Исталмаган ҳомиладорликда юзага келувчи юқори хавф, бачадон

121.
Исталмаган ҳомиладорликда юзага келувчи юқори хавф, бачадон
бўйинчасидан олинган суртмаларда атипик ҳужайраларни топилиши,
цервицит, папиллома, вирусли инфекция, қин, бачадон тухумдонларни
ялиғланиш касалликларининг қайталаниши, сийдик чиқарув трактини
инфекцияси қайталаниши, анамнездаги токсик шок синдроми, қин
деворларини тушиши, бачадон бўйни эрозияси
Ножуя таъсири: ёқимсиз сезги, қорин пасти ва белда оғриқлар,
спермицид, резинага аллергия, папиллома вирусли инфекцияни цервикал
эпителийга юқори сезувчанлиги.
123
Dm k reproduktiv ginekologik kasalliklarning taxminan 4-5% ni tashkil qiladi
reproduktiv tizimning eng keng tarqalgan patologiyasi bo'lib qolmoqda
ayollar.
Etiologiya va patogenez. Etiologik omillar stressli bo'lishi mumkin
vaziyatlar, ' iqlim o'zgarishi· * aqliy va jismoniy ortiqcha ish,
^kasbiy zararlar, * noqulay moddiy va yashash sharoitlari,-
gipovitaminoz, - intoksikatsiya va infektsiyalar, - gormonal kasalliklar
gomeostaz, * abort, ba'zi dorilarni qabul qilish. Bilan birga
korteks-gipotalamus-gipofiz tizimidagi birlamchi buzilishlarning katta ahamiyati
tuxumdon darajasida birlamchi buzilishlar ham muhim rol o'ynaydi. Sababi
ovulyatsiya buzilishi bo'lishi mumkin yallig'lanish va yuqumli kasalliklar,
uning ta'siri ostida tuxumdonning oqsil membranasining qalinlashishi mumkin,
qon ta'minotining o'zgarishi va tuxumdon to'qimalarining sezgirligining pasayishi
gonadotropik gormonlar.
124.
БДҚК юзага келтирадиган бир қанча омиллар мавжуд:
1. Марказий нерв системасининг бузилиши — асаб зўриқиши, стресс
омиллари, ақлий ва жисмоний зўриқиш, жароҳатланиш.
2 . Ўткир ва сурункали инфекциялар (грипп, сурункали тонзиллит,
ревматизм, сил).
3. Жинсий аъзоларнинг сурункали яллиғланиш жараёнлари.
4. Ички секреция безлари хасталиклари.
5. Баъзи дориларни мунтазам ичиш оқибатида (нейролептиклар).
127.
Бачадон миомаси деб, гормонларга мойил бўлган, мушак тўқимаси \ам -
да бириктирувчи тўқималардан таш кил топган хавфсиз ўсмага айтилади.
Миома кенг тарқалган касаллик бўлиб, гинекологик беморларнинг 10-27%
ида, 30 ёшга етган беморларнинг 20% ида, 40 ёшдан катта беморларнинг
эса 40% ида учрайди.
Бу касалга дучор бўлган беморлар организмида бир қанча аъзо ва тў-
қималар зарарланади, яъни юрак соҳасида оғриқ бўлиши ва унинг кат-
талаш иш и(миоматоз юрак). Ш унинг учун ҳам бу касалликни системали
касаллик дейилади.Аёллар организмида бачадон миомасининг келиб чиқиш и асосан гор-
монал ўзгаришлар туфайли, яъни гипоталамус-гипоф из-буйрак усти бези-
тухумдон орасидаги муносабатнинг, бирон-бир қисмининг ш икастлани-
ши ҳамда бачадондаги ўзгаришлар натижасида хусусан миометрийнинг
гиперплазияси туфайли вужудга келиш и мумкин.Бачадон миомасининг тугунчалари рангининг оқимтирлиги билан
атрофдаги бачадон муш ак тўқималаридан ажралиб туради, бош қа муш ак
тўқималарига қараганда консистенцияси қаттиқроқ, зичроқ бўлади. Кў-
пинча миома тугунчалари 95% бачадон танасида ва 5% миқдорда бачадон
бўйнида учрайди. Кўпинча тугунчалар бачадон тубида, айниқса бачадон-
нинг орқа деворида жойлашади. Бачадоннинг олдинги деворида орқа де-
ворига нисбатан 2 маротаба кам учрайди, миома тугунлари камдан-кам
бачадоннинг деворларида ж ойлаш ганлигининг шохиди бўламиз. Энг кам
учрайдиган жойи 1% да бачадон бўйни ва қиндаги жойлаш увидир. Миома
тугунларининг ўсиш жараёни йўналиш и бўйича уч хил бўлади (44-расм):
1. Субмукоз, 15-25% ш иллиқ ости қаватида жойлашиб, тугунчалар
бачадон бўшлиғи томон ўсади.
