Ix bob. Fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari i-§. S h a X siy huquq va erkinliklar tushunchasi

3-§.  Shaxsni  a yb d o r  deb  topish.  S u d d a   him oya  bilan 

t a ’minlanish  huquqi

K onstitutsiyaning  26-moddasida:  “Jinoyat  sodir  etganlikda 

a y b lan ay o tg a n   h ar  bir  s h a x s n in g   ishi  su d d a  q o n u n iy   tartibda, 

oshkora  ko'rib  chiqilib,  u n in g   aybi  a n iq la n m a g u n c h a   u  aybdor 

hisoblanmaydi.  Sudda  ayb lanayotgan  s h a x s g a   o'zini  himoya  qilish 

uchun  barcha  sharoitlar  t a ’minlab  beriladi.

H ech  kim  qiynoqqa  solinishi,  zo'ravonlikka,  shafqatsiz  yoki  in­

son  qadr-qimmatini  kam situvchi  boshqa  ta rz d a g i  tazy iq q a  duchor 

etilishi  m um k in   emas.

Hech  kimda  u n in g   roziligisiz  tibbiy  yoki  ilmiy  tajribalar  o'tka­

zilishi  m um kin  e m a s ”,  —  deb  belgilab  qo'yilgan.

H ar  qanday  kishini  aybdor  deb  to p ish nin g   faqat  sud  organ­

lari  vakolatiga  berilishi  dem okratik  huquqiy  davlatga  xos  xususiyat 

bo'lib,  bu  shaxsni  h im oyalashning  m u h im   vositasidir.

Jahon  huquqshunoslik  tajribasida  “aybsizlik  prezum psiyasi”  de­

gan  so'z  ishlatiladi.  Bu  degani,  s h ax sn in g   aybi  aniq  isbotlanib,  aybli 

ekanligi  sud  tomonidan  e’tirof  etilm aguncha  u n g a  hech  qanday  ayb 

qo'ymaslik  va  aybdor  deb  e’lon  qilmaslikdir.  S h ax sn in g   aybi  qonun­

larda  belgilangan  tartibda,  sudda  ko'rib  chiqilib  isbotlansagina  u 

aybdor  deb  topilishi  mumkin.  Bunda  yana  bir  m uhim   sh art  sudda 

ishning  oshkora  ko'rilishi  hisoblanadi.  Sudda  ishni  oshkora  ko'rish 

deganda,  manfaatdor  tomonlarni  oldindan  sudda  ish  ko'rish  vaqti  va 

joyi  haqida  ogohlantirish,  sud  majlislarida  ishtirok  etishga  to'sqinlik 

qilmaslik,  sud  majlislarida  jamoatchilik  vakillari,  omm aviy  axborot 

vositalarining  ishtirokiga  imkoniyat  yaratish  tushuniladi.

1  Karim ov  I.A.  Mamlakatimizda  demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va 

fuqarolik  ja m iya tin i  rivojlantirish  konsepsiyasi.  -   Т.:  O'zbekiston,  2010.  -   22-bet.

150

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sudda  ayblanayotgan  shaxsga  o'zini  himoya  qilish,  aybsizli- 

gini  isbotlash  uchun  barcha  tegishli  imkoniyatlar  yaratiladi.  Ular 

dalillar  taqdim   qilishi,  suddan  guvohlarni  chaqirishni  va  boshqa 

harakatlar  sodir  etishni  so'rashi  mumkin.

Sudda  ayblanayotgan  shaxsning  himoyaga  bo'lgan  huquqini 

ta minlashni  K onstitutsiyaning  116-moddasi  ham  ko'zda  tutgan, 

unga  asosan  “Ayblanuvchi  himoyalanish  huquqi  bilan  ta ’minlanadi. 

Tergov  va  sud  ishini  yuritishning  har  qanday  bosqichida  malakali 

yuridik  yordam   olish  huquqi  kafolatlanadi”.

“Aybsizlik  prezum psiyasi”  yana  ayblanayotgan  shaxsga  o'z 

aybsizligini  isbotlash  majburiyatini  yuklamaydi  (bu  tegishli  organ- 

larning  majburiyati),  shuningdek  gum onlar  isbotlanmasa,  bunda 

gum onlar  ayblanuvchi  foydasiga  hal  etilishini  ko'zda  tutadi.

Amalga  oshirilayotgan  sud-huquq  islohotining  eng  muhim  ji- 

hatlaridan  biri  advokatlar  rolini  oshirish,  ularning  holatini  davlat 

ayblovchilari  bilan  tenglashtirishga  qaratilgan  bo'lib,  u  shaxs  man- 

faatlarini  himoya  qilishni  kuchaytirishga  to'g'ridan-to'g'ri  ta’sir qiladi.

S h axsn in g   aybini  isbotlash  uchun  uni  qiynoqqa  solish,  unga 

nisbatan  zo'ravonlik  qilish,  insonning  qadr-qimmatini  kamsituvchi 

har  qanday  harakat  sodir  etish,  tazyiq  o'tkazish  qat’iyan  taqiqlanadi. 

O'zbekiston  Respublikasining Jinoyat  Kodeksi  206,  235-moddalarida 

shunday  harakatlar  uchun  jinoiy  javobgarlik  belgilangan.

S hunday  h arak atlar  sodir  etilgudek  bo'lsa,  aybdor  shaxslar 

jazolanadi.  S hunday  harakatlarni  sodir  etmaslik  jinoyat  qonunla- 

rim izning  m uhim  prinsiplaridan  biri  deb  belgilangan.

O'zbekiston  Xalqaro  huquqning um um e’tirof etilgan  qoidalariga 

sodiqligini  namoyon  etib,  1995-yil  31-avgustda  “Qiynoq  hamda  muo- 

mala  va  jazolashning  qattiq  shafqatsiz,  insoniylikka  zid  yoki  qadr- 

qimmatni  kamsituvchi  turlariga  qarshi  Konvensiya ’ga  qo'shilgan.

Jahon  tajribasida  shaxsning  roziligisiz  tibbiy  yoki  ilmiy  taj- 

ribalar  o'tkazish  shaxsning  qadr-qimmatiga  qaratilgan  qonunsiz 

harakat  deb  e ’tirof  etilgan.  O'zbekistonda  ham  bunday  tajribalar 

taqiqlanadi.  S h ax sn in g   roziligisiz  unda  turli  tajribalar  о  tkazilishi 

natijasida  insonlar  naqadar  xo'rlanganligini,  hayotdan,  sog  liqdan 

m ahrum   bo'lganligini  Ikkinchi  jahon  urushida  Konslagerlarda  fa- 

shistlar  qilgan  ishlardan  bilamiz.  Shunday  holatlar  takrorlanmasli- 

gi  uchun  bizning  mamlakatimizda  kuchli  huquqiy  asoslar  mavjud.

151

www.ziyouz.com kutubxonasi

---