
ma’muriy va taqsimlovchi texnologiyasidan iqtisodiy usullardan tobora keng foydalanishga о‘tish, 
tuzilmalarni sof subsidiyalangan byudjetdan moliyalashtirishdan dasturlarni moliyalashtirishga, 
byudjet mablag‘lari uchun raqobatga, byudjetdan tashqari fondlarni keng jalb qilish zarurati, 
mafkuraviy va siyosiy plyuralizm, iqtisodiy mustaqillik – bularning barchasi tubdan ijtimoiy-
madaniy sohada menejerning professionalligiga qо‘yiladigan talablarni о‘zgartiradi. Agar ilgari u 
о‘zini birinchi navbatda “mafkuraviy front” xodimi, о‘qituvchi-tarbiyachi sifatida kо‘rgan bо‘lsa, 
endi u tijorat va notijorat faoliyatida marketing texnologiyasiga amaliy yо‘naltirilgan bо‘lishi, 
iqtisodiy va huquqiy jihatdan vakolatli mutaxassis bо‘lishi, qisqasi – boshqaruv masalalarida tо‘liq 
vakolatli bо‘lishi, hech qanday chegirmalarsiz sohaning mash’um “о‘ziga xosliklari”ni tо‘liq idrok 
etgan holda ish yuritishi lozim. 
Bundan tashqari, bu о‘ziga xoslik boshqaruvning “qisqartirilishi”da emas, aksincha – uni keng 
qо‘llashda. Ijtimoiy-madaniy soha nafaqat notijorat va tijorat (pullik xizmatlar) faoliyatini, ham 
mahalliy, ham (shu jumladan bir xil faoliyat turiga nisbatan) xalqaro miqyosda о‘z ichiga oladi. 
Zamonaviy biznes va madaniyat sohasidagi muammolar va manfaatlarning umumiyligi 
nafaqat ularning texnologik tarkibiga bog‘liq. Ushbu texnologik xususiyatlarning о‘zi chuqur va 
fundamental holatga bog‘liq. Zamonaviy biznes va ijtimoiy-madaniy soha, shu jumladan zamonaviy 
О‘zbekistonda hamkorlikka mahkum, majburdir. Kо‘rinib turibdiki, ijtimoiy-madaniy sohani 
boshqarish obyekti doirasida о‘zaro ta’sir qiluvchi ikkita potensialni ajratish mumkin: iqtisodiy va 
madaniy va badiiy. Birinchisi, ijtimoiy-madaniy siyosatni amalga oshirish vositalarini о‘z ichiga 
oladi: moddiy tarkibiy qism (muassasalar tarmog‘i, ularni jihozlash, logistika), kadrlar va ularni 
qо‘llab-quvvatlash tizimi (shu jumladan ma’lumot), moliya va ma’muriy va boshqaruv organlari. 
Ijtimoiy-madaniy sohaning iqtisodiy salohiyati iste’mol bozori va raqobatning mavjudligi, aholining 
tо‘lov qobiliyati va talablari, bо‘sh vaqtning mavjudligi bilan ham tavsiflanadi. 
Jamiyatning madaniy va badiiy salohiyati – bu moddiy obyektlar (rasmlar, tarixiy va madaniy 
yodgorliklar, kitoblar, antiqa buyumlar va boshqalar) bilan ifodalanishi mumkin bо‘lgan aholining 
ma’naviy rivojlanishini belgilaydigan madaniy qadriyatlarning tо‘plangan boyligi, shuningdek, 
madaniy an’analar, xalq og‘zaki ijodi, odamlarning axloqiy va estetik munosabatlari shular 
jumlasidandir [9, 90].
Bozor sharoitida xizmat kо‘rsatish sohasining ijtimoiy-madaniy sohasining eng muhim qismi 
bо‘lgan madaniyat va san’at sohasi faoliyatining о‘ziga xos xususiyatlari shundaki, moddiy ishlab 
chiqarish sohasida samarali ishlashga qodir bо‘lgan bozor iqtisodiyotining iqtisodiy modellari sof 
shaklda madaniyat sohasi ixtisoslashgan ma’naviy ishlab chiqarish uchun yaroqsiz [4, 88-96].
