Ўқитувчи М.Қосимов Транспорт соҳасида амалга оширилаётган ижтимоий – иқтисодий, сиёсий ислоҳотлар ва соҳа истиқболлари

Давлат	Йўл ҳақини тўлашдан озод қилиш шартлари	Юкларни ташиш шартлари
Эслатма
	Икки томонлама	Транзит	3-давлатдан
1	Австрия	Озод эмас (миллий қонунлар билан тартибга солинади 1-модда 3-қисм)	Қарор (3-модда)	Қарор (3-модда)	Қарор (3-модда)
2	Белорусия	Озод Келишилган cонтингент доирасида (16-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (13-модда)	Қўшимча рухсатнома беришда келишилган контингентдан ташқари йўл ҳақи олинади
3	Болгария	Озод Келишилган cонтингент доирасида (4-модда)	Қарор (11-модда)	Қарор (11-модда)	Қарор (11-модда)	Қўшимча рухсатнома беришда келишилган контингентдан ташқари йўл ҳақи олинади (11-модда)
4	Венгрия	Озод Руҳсат турига қараб (11-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Руҳсат пуллик тўлов билан ёки бўлмасдан бўлиши мумкин
5	Германия	Озод (СССР шартномаси 1980 йил)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (7-модда)
6	Гретсия	Озод (15-модда 3-қисм)	Қарор (9-модда)	Қарор (9-модда)	Қарор (9-модда)
7	Грузия	Озод Келишилган cонтингент доирасида (9-модда)	Қарор (4-модда)	Қарор (4-модда)	Қарор (6-модда)	Қўшимча рухсатнома беришда келишилган контингентдан ташқари йўл ҳақи олинади
8	Эрон	Озод эмас (4-модда)	Руҳсатсиз (8-модда)	Руҳсатсиз (8-модда)	Кўрсатилмаган
9	Италия	Озод эмас (Кўрсатилмаган)	Қарор (11-модда)	Руҳсатсиз (13-модда 2-қисм)	Қарор (14-модда)
10	Қозоғистон	Озод (12-модда 2-қисм)	Руҳсатсиз (3-модда)	Руҳсатсиз (3-модда)	Қарор (4-модда)
11	Қирғизистон	Озод (11-модда)	Руҳсатсиз (4-модда)	Руҳсатсиз (4-модда)	Қарор (4-модда 2-қисм)
12	Латвия	Озод эмас (13-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)
13	Литва	Озод (9-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)
14	Молдава	Озод эмас (Кўрсатилмаган)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (9-модда)
15	Нидерландия	Озод эмас (10-модда)	Қарор (7-модда)	Қарор (7-модда)	Қарор (7-модда)
16	Полша	Озод (9-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)
17	Россия	Озод (10-модда)	Руҳсатсиз (5-модда)	Руҳсатсиз (5-модда)	Қарор (8-модда 2-қисм)
18	Руминя	Руҳсатномалар турига қараб озод қилинади (9-модда 1-қисм)	Кўрсатилмаган	Қарор (3-модда)	Кўрсатилмаган	Руҳсат пуллик тўлов билан ёки бўлмасдан бўлиши мумкин (3-модда)
19	Словакия	Озод эмас (11-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)
20	Туркманистон	Озод эмас (16-модда 4-қисм)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (9-модда)
21	Туркия	Руҳсатномалар турига қараб озод қилинади (11-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Руҳсат пуллик тўлов билан ёки бўлмасдан бўлиши мумкин (5-модда 3-қисм)
22	Украина	Озод фақат иккитомонлама ташишга (18-модда)	Қарор (7-модда)	Қарор (7-модда)	Қарор (14-модда)
23	Финляндия	Озод фақат иккитомонлама ташишга (13-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (8-модда)
24	Чехия	Озод фақат иккитомонлама ва трансит ташишга (10-модда 1-қисм)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (12-модда)
25	Швейсария	Озод эмас (Баённома 3-қисм)	Қарор (4-модда)	Қарор (4-модда)	Қарор (4-модда)
26	Словения	Озод эмас (9-модда 3-қисм)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)
27	Хитой	Озод (12-модда)	Қарор (6-модда)	Қарор (6-модда)	Кўрсатилмаган
28	Испания	Озод эмас (12-модда)	Қарор (4-модда)	Қарор (4-модда)	Қарор (4-модда)
29	Тожикистон	Озод эмас (11-модда 2-қисм)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)
30	Франсия	Озод фақат иккитомонлама ташишга (9-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)	Қарор (5-модда)

