Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

Айнан бир хил бўлган жиҳатлари 
Узоқ муддатлиги ва 
моддийлиги 
Узоқ муддатли моддий актив. 
Айланмадан ташқари актив 
Узоқ муддатли моддий актив. 
Айланмадан ташқари актив 
Тан олиш 
мезонлари 
Бир вақтнинг ўзида қуйидаги 
мезонларга 
жавоб 
беради: 
таърифига мувофиқ келади; ундан 
фойдаланиш натижасида иқтисодий 
наф олинади; таннархи ишончли 
баҳоланади
Бир вақтнинг ўзида қуйидаги 
мезонларга 
жавоб 
беради: 
таърифига мувофиқ келади; 
ижара ва қиймати ошишидан 
иқтисодий 
наф 
олинади; 
таннархи ишончли баҳоланади 
Кўчмас мулкни 
давомий 
харажатлари 
Кўчмас мулкка хизмат кўрсатиш ва 
эксплатация қилиш билан боғлиқ 
харажатлар давр харажатларига 
олиб борилади 
Инвестициявий кўчмас мулкка 
хизмат 
кўрсатиш 
ва 
эксплатация 
қилиш 
билан 
боғлиқ 
харажатлар 
давр 
харажатларига олиб борилади 
Баҳолаш моделлари Иккита модел бўйича ҳисобга олиш: 
Бошланғич таннархи модели; Қайта 
баҳолаш модели
Иккита модел бўйича ҳисобга 
олиш: Бошланғич таннархи 
модели; Қайта баҳолаш модели 
Амортизация 
Асосий 
восита 
сифати 
ер 
амортизацияланмайди 
Инвестициявий кўчмас мулк 
сифа-тида 
ҳам 
ер 
амортизацияланмайди 
Амортизация 
методлари 
Чизиқли 
метод; 
қолдиқни 
камайтириш 
методи; 
қийматни 
ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулот/бажарилган 
иш/кўрсатилган хизматлар ҳажмига 
мутоносиб 
равишда 
тақсимлаш 
методи 
Чизиқли 
метод; 
қолдиқни 
камай-тириш 
методи; 
қийматни ишлаб чиқарилган 
маҳсулот/бажарилган 
иш/кўрсатилган 
хизматлар 
ҳажмига мутоносиб равишда 
тақсимлаш методи 
Ушбу жадвал асосида хулоса қилиш мумкинки, инвестициявий кўчмас мулк 
асосий воситалардан фарқли жиҳатлари ва айнан бир хил жиҳатлари мавжуд. 
Инвестициявий кўчмас мулк ҳам асосий воситалар ҳам узоқ муддатли моддий 
активлардир. Айланмадан ташқари активдир. Иккаласи ҳам актив кўринишидаги 
иқтисодий ресурслардир. Улар айнан бир хил мезонлар асосида тан олинади. Ўтган 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
202 
ходисалар натижасида юзага келади. Кўчмас мулкни эксплуатация қилиш ва жорий 
таъмирлаш билан боғлиқ давомий харажатлари давр харажатларига олиб борилади. 
Ички қисмларини алмаштириш, модернизация қилиш билан боғлиқ харажатлар эса 
кўчмас мулкнинг қийматига капиталлаштирилади. Давомий баҳолаш, жумладан 
бошланғич таннархи ва қайта баҳолаш моделлари асосида амалга оширилади. Айнан 
бир хил амортизация методлари қўлланилади. Асосий воситалардан фарқли ўлароқ, 
инвестициявий кўчмас мулк ишлаб чиқариш, сотиш, хизмат кўрсатиш ва маъмурий 
бошқарув мақсадларида фойдаланилмайди. Таркиби бўйича фарқ қилади. Асосий 
воситалар таркибига, кўчмас мулкдан ташқари кўчар мулк, жумладан машина ва 
асбоб-ускуналар кирса, инвестициявий кўчмас мулк таркиби фақат ер ва бино билан 
чегараланади. Асосий воситаларда қайта баҳолашдан олинган даромад резерв 
капиталига олиб борилса, инвестициявий мулкдан олинган даромадлар фойда ва 
зарарларга олиш борилади. 
Инвестициявий мулкнинг энг муҳим хусусияти ундан иккита кўринишдаги 
даромад олинади. Ташкилот кўчмас мулкдан унинг қиймати келгусида ошиши 
ҳисобидан ҳамда ташкилотнинг ўз хусусий кўчмас мулки ёки молиявий ижарага 
олинган кўчмас мулкни активдан фойдаланиш ҳуқуқи сифатида оператив ижарага 
берилишидан ижара ҳақи сифатида даромад олади. Ушбу даромадларни қуйидаги 2-
расмда акс эттиришимиз мумкин бўлади.