Bundan tashqari, ilmiy dunyoda bozor munosabatlarini о‘rnatish orqali madaniyatni 
tijoratlashtirish madaniyat va san’atning sifat darajasining keskin pasayishiga va natijada jamiyatning 
ma’naviy va axloqiy salohiyatining buzilishiga olib kelishi mumkin bо‘lgan konsepsiya mavjud. 
Yigirmanchi asrning boshlarida Artur Pigou “bozor muvaffaqiyatsizliklari” nazariyasini ilgari surdi, 
bu iqtisodiy makonning ma’lum bir qismi mavjudligini tasdiqlaydi, bu yerda xususiy mulk 
munosabatlari qabul qilinishi mumkin emas va xususiy tadbirkorlik faoliyati amaliy emas. Ushbu 
nazariya bilan polemizatsiya qilib, kо‘plab iqtisodiy olimlar bozor munosabatlarini bunday inkor 
etishning asossizligini isbotlashga harakat qilishdi [2, 28].
Shu bilan birga, konservativ fikrli iqtisodiy nazariyotchilardan farqli о‘laroq, madaniyatdagi 
bozorni tubdan о‘zgartirish tarafdorlari ijodiy erkinlik faqat bozor iqtisodiy modeliga asoslangan 
taqdirdagina mumkin degan nuqtai nazarni himoya qiladilar. Madaniy xizmatlarning sifati 
muammosi, ularning fikriga kо‘ra, ushbu xizmatlarning iste’molchilaridan talabning mavjudligi yoki 

---

№1 | 2023
26 
yо‘qligi orqali avtomatik ravishda hal qilinadi. Madaniy sohani bozor ta’siridan butunlay olib tashlash 
quyidagi sabablarga kо‘ra mumkin emas. Birinchidan, madaniyat va san’at sanoatining faoliyatini 
bozor yо‘lida rivojlanayotgan butun iqtisodiyotdan ajratilgan holda tasavvur qilish juda qiyin. 
Ikkinchidan, bozor munosabatlariga о‘tish bilan birga iqtisodiy inqiroz davlat uchun madaniyatni 
saqlash va rivojlantirish uchun mablag yetishmasligini belgilaydi. Uchinchidan, madaniyat va 
san’atning ”bozordan tashqarida” ishlashi yuqori kasbiy, ma’naviy va axloqiy darajaning kafolati 
bо‘lishdan uzoqdir [3, 31]. Shu bilan birga, bozor iqtisodiyotining о‘z-о‘zini tartibga soluvchi 
funksiyasiga tayanmaslik kerak. Avvalo, madaniyat va san’atning shaxs uchun ham, umuman jamiyat 
uchun ham ijtimoiy ahamiyatini hisobga olish kerak. Bozor va bozor bо‘lmagan tartibga solish 
mexanizmlarini birlashtirgan madaniyat sohasi uchun о‘ziga xos iqtisodiy tizimni yaratish eng 
maqbul kо‘rinadi. 
Bugungi kunda madaniy xizmatlar ichki bozorining holati jahon darajasiga javob bermaydi. 
Madaniyatga byudjet investitsiyalari keskin kamaydi (ham foiz, ham mutlaq). Umuman sohaning 
ham, unda band bо‘lgan xodimlarning aksariyatining ham moliyaviy ahvoli yomonlashdi. Ularning 
muhitida ish haqining keskin farqlanishi mavjud bо‘lib, bu о‘z-о‘zini ta’minlash bо‘yicha faoliyat 
yuritadigan muassasalarning pozitsiyasidagi farq va olingan daromad (muzeylar, kutubxonalar va 
boshqalar) hisobiga о‘z faoliyatini moliyalashtira olmaydiganlar bilan bog‘liq.). Borgan sari madaniy 
muassasalar bepul ish shakllarini pullik bilan almashtirishga majbur bо‘lmoqdalar. Jamiyatga taqdim 
etilgan madaniy tovarlarni iste’mol qilish jarayonida ichki shakllar ustunlik qila boshlaydi; natijada 
ommaviy madaniy tadbirlarga qatnashish kamayadi, bu esa madaniy tashkilotlarda bandlik va ish 
joylarining kamayishiga olib keladi. Madaniyat sohasida xizmat kо‘rsatadigan muzeylar, 
kutubxonalar va boshqa muassasalar ish bilan ta’minlash uchun jozibador bо‘lishni tо‘xtatadi va 
ushbu sohaga tegishli mutaxassisliklar mehnat bozorida raqobatbardoshligini yо‘qotadi. 
