Iv. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

Reja:
I. Kirish.
II. Asosiy qism:
2.1. Davlat byudjeti profitsiti va byudjet taqchilligi.
2.2. Davlat byudjeti taqchilligi sababları va salbiy oqibatlari .
2.3. Byudjet taqchilligini moliyalashtirsh.
2.4. Davlat byudjeti profitsitini negativ oqibati yani byudjet taqchilligining shakllanish sabablari.
2.5. Davlatning byudjetiga uning iqtisodiy va ijtimoiy siyosatiga ta'sir etuvchi boshqa omillar.
III. Xulosa.
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.


Kirish
Amalga oshirish iqtisodiy islohotlar mamlakat byudjet tizimining faoliyati asoslarini o'zgartirdi. Turli darajadagi davlat organlari o‘rtasidagi munosabatlar ham o‘zgardi, bu esa yangi byudjet mexanizmini shakllantirish metodologiyasini ishlab chiqishni taqozo etdi. Byudjet tizimi Har qanday davlat davlat ma'lum vaqtlarda byudjetlarning muvozanatsizligi sharoitida mavjud. Bunday tizimning normal ishlashi uni amalga oshirishning aniq mexanizmidan foydalangan holda byudjet resurslarini oqilona qayta taqsimlash zarurati bilan bog'liq.
Byudjet taqchilligi - bu dunyoning barcha davlatlari o'z tarixining muayyan davrlarida muqarrar ravishda duch kelgan moliyaviy hodisa. To'liq muvozanatlangan davlat byudjeti, ya'ni balanssiz byudjet faqat nazariy jihatdan mumkin.
Byudjetga mablag'lar tushishini rag'batlantiruvchi barcha moliyaviy-iqtisodiy dastaklar beg'ubor ishlayotgan va davlat xarajatlari daromadlardan oshmaydigan davlatni amalda tasavvur qilib bo'lmaydi.
Ko'pchilik iqtisodiy jihatdan qarzda yashagan va yashashda davom etmoqda. rivojlangan davlatlar, garchi iqtisodiy jihatdan byudjet taqchilligini kamaytirishga qaratilgan so'nggi tendentsiyani qayd etish adolatli bo'lar edi rivojlangan mamlakatlar... Byudjet taqchilligi normal hisoblanadi, bu taxminan mamlakatdagi inflyatsiya darajasiga to'g'ri keladi.
Muvozanatning buzilishiga davlat qarzi ham sabab bo'lmoqda. Davlat qarziga xizmat ko'rsatish (kreditorlarga foizlar to'lash) har qanday davlat uchun og'ir yuk hisoblanadi, chunki u doimiy ravishda aylanma mablag'larning ma'lum bir qismini o'ziga jalb qiladi va davlat byudjeti taqchilligining oshishiga olib keladi.
So'nggi o'n yil ichida Rossiyada islohotning samarali usullarini izlash olib borildi. byudjetlararo munosabatlar... Bugungi kunda, albatta, ilmiy asoslangan yaratish kerak moliyaviy mexanizm byudjetlarni muvozanatlash. Shu bilan birga, ularning byudjetlari balansining sifati katta ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, O’zbekiston Respublikasining ta'sis sub'ektlarining faoliyati uchun o'zgargan ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sharoitlar tufayli byudjetlarni muvozanatlashning ko'plab nazariy va uslubiy muammolari hal qilinmagan. Bularning barchasi tegishlilikni belgilaydi muddatli ish ayniqsa davom etayotgan global moliyaviy inqiroz davrida.
Ushbu ishning maqsadi davlat moliya tizimining eng muhim elementlari sifatidagi byudjet taqchilligi, uni moliyalashtirish manbalari va davlat qarzi, ularning asosiy belgilarini tahlil qilishdan iborat.