7. CМР - ҳисоб фактурасини расмийлаштириш тартиби
Европа мамлакатларида, шу қаторда кўплаб МДҲ давлатларида халқаро автотранспортда ташиш “Халқаро юкларни транспорт воситаси билан юк ташиш шартномаси тўғрисида”ги қоидалар асосида амалга оширилади. Халқаро ташувчилар орасида CМП конвенсияси сифатида танилган.
ЙЙТҚ маълумотларига кўра, юк ташиш шартномаси йўл варақасини тузиш билан тасдиқланади.
CМР маълумотларига кўра, юк ташиш шартномаси юк хати тузиш билан тасдиқланади. Амалда бундай юк хати халқаро автотранспорт учун жўнатувчи, ташувчи ва юк олувчи ўртасида келишув мавжудлигини тасдиқловчи ҳужжат бўлган CМР - транспорт варақаси деб номланади. CМР шакли - ҳисоб-фактураси Халқаро автомобил транспорти иттифоқи (ИРУ) томонидан ишлаб чиқилган ва фойдаланишга тавсия этилган.
Сифат-юк ҳужжатидан фойдаланиш камида битта мамлакатдан бири (келиб чиқадиган ёки борадиган мамлакат) CМР конвентсиясининг шартнома тузувчи томони ҳисобланади.
CМР реквизит бланкалари, қоида тариқасида, 6 ва ундан ортиқ нусхада чоп этилади. Юк ташувчи юк ташиш ҳужжатини тўғри тузиш учун жавобгардир, ҳатто унинг илтимосига биноан уни ташувчи тузган бўлса ҳам.CМР - юк жўнатмаси маълум бир транспортни амалга ошириш ва назорат қилиш билан боғлиқ барча манфаатдор ташкилотлар учун зарур бўлган миқдорда тузилади.
Бундай ҳолда, битта саҳифа жўнатувчида қолади, қолган қисми эса юк билан бирга бўлади ва ташувчи, экспедитор, жўнатувчи ва борадиган мамлакат божхона органлари, қабул қилувчи учун мўлжалланган.
Ташувчи/ҳайдовчи CМР-йўл варақасини тўлдириш тўғрилигини назорат қилиши, унда пакетлар сонига, шунингдек уларнинг маркаланиши ва рақамларига оид илова ҳужжатларида кўрсатилган маълумотларнинг бир-бирига мос келишига эътибор бериши, юк ва қадоқнинг ташқи ҳолатини текшириши керак. Агар маълумотларда номувофиқлик аниқланса, ҳайдовчи юк ташиш жойидан чиқмасдан, камчиликларни бартараф этиш учун жўнатувчининг вакили билан боғланиши керак.Шуни эсда тутиш керакки, ҳисоб-фактурадаги ва унга қўшиб қўйилган ҳужжатлардаги нотўғри маълумотлар тузатилган шахснинг санаси ва имзоси билан, керак бўлганда муҳр билан тасдиқланган ҳолда, тўғриларини ўчириш ва киритиш билан тузатилади.
1-15, 21, 22 устунларига киритилган маълумотларнинг тўлдирилиши ва тўғрилиги учун жўнатувчи жавобгардир. 16-18, 23, 25, 26-устунлар ташувчи томонидан тўлдирилади. 19, 27-29-устунларда автотранспорт компанияси томонидан ҳисоб-китоблар учун амалдаги тариф, транспорт масофаси бўйича транспорт харажатлари ва қўшимча пуллик хизматларнинг нархи (махсус транспортдан фойдаланиш, юк ортиш ва тушириш оператсияларидан ва бошқалар) тўғрисидаги маълумотлар (мавжуд бўлса) кўрсатилган.



1-устун: Юборувчи (исм, манзил, мамлакат) - жўнатувчи томонидан тўлдирилади
2-устун: Қабул қилувчи (исм, манзил, мамлакат) - жўнатувчи томонидан тўлдирилади.
Агар қабул қилувчининг телефон рақами кўрсатилмаган бўлса, ҳайдовчи уни ташиш бошланишидан олдин билиб олиши ва ёзиб олиши керак.
3-устун: Юкларни тушириш жойи - жўнатувчи томонидан тўлдирилади.
4-устун: Юкларни юклаш жойи ва санаси - жўнатувчи томонидан тўлдирилади.
5-устун: Қўшилган ҳужжатлар - жўнатувчи томонидан тўлдирилиши керак. Ҳайдовчи жўнатувчидан қабул қилинган юк ҳужжатларини (ҳисоб-фактура, юк ташиш спетсификатсияси, келиб чиқиш сертификатлари, маҳсулот сифати, ветеринария ёки карантин сертификатлари ва бошқалар) ва уларнинг рақамларини 5-устунда кўрсатилган рўйхат билан таққослаши керак.
6-устун: Белгилар ва рақамлар - жўнатувчи томонидан тўлдирилган. Хавфли юкларни автотранспортда халқаро ташиш тўғрисидаги Европа келишувига (ДОПОГ) мувофиқ таснифланган хавфли юкларнинг класси, субклассини кўрсатадиган белгилар ва рақамлар кўрсатилган.
7-устун: Ўринлар сони - жўнатувчи томонидан тўлдирилади. Ҳайдовчи пакетлар сонининг ёзувлари ҳақиқий мавжудлигига мос келишини текшириши керак.
8-устун: Пакет тури - жўнатувчи томонидан тўлдирилади.
Юкнинг қадоқлаш тури (картон қутилар, ёғоч қутилар, металл ёки пластмасса бочкалар, сумкалар ва бошқалар) кўрсатилган.