Madaniyat sohasini shu nuqtai nazardan kо‘rib chiqilganda, ushbu sohani boshqarish uchun 
boshqaruv nazariyasidan foydalanish zarurati aniq bо‘ladi. Iqtisodiyot va madaniy tashkilotlarni 
boshqarishning о‘ziga xos xususiyatlarini о‘rganish 60-yillarga tо‘g‘ri keladi va amerikalik olimlar – 
V.Baumol va V.Bouen nomlari bilan bog‘liq. Madaniy tashkilotlarni boshqarishning konseptual va 
terminologik muammolari bizning mamlakatimizda 90-yillarning о‘rtalarida paydo bо‘ldi. 
N.Iskorsevaning sо‘zlariga kо‘ra, “menejment” tushunchasining о‘zi iqtisodiyotning davlat sektorini 
liberallashtirish natijasidir [6, 53].
Menejment jarayonida menejment usullari g‘oyasi klassik menejment tushunchalaridan 
YAIM (yangi ijtimoiy menejment), USM (universal sifat menejmenti) deb nomlanuvchi yangi 
modifikatsiyalariga aylantirildi. Tijorat sohasida muvaffaqiyatli qо‘llanilayotgan boshqaruv 
texnologiyalari ularning samaradorligini oshirish maqsadida davlat tashkilotlari, jumladan, ijtimoiy 
va madaniy sohalarni boshqarishga joriy etildi. О‘zbekistonda menejmentga burilish shu paytgacha 
faqat ijtimoiy-madaniy sohada boshqaruvning samarasizligi tо‘g‘risida jamoatchilik muhokamasida 
о‘zini kо‘rsatdi. 
Bugungi kunda madaniyat sohasidagi menejmentning asosiy vazifasi shundaki, pulni 
donorlardan (homiylik, fandrayzing, xayriya) mablag‘larni jalb qilish orqali olish mumkin, bu esa 
xodimlarni maxsus tayyorlashni, ularni loyiha faoliyati asoslariga о‘qitishni, malakasini oshirish 
dasturlarini ishlab chiqishni talab qiladi. 
Madaniyat sohasi asosan notijorat faoliyat sohasidir. Madaniyat sohasidagi boshqaruvning 
asosiy xususiyati shundaki, bu sohadagi pullar asosan tijorat asosida emas, balki turli kuchlar va 
hokimiyat organlari: byudjet mablag‘lari, homiylar, xayriya tashkilotlari va boshqa donorlar 
manfaatlarini о‘z ichiga olgan mablag‘larni jalb qilish asosida paydo bо‘ladi. Darhaqiqat, madaniyat 
sohasida kamida ikkita bozor mavjud: iste’mol bozori va donorlar bozori. Va ushbu bozorlarning 
qaysi biri birlamchi ekanligini aytish har doim ham mumkin emas: avval iste’molchilar bilan ishlash 
turlari aniqlanadi, sо‘ngra donorlar ularni qо‘llab-quvvatlash uchun izlanadi yoki iste’molchilar pul 
tо‘lashga tayyor bо‘lgan donorlarning manfaatlarini ta’minlash uchun tanlanadi [7, 31-36].