Ushbu kurs ishining aniq maqsadlari quyidagilardan iborat:
O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti taqchilligining mohiyatini, uni moliyalashtirish manbalari va davlat qarzini aniqlash;
taqchillikni, shuningdek, ichki va tashqi davlat qarzini moliyalashtirish manbalarining tarkibi va dinamikasini tahlil qilish;
O’zbekiston Respublikasi byudjetini muvozanatlash muammolari, shuningdek, taqchillikni kamaytirishning mumkin bo'lgan istiqbollari va usullarini aniqlash. 
Davlat byudjeti profitsitining bir muncha negativ yani salbiy oqibatlari mavjud: bular: budjet taqchilligi, byudjet kamomadi va boshqalar. Shuning uchun biz asosan budjet taqchilligi, byudjet kamomadi va boshqa bir qancha negativ oqibatlar hamda ularni oldini olish hamda moliyalashtirish haqida malumot beramiz. Keling avvalombor byudjet profitsiti haqida malumot olaylik.
2.1.Davlat byudjetining profitsiti
Byudjeti profitsiti tegishli xarajatlar ustidan ortiqcha daromad rejalangan byudjet ifodalaydi. har qanday mamlakat, bunday davlat byudjeti, uning iqtisodiy rivojlanishi uchun eng muvaffaqiyatli variant hisoblanadi. Biroq, byudjet profitsiti olish davlat mavjudligi natijasida amalda - bu juda murakkab, ba'zan imkonsiz vazifa hisoblanadi. Shunday qilib, tez-tez byudjet hissa qo'shadi, uning tanqisligi bilan birga milliy qarz.
Profitsiti - bu iqtisodiyot "sog'lom" belgilarini ega degani emas. tahlil qilish, bu byudjet nima haqida kesilishi (davlat, shahar, viloyat yoki jamlama ichida) profitsit alohida e'tibor zarur. Misol uchun, davlat byudjeti profitsiti Twisty kuni so'nggi bir necha yil ichida - jamlama taqchilligini kuzatilishi mumkin, deb u, uning ishlashi ijobiy emas Rossiya byudjeti. bir vaziyatda asosiy sababi - mintaqaviy va mahalliy byudjetlar ko'pchilik salbiy qoldiq.
Ko'pincha, byudjeti profitsit uchun, ba'zi taniqli iqtisodchilar sabablari amallaridan va hukumat xatolar emas ko'rinadi. Shunday qilib, mahalliy va mintaqaviy byudjetlar ularni yashirishga davlat byudjeti moliyaviy resurslar sun'iy transfer mahalliy va mintaqaviy hokimiyat organlarining samarasiz maosh olib keladi.
Biroq, hukumat tarafdorlari davlat xodimlari etakchi himoya harakatlar tomon izoh etdi. Bunday inflyatsiya kabi salbiy iqtisodiy omillarni oldini olish uchun yordam beradi aniq byudjet muvozanatli bo'lishi markaziy hokimiyat qobiliyati, - ular ortiqcha, deb qayd etdi. Va viloyatlarda kamomad mavjudligi past darajasiga bog'liq byudjet jarayonini sohasida. byudjeti profitsit sabablari tajriba biz moliyaviy resurslar katta markazlashtirish har doim ancha yaxshi jihozlangan ishlab chiqarish to'sqinlik boshqarish sub'ektlarini moliyaviy rejasi, quvvati bir pasayishiga olib keladi, deb bilaman, eng so'nggi texnologiyalar o'tish. Bu omillar boshqarish samaradorligini kamayishiga olib keladi. Ba'zi davlatlarda profitsit bilan byudjetini qabul taqiqlovchi qoidalari bor. u hali byudjeti paydo bo'ladi va bu holatda paydo vaziyat Xitoyni ijobiy baholash mumkin emas bo'lsa. byudjet profitsiti tufayli byudjet xarajatlarining to'liq moliyalashtirish uchun ajratilayotgan mablag'larning iqtisodiy foydalanish uchun bor bo'lsa, u ijobiy hodisa hisoblanadi. etarlicha yuqori daromad mavjud manfaatli orqali olingan bo'lsa , iqtisodiy sharoitlar, tufayli tejamkorlik yoki tufayli byudjet xarajatlarining underfunding, keyin salbiy omil bor. Biroq, qat'i nazar, profitsit sabab, u byudjeti mablag'larini saqlab qolish o'z vaqtida chora-tadbirlar qilish kerak bo'ladi.