2. И нтерстициал, 30% тугунчалар бачадон деворидаги муш ак
қаватининг орасига жойлашади (45-расм).
3. Субсероз, 30% ўсма қорин пардасининг остида жойлаш ган бўлади
(46-расм). Бундай ҳолларда кўп тугунли миомаларда бачадоннинг
ҳар томонлама бир хил катталаш ганини баъзан эса бир томонлама
катталаш ганини аниқлаймиз (47-расм). Бачадон катталиги ҳатто 39-
40 қафталик ҳомиладорликдаги даражада бўлиши мумкин.
128.
SALPINGOOFORIT (ADNÅKSIT)
Chillada bachadon ortiqlari (tuxumdonlar va bachadon naylari)ning yallig‘lanishi (salpingooophoritis, adnexitis) septik infeksiyaga
yoki so‘zak infeksiyasiga bog‘liq. Kasallik tug‘ruqdan keyin 10–14-
kuni boshlanadi. Quyidagi simptomlar paydo bo‘ladi: bemorning
tana harorati ko‘tariladi, umumiy ahvoli yomonlashadi, ishtahasi
bo‘g‘iladi, qornining pasti qattiq og‘riydi, siydik chiqarish funksiyasi
buziladi, defekatsiyada og‘riq sezadi, ich qotadi. Kasallikning dastlabki kunlari qorin tarang bo‘lib, palpatsiyada juda ham bezillab
turadi; Shetkin-Blyumberg simptomi musbat bo‘lishi mumkin.Bachadon ortiqlarining kattalashib, bezillab turganligi ikki
qo‘llab tekshirishda aniqlanadi, ular qo‘lni organlarga yopishib
qolgani uchun harakatchanligi cheklangan bo‘ladi. Kasallik turlicha
o‘tadi: bemor tez sog‘ayib ketadi, yallig‘lanish surunkali shaklga
o‘tadi, bachadon nayi yoki tuxumdonda abssess hosil bo‘ladi.
129.
Эндометриоз деб, бачадон ш иллиқ қавати (эндометрий) ҳужайрасининг
бачадондан ташқарида жойлашиб, тараққий қилиш ига айтилади. Эндоме-
триоз ўзгариши бўлган ердан тўқимани олиб, микроскоп остида қаралса,
кескин чегараланган, майда-майда пуфакчага ўхшаш бўш лиқ ёки ари уйи-
нини эслатадиган аломатлар кўрилади. Пуфакчалар ичида ш илим ш иқ мод-
да ёки қорамтирроқ парда билан қопланган, гистологик тузилиш и билан
худди бачадон бўшлиғи ш иллиқ қаватининг тузилиш ига ўхшайди.
Э ндометриознинг юзага келиш и ва ривож ланиш назарияси
1. Эмбрионал назария: бу назарияга асосан эндометроид
гетеротопиялар парамезонефрал (М юллер) йуллари ёки эмбрионал
қолдиқҳуж айраларидан ривожланади (булардан кейинчалик жинсий аъзолар ва эндометрий вужудга келади). Бу назарияни исботлашда
В.П. Баскаков 1979 йили «Эндометриознинг болалар ва ўсмирларда
(12-13 ёш), ривожланиш и ва ж инсий аъзолар нуқсонлари билан
қўш илиб келиши» ҳақида айтиб ўтган.
2. И мплантацион назария бўйича. Бачадон ш иллиқ қаватининг
ҳужайралари қайз даврида ҳамда гинекологик муолажалар вақтида
жинсий аъзолар яқинидаги тўқима ва аъзоларга тарқалиш и
мумкин, яъни гинекологик таш хис вақтида, бачадон найларига
ҳаво юборилганда, эрозияни электрокоагуляция қилинганда.
Эндометриозни тўғри ичак ва бачадоннинг мушак қатламида,
бачадон кенг бойламининг орқа томонида кўпроқ учраш и бу
назариянинг тўғрилигини исботлайди.