Odatda, madaniyat sohasidagi boshqaruvning о‘ziga xos xususiyatlari “ma’naviy ishlab 
chiqarish”ning о‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq. Bunday faoliyatning “mahsulotlari” moddiy 
xarakterga ega emas, chunki ular ong hodisalari (idrok, tushunish, fikrlash, boshdan kechirish va 

---

№1 | 2023
27 
boshqalar bilan bog‘liq.), ular tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri hisoblash, saqlash uchun javobgar emas. Ularning 
ishlab chiqarilishi kо‘pincha ularning iste’moliga tо‘g‘ri keladi (spektakl, film tomosha qilish, 
konsert tinglash, kitob о‘qish va boshqalar). Ijtimoiy-madaniy soha uchun boshqaruvning yangi 
tuzilmasini ishlab chiqish va amalga oshirish masalalari alohida ahamiyatga ega, chunki qiyin 
iqtisodiy va siyosiy sharoitlarda ichki madaniyatning omon qolishi vakolatli va mohir boshqaruvga 
bog‘liq. О‘zbekistonda senzura va qat’iy davlat nazorati bekor qilinishi bilan bozor munosabatlari 
о‘zlarini madaniy siyosatning mustaqil subyekti sifatida kо‘rsata boshlaydi. Madaniy qadriyatlarni 
ishlab chiqaruvchilar va ularning iste’molchilari о‘rtasidagi munosabatlar “talab va taklif” 
moslashuvchan bozor paradigmasi doirasida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, talab, birinchi 
navbatda, aholining pulga ega qismi tomonidan shakllanadi. Kо‘ngilochar sanoat va ommaviy 
madaniyatning turli shakllari jadal rivojlana boshlaydi. Kapital qо‘yilmalar shakli sifatida madaniy 
mahsulotlarning ahamiyati о‘sib bormoqda, kо‘plab xususiy kolleksiyalar va galereyalar paydo 
bо‘lmoqda, badiiy biznesning turli sohalari rivojlanmoqda. Tabiiyki, badiiy qadriyatlar yaratuvchilari 
iste’mol talabining о‘zgargan tuzilishiga tobora kо‘proq e’tibor qaratmoqdalar [1, 72].
Bu talab endi “boshqaruv organlari” tomonidan emas, mamlakatda turmush darajasining 
keskin pasayishi va jamiyatning barcha sohalarida madaniyatning yetishmasligi uchun bо‘lmasa, 
balki iste’molchining о‘zi tomonidan shakllantiriladi. Shu bilan birga, aholining eng hal qiluvchi 
qismi trendsetterga aylanadi, uning didi va afzalliklari davlat tomonidan olib borilayotgan madaniy 
siyosatga hal qiluvchi ta’sir kо‘rsata boshlaydi. 
Ma’naviy ishlab chiqarishda zamonaviy menejmentning о‘ziga xosligi, avvalambor, tashkilot 
yaratilgan va faoliyat yuritadigan madaniy missiyada ifodalanadi. Shuning uchun rejalashtirish, 
tashkil etish va nazorat qilish kabi boshqaruv funksiyalarining ahamiyatini pasaytirmasdan, ushbu 
faoliyat subyektlarining madaniy muhim maqsadlariga erishishga qaratilgan motivatsiya 
funksiyalarining alohida ahamiyatini ta’kidlash kerak [1, 72].
Madaniy muassasalarni boshqarish ularning maqomi va bajaradigan funksiyalarining о‘ziga 
xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Madaniyat muassasalarining mulki davlat yoki jamovaiy 
mulkdadir, shuning uchun byudjet muassasalari faoliyatidan olinadigan daromadlar byudjetning 
soliqdan tashqari daromadlari hisoblanadi. Muassasalar byudjet mablag‘larining sarflanishi ustidan 
nazorat shakli bо‘lgan smeta bо‘yicha moliyalashtiriladi.
Muassasaning moliyaviy mustaqilligini cheklashning ma’nosi mulk egasining huquqlarini 
muassasaning samarasiz faoliyati tufayli unga moliyaviy va mulkiy zarar yetkazishdan himoya 
qilishdir. Ammo madaniy tashkilotlar jamoat sohasiga tegishli. Ularning faoliyati natijalari gumanitar 
ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan bо‘lib, madaniy tashkilotlar tomonidan yaratilgan “jamoat 
mollari” ulushi ancha yuqori. Madaniy muassasalarni boshqarishni tashkil etishda boshqaruv 
subyektining о‘ziga, ya’ni menejerga muhim rol beriladi. 
Madaniyat menejeri kasbiga ehtiyoj faqat sо‘nggi о‘n yil ichida paydo bо‘ldi. An’anaga kо‘ra, 
bu sohaga madaniy-hordiq, ijtimoiy-madaniy, teatr va konsert tadbirlari tashkilotchilari jalb etilgan. 