Davlat byudjetining profitsiti - bu xarajatlar ustidan byudjeti daromadlarining ortiqcha ko'rsatadigan ko'rsatkich hisoblanadi. Boshqa so'zlar bilan aytganda - tadbirkorlik sub'ektlarining iqtisodiy faoliyat natijasida mamlakat savdo profitsit erishish. Defitsiti byudjet - Davlat byudjetining eng qulay shart-versiyasi. Biroq, bu ko'rsatkich haqiqiy muvozanat emas tez-tez erishish mumkin. Va natijada - davlat keyinchalik soliq qarzi paydo bo'lishiga sabab bo'ladi byudjet kamomadi, bor.nazariyadan Ma'lumki, byudjet tuzilishi davlat, viloyat, shahar va jamlama byudjetlar yig'indisi hisoblanadi. Va bu bo'linish bo'lsa, ularning amalga oshirish natijalarini batafsil tahlil amalga oshiruvchi hisobga olish kerak. Shunday qilib, davlat darajasida bir muvozanatli byudjet mintaqaviy va ko'pchilik salbiy saldosi qamrab olmaydi mahalliy byudjetlar.
Davlat byudjeti profitsiti har doim ijobiy va salbiy taxminlar nuqtai nazaridan ko'rib kerak. bor byudjet mablag'laridan samarali va iqtisodiy foydalanish natijasida bu ko'rsatkich va shunday aniq yuz foiz moliyalashtirish taqaladi, agar shunday bo'lsa, bu hodisa, albatta, ijobiy bo'ladi. etarli darajada yuqori daromadlari qulay muhitda joriy iqtisodiy vaziyat, bir natijasida hosil yoki hukumat uchun xarajatlarning tejamkorlik kamomadi orqali olingan bo'lsa - u ijobiy narsa sifatida qabul qilinishi mumkin emas.
Olingan profitsit asosida daromadi hisobi davlat byudjetining qariyb yarim davlat barqarorlashtirish fondi, darajasida yaratilgan. Bu davlat innovatsion faoliyatini mustahkamlash, asosiy fondlarni mamlakat, modernizatsiyalash (yangilash) investitsiyalarni jalb qilish uchun foydalanishingiz mumkin, degan ma'noni anglatadi sog'liqni moliyalashtirish va ijtimoiy sohani.
Davlat byudjeti profitsiti Davlat qo'shimcha moliyaviy va nomoliyaviy aktivlar, qarz to'lanishi va kapital transfertlar to'lovni sotib olish uchun foydalanish mumkin, aynan o'sha qo'shimcha tejash yaratadi.
Davlat byudjetining profitsiti taqchilligi bilan doimiy kurash bo'ladi. Bu ikki ko'rsatkichlar qarama-qarshi va bir vaqtning o'zida mavjud emas mumkin. Shunday qilib, byudjet kamomadi - daromad ustidan ortiq hukumat xarajatlarining bir ko'rsatkich. maxsus tasnifi tomonidan hosil daromad va xarajatlar Davlat byudjeti to'g'risidagi Qonunda nazarda tutilgan.
defitsit asosiy sababi Durgunluklar, albatta, siyosiy mamlakat beqarorlik va, urush bo'ladi. Bu omillarning barchasi quyi soliq daromadlar shaklida byudjetning daromad qismi, bir pasayishiga ko'rsatadi. Shu bilan bir vaqtda ham bir xil darajada qoladi yoki hatto oshirish turadi. Shunday qilib, biz kamomadining izchil ortib mumkin.