3. М етапластик назария эндометриознинг юзага келиш ида
метаплазияга учраган қорин пардаси мезотелийси туради (М айер).
4. Эдометроз пайдо бўлишида ирсий ом илнинг ҳам аҳамияти бор.
5. Нейро-эндокрин назариясига асосан гипоталамо-гипоф изар-
тухумдон системасидаги боғли қликнин г бузилиши, тухумдон иш
ф аолиятининг ўзгариши натижасида фолликуллар етилиш ининг
секинлаш иш и организмда эстроген гормонларнинг камайиш ига
сабаб бўлади, овуляциянинг кечикиш ига ва сариқ тана фаолияти сустлаш ишига олиб келади. Организмда нисбий эстрогенемия
ривожланади, бу эса ўз навбатида эндометриоз юзага келишига
сабабчи булади. (А.Н Стрижаков 1977, 86 йй.).
6. Иммунологик назария эндометриоз аутоиммунологик касаллик
эканлиги таъкидланади: Т-ҳужайра иммунитети пасайиб, В-
лимфоцитар системасининг активлиги ошиши, иммуноглобин G ва
А кўпайиб, эндометриоз тўқималарига нисбатан аутоантитаналар
пайдо бўлганлиги аниқланган. (Н.В. Старцева, 1983). Т-лимфоцитлар
камайиши билан уларнинг рецептор аппарати ўзгаради, Т-супрессорлар
ва Т-лимфоцитларнинг хелпер омилни ишлаб чиқариши пасаяди (Л.Я.
Суприн.).
130.
Варианты наиболее часто встречающихся опухолей яичников
I.
Опухоли цоверхностного эпителия и стромы яичников (цистаденомы).
•
Серозные опухоли:
— простая серозная цистаденома;
— папиллярная (грубососочковая) серозная цистаденома;
— папиллярная цистаденома.
•
Муцинозные опухоли:
— псевдомуцинозная цистаденома.
•
Эндометриоидные опухоли (см. главу 13 «Эндометриоз»).
•
Опухоли Бреннера.
•
Рак яичников.
II. Опухоли подовогсишжа и стромы яичника.
•
Гранулезостромально-клеточные опухоли:
— гранулезоклеточная опухоль;
— текома;
— фиброма.
•
Андробластомы.
III. Гер м и ноге иные опухоли.
•
Дисгерминома.
•
Тератомы:
— зрелые;
— незрелые.
131.
Касалликнинг клиник манзараси, эндометриознинг қайси соҳада
жойлашганлигига боғлиқдир. Эндометриознинг асосий ва доимий
белгиларидан бири - оғриқдир.Бемор қориннинг пастки соҳасида ва
белида кучсиз, узоқ давом этадиган оғриқлар кучайганидан шикоят
қилади, ҳайз цикли даврида оғриқлар кучайганлигидан шикоят қилади.
Оғриқ \айз кунларидан олдин пайдо бўлиб, кучайиб ҳайз кунлари ва
ундан кейин ҳам беморни безовта қилади. Бу оғриқлар эндометриоз
ўчоғидаги без тўқималарнинг бўртиши, тўқималарнинг ичи берк
бўшлиқларида суюқликнинг тўпланиши натижасида келиб чиқади.
2.Бачадон эндометриози ҳайз ци клин инг бузилиш ига, қўш ни
аъзолардан — тўғри ичак, сийдик чиқариш йўллари ф аолиятининг
бузилиш ига олиб келади. Ш унга кўра аёл сийиш вақтида оғриқлар
бўлишидан, тез-тез сийиш идан ш икоят қилади. Ҳайз ци клин инг
бузилиши ҳайз циклидан 3-4 кун олдин ва ҳайз тамом бўлишидан
кейин яна 3-4 кунгача оз миқдорда қорамтир рангда қон кетиш и,ҳайз кўриш даври 10 кун ва ундан кўпроқ давом этиб, ажралган
қоннинг миқдори кўп бўлиши ва оғриқлар билан кечиш и аденомиоз
касаллигига хос белгилар ҳисобланади.
3. Ҳайз вақтида кўп қон кетиш ига асосий сабаблар: 1)тухумдон
ф аолиятининг бузилиши (ановуляция); 2)бачадон м уш акларининг
қисқариш хусусиятининг бузилиш и; 3)қон кетадиган ю занинг
катталаш ганлиги натижасидир.
