Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва билиш услуби

Иқтисодий таҳлил услуби ва тамойиллари

Мантиқийлик ва тарихийлик усули - Тарихийлик-иқтисодий ҳодиса ва жараёнларни тарихий ривожланиш даврлари нуқтаи -назаридан мантиқийлик эса уларнинг ички қонуний боғланишлари орқали таҳлил қилиш. Эксперимент-Амалга оширилиши лозим бўлган иқтисодий чора-тадбирларни синов тариқасида иқтисодиётнинг алоҳида бўғинларида қўллаш. Бу усул ислоҳотларни амалга ошириш, иқтисодиёт инқироз ва турғунликларга учраган даврларда алоҳида муҳим аҳамиятга эга. Математик ва статистик усул- Иқтисодий ҳодисалар миқдорий ўлчамга эга бўлганлиги сабабли уларни таҳлил қилишда математик амаллардан кенг фойдаланилади. Статистик усул- статистик кузатиш, танлаш, алохида бслгилари бўйича гурухларга ажратиш ва ўртача миқдорлар чиқариш кабиларни ўз ичига олади.

4.
Миллоддан
Улар инсон эҳтиёжлари (Фаробий), даромадлар ва харажатлар мувозанати (Ибн Сино), пулнинг келиб чиқиш сабаблари (Абу Райҳон Беруний), жамиятдаги меҳнатнинг роли, моддий неъматларнинг хусусиятлари, пул ва унинг вазифалари (Юсуф Хос Ҳожиб) жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий тузилиши, давлат молияси, солиқларни белгилаш тартиби (А. Навоий), инсонларнинг ишлаб чиқариш фаолияти, меҳнат ва унинг жамиятдаги роли, товар қиймати ва истеъмол қиймати, айрибошлаш жараёни, тарихий-ижтимоий тараққиёт припциплари (Ибн Холдун) каби масалаларга ўз муносабатларини билдиришган.

Абу Али Ибн Сино

• «Капитал» категориясига ёндашувларнинг дастлабки манбаларини Абу Али Ибн Сино (980-1037)нинг асарларида кўриш мумкин. У ҳаётнинг тўққизта омили: ер, ҳаво, олов, инсоннинг асаб тизими, «ҳаёт шарбати», тана қисмлари, қалб, куч, ақлий фаолиятни ажратиб кўрсатган. Бу ўринда ҳам иқтисодий ҳам жисмоний ҳам руҳий ҳам ахлоқий тавсифлар ажойиб тарзда бирлаштирилган

Алишер Навоий

• Алишер Навоийнинг иқтисодий масалаларга оид ғоялари «Вақфия» (1482) ва «Маҳбуб-ул-қулуб» (1500) асарларида баён этилган. У маҳсулотни уч қисмга бўлиб, биринчи қисмини кетган харажатга, иккинчи қисмини ўзининг ва оиласининг эҳтиёж ларига, учинчи қисмини эса аҳолининг ижтимоий қатламларини ўрганди.

Иқтисодиёт назарияси кўпгина мамлакатларда миллий бозорларнинг қарор топиши ва жаҳон бозорининг вужудга келиши шароитида (XVI-XVII аср) иқтисодий билим ва қарашларнинг яхлит тизими сифатида «сиёсий иқтисод» номи билан мустақил фан сифатида шакллана бошлади.
«Сиёсий иқтисод» юнонча сўздан олинган бўлиб, «политикос» - ижтимоий, «ойкос» - уй, уй ҳўжалиги, «номос» - қонун деган маънони англатади. Француз иқтисодчиси Антуан Монкретьен (1575-1621Й.) биринчи марта «Сиёсий иқтисод тракти» (1615 й.) асарида бу фанни илмий жиҳатдан асослади ва у 300 йилдан ортиқ вақт давомида шу ном билан ривожланди.
«Иқтисодиёт назарияси» фан сифатида шаклланиш жараёнида вужудга келган асосий ғоявий оқимлар.