Shou-biznesning rivojlanishi bilan menejer kasbi xizmat kо‘rsatish bozorida tobora kо‘proq talabga 
ega bо‘lib bormoqda, ammo ushbu profil mutaxassislari hali ham faqat ma’lum universitetlarda 
о‘qitiladi (“tashkilotni boshqarish” ixtisosligi doirasida “madaniyatni boshqarish” ixtisosligi 
mavjud). Amalda teatr va konsert faoliyati tashkilotchilari (TFT) turli boshlang‘ich malakaga ega 
bо‘lgan mutaxassislar bо‘lishi mumkin. Kо‘pgina madaniy tashkilotchilar shaxslararo aloqa, 
marketing, menejment, reklama va jamoatchilik bilan aloqalar sohasida profkssional bilim va 
kо‘nikmalarga ega emaslar. Badiiy bо‘lmagan sohada professional tayyorgarlikka ega bо‘lgan 
mutaxassislar ijrochilikning о‘ziga xos xususiyatlari va rassomlar о‘rtasidagi munosabatlar 
tо‘g‘risida ma’lumotga ega emaslar. Bularning barchasi ish jarayonida о‘zlashtirilishi kerak. 
Shunga asoslanib, faqat badiiy madaniyatning barcha axborot resurslarini bilish, ulardan 
foydalanish va tо‘g‘ri boshqarish san’at menejeriga yanada “rivojlangan” va malakali bо‘lishiga 
imkon beradi, uni yanada malakali qiladi. Ammo san’at menejerlari nafaqat san’at turlarini (badiiy 
madaniyatning yadrosi sifatida), balki inson faoliyatining ushbu sohasining kо‘plab madaniy 
shakllarini, hujjatlarini, axborot obyektlarini yaratishning о‘ziga xos xususiyatlari va texnologik 
jarayonlari – algoritmlarini ham tushunishlari kerak. Axir, san’at sohasining mohiyatini va uning 

---

№1 | 2023
28 
axborot tarkibiy qismini bilmasdan, muallif (rassom, ijodkorning haqiqiy ijodiy, ijodiy/innovatsion 
yо‘lini tushunishga, g‘oyani amalga oshirishga va uni ma’lum bir materialda aks ettirishga malakali 
yondashuv, ya’ni. rassomning о‘zini о‘zi boshqarish, shuningdek, asar matnini san’at bozoriga) 
“targ‘ib qilish “ning keyingi jarayoni mumkin emas. Bundan tashqari, san’at menejeri san’at 
madaniyati, san’at singari, insoniyat umumiy madaniyatining bir qismi, har qanday mahalliy va jahon 
sivilizatsiyasi ma’naviy madaniyatining muhim tarkibiy qismi ekanligini unutmasligi kerak. Bundan 
tashqari, turli xil texnologiyalar (shu jumladan axborot) bilan axborot makonida bо‘lish, badiiy 
madaniyat (artosfera) yorqin, yaxlit, uyg‘un axborot tizimi bо‘lib tuyuladi. Unda badiiy mahsulotlar, 
badiiy xizmatlarni ishlab chiqarishning turli xil innovatsion jarayonlari bо‘lib о‘tadi, ular paydo 
bо‘lishining turli bosqichlarida menejment, marketing sohasidagi mutaxassislarning faoliyati bilan 
bog‘liq harakatlarni “talab qiladi” – ya’ni reklama va boshqalar. 
San’atni boshqarish bilan bog‘liq turli xil muammolarni kо‘rib chiqish artosferaning ma’lum 
bir tarkibiy qismi (turi) paydo bо‘lishining tarixiy asoslarini aniqlashdan boshlanishi kerak. Buning 
sababi shundaki, istisnosiz barcha tarixiy davrlar, hatto undan ham kо‘proq madaniyatlar, 
mamlakatlar va sivilizatsiyalar badiiy menejmentning genezisi va rivojlanishining ma’lum jihatlari 
bilan ajralib turadi. Bularning barchasi axborot obyektlarida, manbaalarda, madaniy shakllarda, 
artefaktlarda va hokazolarda eng yorqin aks ettirilgan va aks, artosferaning turli xil turlari vakillari 
tomonidan yangilangan.
Turli davrlarda badiiy madaniyat sohasidagi boshqaruv jarayonlari ma’lum bir о‘ziga xoslikka 
ega bо‘lgan va ega bо‘ladi, bu esa о‘z navbatida ushbu faoliyat turi bilan shug‘ullanuvchi 
mutaxassislarni tayyorlashning о‘ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, 
bugungi kunda kam odam о‘z biznesida (biznesida faqat sezgi va omadga) tayanadi, ammo bu 
shubhasiz muvaffaqiyatning muhim tarkibiy qismidir. Ammo shunga qaramay, har qanday 
tashkilotning va ma’lum bir shaxsning farovonligi ham jamoa rahbariyati, ham xodimlarining, ham 
о‘z boshqaruvining puxta о‘ylangan faoliyati natijasidir, ya’ni. о‘z-о‘zini boshqarishdir. 