Эндометриоз билан касалланган аъзо, ҳайз кўриш олдидан
катталаш ганини ва ҳайздан сўнг эса яна олдинги \аж мда
бўлиши кузатилади. Касалланган беморларда овуляиия
ж араённинг бўлмаслиги туфайли, секретор ф азанинг етарлича
ривожланмаганлиги, кичик чаноқ бўшлиғидаги аъзоларда кўпинча
яллиғланиш аломатлари билан биргаликда кечганлигидан чандиқлар
пайдо бўлиши.
4. Бепуштлик ички ва таш қи эндометриоз белгиларидан бири.
Бунинг сабаблари: ановуляция, секретор ф азанинг етарлича
ривож ланмаганлиги, кичик чаноқ бўшлиғидаги аъзоларда кўпинча
яллиғланиш аломатларидир.
Кўпинча эндометриоз тўқималари қонга сўрилиши натижасида ҳайз
вақтида тана ҳароратининг кўтарилиш и кузатилади
132
Tuxumdon apopleksiyasi (apoplexiya ovarii) ovulatsiya davrida follikula yorilishi natijasida tuxumdon parenximasiga qon quyilishi va
uning to‘qima butunligining buzilishi hamda qorin bo‘shlig‘iga qon
oqishi bilan boshlanadi. Bu holat 16–30 yoshli ayollarda kuzatiladi.
Tuxumdon apopleksiyasi ayol jinsiy a’zolarining yallig‘lanish
kasalliklari natijasida yoki follikulla persestensiyasi kuchayishi oqibatida ovulatsiya davrida tuxumdon parenximasining yorilishi oqibatida kelib chiqadi. Unda tuxumdon qon tomirlarining o‘tkazuv- chanligi buzilib, tuxumdon kapsulasi yoriladi va qorin bo‘shlig‘iga
qon ketadi yoki parenxemasiga qon quyiladi. Bunday holatda qorinning pastgi qismida tegishli tuxumdon sohasida qattiq og‘riq kuzatilib, qorin bo‘shlig‘iga qon quyilmaydi.
Tuxumdon apopleksiyasi ayol jismoniy zo‘riqqanda, og‘ir yuk
ko‘targanda, shikastlanish natijasida ham kelib chiqishi mumkin.
Klinikasi. Kasallik to‘satdan qorinning pastki sohasida kuchli
og‘riq bilan boshlanib, butun epigastral sohaga, to‘g‘ri ichakka
irradiatsiya beradi. Og‘riq bosh aylanishi, hushdan ketish, sovuq
ter bosishi, ko‘ngil aynishi va qayt qilish bilan kuzatiladi. Klinik
ko‘rinishiga qarab tuxumdon apopleksiyasini 3 turga bo‘lish
mumkin: og‘riqli; anemiyali; aralash. Og‘riq to‘g‘ri ichakka ham
o‘tadi. Ba’zan og‘riq kuchli bo‘lishi sababli ayolda o‘tkir qontomir yetishmovchiligi kuzatiladi. Kasallikning aralash turida
og‘riqli va anemik ko‘rinishlar birgalikda uchraydi. Qorin paypaslab
ko‘rilganda og‘riqli, shishgan va nafas aktida sust ishtirok etayotganligi aniqlanadi. Ginekologik tekshiruvda bachadon bo‘yni tekshirilganda og‘riqli, bachadon kattalashmagan, qattiq, bachadon ortiqlari va tuxumdon kattalashgani aniqlanadi.
Diagnoz. Klinik ko‘rinishi, anamnezi va obyektiv tekshiruvga
ko‘ra diagnoz qo‘yiladi. Diagnoz qo‘yishda UTT va qin orqa gumbazi orqali qorin bo‘shlig‘ini punksiya qilish yordamida aniqlanadi.
Davosi. Kasallangan bemor ahvoli dastlab o‘rtacha bo‘lib, kam
qon ketsa, bemor konservativ davolanadi (yotoq rejimi, qorin sohasiga muzli xalta qo‘yish, qon o‘rnini bosuvchi dori vositalari qo‘llaniladi). Kasallikning o‘tkir davri o‘tib bo‘lgach, bemorga fizioterapiya, dori elektroforezi buyuriladi. Kuchli qon yo‘qotish yoki
og‘riq sindromida bemorlarni, albatta, operativ yo‘l bilan davolash
lozim, ya’ni tuxumdonlar ponasimon rezeksiya qilinib tikiladi,
ba’zan tuxumdon butunlay zararlangan bo‘lsa, olib tashlanadi.