Iste’molchi talabi va unga ta’sir etuvchi omillar iste’mol va unga ta’sir e’tuvchi omillar mundarija

14-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi²⁴
Ne’matlar majmuasiga (A va B ne’matlar) bo’lgan talab o’zgarishining qancha qismi real daromad ta’siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bog’liq ekanligini aniqlamoqchimiz byudjet chizig’ining boshlang’ich holati BA va A ne’mat narxi pasaygandan keyingi holati BA keltirilgan. Boshlang’ich byudjet chizig’ida befarqlik egri chizig’iga mos keluvchi optimal majmua nuqta bilan ifodalangan. nuqtada iste’molchi B ne’matdan B1 miqdorda, ne’matdan miqdorda sotib oladi. ne’matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua BA byudjet chizig’i bilan befarqlik egri chiziqlari kesishgan nuqtaga o’tadi.
nuqtada iste’molchi B3 miqdorda B ne’matdan va miqdorda tovardan sotib oladi.
Demak, ne’mat narxining pasayishi iste’molchining real daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya’ni uning o’z ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi.
Bu erda ne’matni iste’mol qilish hajmining umumiy o’zgarishi (uning narxi tushishi hisobidan) rasmda bilan belgilangan. Iste’molchi boshida miqdorda ne’matdan sotib oladi, narx o’zgargandan keyin sotib olish hajmi ga o’zgaradi. B tovarni sotib olish hajmi 0B1 dan 0B3 ga qisqardi.
ne’mat iste’molining umumiy o’zgarishi ga umumiy samara deyiladi. Endi umumiy samarani daromad samarasiga va almashtirish samarasiga qanday ajralishni ko’ramiz.
Daromad samarasini aniqlash uchun BA byudjet chizig’iga parallel qilib BA byudjet chizig’ini befarqlik egri chizig’iga urinadigan qilib o’tkazamiz va bu uringan nuqtani deb belgilaymiz. nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi ne’mat miqdori ga teng va u umumiy samarani ikki qismga ajratadi: va . o’zgarishga daromad samarasi deyiladi va o’zgarishga - almashtirish samarasi deyiladi.
Daromad samarasi - bu ne’mat narxi o’zgarishi (almashish samarasi hisobga olinmaganda) natijasida real daromad o’zgarishining iste’molchi talabiga ta’siridir. Daromad samarasi - bu iste’molchining sotib olish imkoniyatini oshganligini ko’rsatadi va u bir byudjet chizig’idan boshqa byudjet chizig’iga iste’molchining optimal tovarlar majmuasiga o’tishini akslantiradi.
Shu o’rinda ta’kidlab o’tish lozimki, ma’lumotlarga ko’ra, 2019 yilning yanvar-dekabr holatiga aholi umumiy daromadlari 344,7 trln. so’mni, nominal o'sish sur'ati 121,9 % ni tashkil etdi.
Aholi daromadlari bo’yicha real o’sish sur’atlarini hisoblashda narx omillari ta’sirini chiqarib tashlash maqsadida inflyatsiya ko’rsatkichlarining asosiy turlaridan biri - iste'mol narxlari indeksidan (INI) foydalaniladi. Iste’mol narxlarining o’zgarishi sababli o’tgan yilning mos davriga nisbatan aholi umumiy daromadlarining real o’sish sur’ati 106,5 % ni tashkil etdi. 2019 yilning yanvar-dekabr holatiga aholi jon boshiga umumiy daromadlari 10,3 mln. so’mni, nominal o'sish sur'ati 119,7 % ni, real o'sish sur'ati esa 104,5 % ni tashkil etdi²⁵.