Byudjet kamomadi manbalari qo'shimcha moliyalashtirish shaklida, shuningdek, turli jalb vakili mumkin investitsiyalar turlari. Birinchi usul aholining eng turmush darajasini kamaytirish va mamlakat ijtimoiy keskinlikni kuchaytirishi uchun, xizmatlar va tovarlar uchun narxlarning oshishi bilan xarakterlanadi inflyatsiya jarayonlari, mustahkamlash mumkin pul ta'minoti, vakili mumkin. Ya'ni, yuqoridagi sabablarga asoslangan, davlat uchun eng munosib bir ichki va tashqi kreditlar foydalanish hisoblanadi.
Yuqorida yasar ekan, biz hukumat profitsiti, uning shakllanishi ijobiy va salbiy jihatlarini bo'lishi mumkin xulosa qilish mumkin. Bu omillar Rivojlanayotgan moliyachilar davlat batafsil tahlil tobe va kelajakda davlat byudjetini shakllantirishda salbiy jihatlari holatlarning oldini olish lozim.
2022 yilgi Davlat budjetining dastlabki parametrlari.
O‘zbekiston hukumati 2022 yilda YaIM 5,9 foizga o‘sishi, inflatsiya 9 foizga tushishini prognoz qilmoqda. Konsolidatsiyalashgan budjet taqchilligini 3 foizgacha pasaytirish mo‘ljal qilinyapti. Ish haqi, ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar va pensiyalar miqdori inflatsiya darajasidan yuqori sur'atlarda oshiriladi. Bir nechta soliq stavkalari kamaytiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasida 2021 yilning kutilayotgan makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari, 2022-2024 yillarga mo‘ljallangan makroiqtisodiy prognozlar, 2022 yil uchun Davlat budjetining loyihasi muhokama qilindi.

O‘zA xabariga ko‘ra, dastlabki statistik ma'lumotlar joriy yilning 9 oylik yakunlari bilan respublikada yalpi ichki mahsulot 6,9 foizga o‘sganini ko‘rsatmoqda.
Joriy yil yakuni bo‘yicha YaIM o‘sishi 6,5-7 foiz atrofida bo‘lishi, bunda sanoatda ishlab chiqarish hajmi – 9,1, qurilish ishlari hajmi – 6,6, xizmatlar sohasi – 8,6 va qishloq xo‘jaligi – 2,8 foizga ko‘payishi kutilmoqda.
Mamlakatning o‘rta muddatli makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozining asosiy ssenariysida kelgusi besh yilda YaIMning o‘rtacha o‘sish sur'ati 6,5 foizda bo‘lishi prognoz qilingan.
Xususan, 2022 yilda YaIMning 5,9 foizga o‘sishi, kelgusi yillarda esa o‘sish sur'atlarining bundan yuqori bo‘lishi hisob-kitob qilingan.
Hukumat oldida 2026 yilga borib aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM miqdorini 2 800 dollarga yetkazish va 2030 yilga borib esa 4000 dollardan oshirish va o‘rta daromadli mamlakatlarning yuqori guruhiga kirish vazifasi turibdi.
“Majlis davomida buni faqatgina belgilab olingan tarkibiy islohotlarni kechiktirmasdan, to‘laqonli amalga oshirish orqali mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini va ishlab chiqarish unumdorligini o‘stirish bilangina ta'minlash mumkinligiga alohida urg‘u berildi. Islohotlarni amalga oshirishga mas'ul bo‘lgan vazirlik va idoralar rahbarlarining faoliyatiga tanqidiy baho berildi”, – deyiladi xabarda.
Qayd etilishicha, makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish, xususan, inflatsiya darajasini 2022 yilda 9 foizgacha, o‘rta muddatda 5 foizgacha pasaytirish, davlat qarzini mo‘'tadil darajada ushlab turish hamda davlat budjeti taqchilligini kelgusi yilda 3 foizdan oshirmaslik lozimligi belgilab olindi.
Ma'lum bo‘lishicha, 2021 yilda koronavirus pandemiyasi sharoitida kechiktirib bo‘lmas ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni hal qilish uchun Budjet qonuniga tegishli o‘zgartirishlar kiritish orqali budjetdan 27 trillion so‘mdan ortiq qo‘shimcha mablag‘lar ajratilgan.