Bu zamonaviy dunyoda turli xil menejerlarga (ayniqsa, san’at menejerlariga) boshqaruv 
jarayonining funksiyasini tо‘g‘ri nazariy tushunishga imkon beradigan va amalda tobora 
“rivojlangan” va tobora murakkablashib borayotgan faoliyat uchun prinsiplar va turli xil tavsiyalarni 
ishlab chiqish va amalga oshirishga hissa qо‘shadigan ilmiy menejment ekanligini ta’kidlaydi mobil 
bozorda (bizning holatlarimizda – san’at, ya’ni san’at bozori). Boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
samaradorligini belgilovchi muhim nuqta – bu murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimning maqsadlari 
tо‘plamini shakllantirish, bu madaniyat (sо‘zning keng ma’nosida) va birinchi navbatda, amalga 
oshirish butun menejmentga qaratilishi kerak bо‘lgan umumiy maqsad madaniyat muassasasi 
tizimidir [5, 90].
Shunday qilib, ijtimoiy-madaniy sohadagi boshqaruvning о‘ziga xos xususiyatlari uning 
tuzilishi va funksiyalarining о‘ziga xos xususiyatlari, shuningdek О‘zbekistondagi madaniy 
muassasalarning hozirgi holati bilan belgilanadi. Ijtimoiy-madaniy soha faqat davlat manfaatlari 
sohasi sifatida mavjud bо‘lmasligi va rivojlana olmasligi kerak. Byudjetdan tashqari moliyalashtirish 
manbalarini jalb qilish, ijtimoiy-madaniy sohaning moliyaviy, sanoat va tijorat kapitali, ijtimoiy 
harakatlar va tashkilotlar bilan tobora faol hamkorligi madaniy va tarixiy merosni saqlash, ijodiy 
salohiyatni kо‘paytirish, madaniy hayotni rivojlantirish uchun zarur shartlardan biridir. Lekin biznes 
ham ijtimoiy-madaniy soha bilan hamkorlik qilishdan unchalik manfaatdor emas.
Kompaniyaning obrо‘si va obrо‘sini shakllantirish va targ‘ib qilish, homiylik, fandrayzing va 
xayriya, xodimlar bilan ishlash, hamkorlikni kengaytirish, hatto reklama kampaniyalari va sotishni 
targ‘ib qilish tadbirlari - bularning barchasi bayramlar, tanlovlar, kо‘rgazmalar, madaniy dasturlarni 
о‘tkazmasdan, ya’ni ijtimoiy-madaniy texnologiyalarga murojaat qilmasdan amalga oshirilmaydi. 
yoki hatto ijtimoiy-madaniy sohaning tegishli tashkilotlari va muassasalari bilan bevosita hamkorlik 
qilish jarayoni bilan bog‘liq bо‘ladi. 
Zamonaviy jamiyatdagi biznes va madaniyat “zanjirlangan” – bir-birisiz tasavvur qilib 
bо‘lmaydi. Hamkorlikning ushbu “azobi” chuqur siyosiy ma’noga ega, bu jamiyatni rivojlantirish va 
о‘zgartirish uchun juda muhimdir. Haqiqat shundaki, bu hamkorlik, aslida, fuqarolik jamiyatini 
amalga oshirish usuli - uni e’lon qilish emas, balki uning haqiqiy matosini, mexanizmlarini, 

---

№1 | 2023
29 
protseduralarini va “mushaklarini”yaratishdir. Binobarin, ishbilarmonlik dunyosi va madaniy soha 
о‘rtasidagi hamkorlikning rivojlangan shakllari rivojlangan va yetuk bо‘lgan jamiyatgina, iloji bо‘lsa, 
davlatdan mustaqil ravishda о‘z-о‘zini rivojlantirish va ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy 
jarayonlarni о‘z-о‘zini tartibga solishga qodir. Aslida, faqat bunday jamiyatda demokratiyani 
shakllantirish uchun haqiqiy shart-sharoit va sharoitlar bо‘lishi mumkin. Bu nafaqat muqarrarlik, 
balki О‘zbekistondagi iqtisodiy holat va siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda ham haqiqat emas.