Xususan, “Obod mahalla” va “Obod qishloq” dasturlari doirasida mahallalardagi ichki yo‘llarni qurish va ta'mirlash, bog‘chalar, maktablar va sog‘liqni saqlash obektlarini ta'mirlash va boshqa infratuzilma obektlariga jami 15,8 trillion so‘m, koronavirusga qarshi kurashish tadbirlariga qo‘shimcha 1,3 trillion so‘m ajratilgan.
Joriy yilda umumiy budjet taqchilligini YaIMga nisbatan 5,5 foizdan oshirmaslik uchun mas'ul vazirlik va idoralar rahbarlariga qo‘shimcha daromadlarni shakllantirish, joriy yilda amalga oshirish zarurati bo‘lmagan xarajatlarni maqbullashtirish yuzasidan topshiriqlar berildi.
2022 yilgi soliq siyosatida respublika iqtisodiyotining investitsion jozibadorligini oshirish maqsadida bir qator o‘zgarishlar taklif qilinmoqda:
2022 yilning 1 yanvaridan yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasini 2 foizdan 1,5 foizgacha pasaytirish;
foyda solig‘i hisoblashda investitsiyaviy chegirma miqdorini yangi texnologik uskunalar uchun 10 foizdan 20 foizgacha, binolar uchun 5 foizdan 10 foizgacha oshirish;
amortizatsiya normalarini o‘rtacha 2,5 barobarga oshirish taklif qilinmoqda.
2022 yilgi Davlat budjeti loyihasida ijtimoiy sohaga mablag‘ ajratilishining ustuvorligi ta'minlangan holda, ularning salkam 45 foizi ta'lim sohasiga yo‘naltirilmoqda. Xususan, maktabgacha ta'lim muassasalariga hamma tadbirlarni va tarbiyalanuvchilar soni oshganligini inobatga olgan holda joriy yilga nisbatan 2,2 trillion so‘m ko‘paytirilib, 8,7 trillion so‘m, xalq ta'limiga 30,3 trillion so‘m yoki 6,5 trillion so‘m ko‘p, o‘rta maxsus va oliy ta'limga 7,5 trillion so‘m yoki 3,1 trillion so‘m ko‘p mablag‘ ajratilmoqda.
2022 yilda sog‘liqni saqlash sohasiga 22,6 trillion so‘m yoki jami xarajatlarning 11 foizi rejalashtirilgan.
2022 yilda ijtimoiy nafaqa oluvchi ehtiyojmand oilalar soni 2021 yildagi o‘rtacha 1 million 200 mingdan 1 million 440 minggacha oshib, jami oilalarning 16,5 foizi qamrab olinadi. Tuman va shaharlar budjetlarining 5 foizi, ya'ni 1,4 trillion so‘m mablag‘ “Ochiq budjet portali” orqali bevosita fuqarolar tomonidan bildirilgan takliflarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladi.
2022 yilda ish haqi, ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar va pensiyalar miqdorini inflatsiya darajasidan yuqori sur'atlarda oshirish uchun budjet loyihasida yetarli mablag‘lar ko‘zda tutilgan.
2022 yil Budjetnomasida xalqaro moliya institutlari ekspertlari texnik ko‘magi asosida ishlab chiqilgan, vazirlik va idoralarning navbatdagi uch yillik budjet xarajatlari bo‘yicha rivojlantirish dasturlarining maqsadli indikatorlari aks ettirilmoqda.
Majlisda barcha rahbar xodimlar davlat budjetining har bir so‘mi samarali ishlatilishiga javobgar ekani alohida ta'kidlandi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, 2022 yilda konsolidatsiyalashgan budjet taqchilligini joriy yilda kutilayotgan yalpi ichki mahsulotga nisbatan 5,5 foizdan 3,0 foizgacha pasaytirish lozimligi belgilab olindi.
Majlisda bildirilgan takliflarni inobatga olgan holda 2022 yil uchun Davlat budjeti to‘g‘risidagi qonun loyihasi va Budjetnoma Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga kiritiladi.