Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги
-Mavzu : Muzey to’plamlarini saql ash
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
muzeyshunoslik (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fondni s aqlash tartibi. 3. Muzey pred metl ari ni kons ervatsiyalas h va k ayta tiklash.
- -Mavzu : Mu zey ko’rgazma si.
|
8-Mavzu : Muzey to’plamlarini saql ash .
Reja: 1. Muzey fondini s aql ash tushunch asi. 2. Fondni s aqlash tartibi. 3. Muzey pred metl ari ni kons ervatsiyalas h va k ayta tiklash. 4. Muzey pred metl ari ni tu rli s haroi tlard a saql ash .
1. Barcha predmet lar j uml adan muz ey pretm etl ari xam fizik -m ex aniq shikastl ani shga v a ximik uz garishl arga duch kel adi . Bu xol at xavo va yorugli k tavsiri da yuz
beradi . SHuni ngdek biologik z ararkunandalar xam muz ey
predm etl ari ga kup z ar ar keltiradi. A ynan shu va boshqa t urdagi zararlarni oldini olish m aqsadida m uze yl arda saql ash t art ibi is hl ab chiki l adi . Saqlash t art ibi majmui ga is sikli k -namlik rejim i, xavoni ifl osl anis hidan saqlash, bi ologi k, mex ani q zararl ardan saqlas h t adbirl ari kira di . Bul arni xam masi Fondni s aql as h tizimini t as hkil et adi .
Saql ash tizim i va t artibi asoslari ni ishl ab chi qish ga va amal ga os hirishga yunalti ril gan fond is hi muz e y fondini s aqlash deb at al adi .
2. Dastl ab muz e y predm etl ari va ilmi y -kumakchi m ateri allarini qanda y xarorat namli k m e`yorl arda s aklanishi zarurli gini kurib chiksak. Avval o s huni aloxida
ta`ki dl ash kerakki, xar bi r
predmet ni qanda y
xom-as h yol ardan ta yyorlanganli gi foydalanil gan davri, sakl anganlik darajasi yax shil ab urgani b chi qilish i zarur. Aniqlangan m a`l umot l ardan kelib chi kib, xar predmet uchun o’ziga xos xarorat-namlik me`yori ishlab chikildi. Umumun olganda mutaxasislar 50
muze y predm etl ari va ilmi y-kum akchi m aterial lar uchun ku yidagi xarorat - nam lik me yori ni t akli f etishadi: m et all ar uchun xa rorat Q180 -Q200S, nisbi y namli k 50% gacha; o yna, em al va keramika bu yum lari uchun xarorat Q120 -Q200S va nis bi y namli k 55-65%; z eb-zi ynat toshlar (ki mmatbaxo va yarim kimm atbaxo toshl ar xam) uchun Q150 -Q180S, 50 -55% ni sbi y namli k; yogoch maxsulotlari uch un Q150-Q180S va 50-60%, gazlam al ar uchun Q150 -Q180S va 55 -65%, teri, pergam ent, mu yna maxsulotl ari uchun Q160 -Q180S va 50 -60 %, kogozlar Q150 - Q190S va 50-55%, su yak, s hox, muguz va tos hbaka uchun Q140 -Q150S va 55 - 60%, mus avvirl ik asarlari uchun Q120 -Q180S va 50-55%, ok-kora t asvirdagi fotosuratlar uchun Q120S gacha va 40 -50%, rangl i tas virdagi fotosuratlar uchun Q50S gacha va 40 -50%.
Maxsulot larni kompleks saqlash uchun es a, kursat ki chl ar ku yi dagi cha: xarorat Q180 10S , ni sbi y namlik 50 -60%.
Zarur xarorat namli k me`yorini ushl ab t urish uchun konditsionerdan, agar u bulm asa, isi tish m os lam asi, shamoll ati sh, nam la ydi gan kuril ma va kurit gi chl ardan fo ydal anil adi. Kondi tsioner (sovut gi ch) dan fo ydal anil ganda xam xarorat - namli k me`yorini doimi y nazorat kili b t urish lozim. Bu j ara yonda psixomet r, gi grom etr, termom et r yoki uzi
yozuvchi asboblar - gi grograf va term ografl ardan fo ydal anil adi. Asboblarning kursatki chl ari sutkada 2 marta doi m bir vaktda maxsus jurnal ga qa yd etil adi .
Kadimi y m uze y predmetl ari ga i flosl angan changlar - t arkibida oltingurgut bo’lgan gaz, vodorod sul'fid, ammiak, xlor, suzib yuruvchi org aniq va mineral changlar, kuruml ar ta`sir kil adi. Buning oldini olish uchun muz e y j o yl ashgan jo yni ng s anoat korxonal aridan yakni yoki uzokli gi ga, muze y x ud udi ning t ozali gi ga e`t ibor beris h kerak.
Lekin ba`z i xollarda muze ydagi rezina bu yuml ar va bu yoklar xam, vodorod sul 'fidning manbai bulib xizmat qili shi m umkin.
Tarki bida ol tingurgut bo’l gan gaz as osan, gazlam a, teri, kogoz, mus avvi rli k as arl ari, marm ar va boshqa m axsulotl ar uchun xavfli dir.
Xlor es a gazlam al ar, kogoz, kumush, j ez, marm ar va boshqa m axsulotl ar uchun xavf xisobl anadi.
Yorugli k tizimi xam muze y predmetl ari ga katt a t a`si r kil adi. Bu ul arni ng qanda y xom -ash yo dan t a yyorl anganl i gi ga boglik
b o’l adi . Predm etl arning yorugli kka chidaml il ik daraj asi ga karab uch gurux ga bulinis hi mumkin: 1.
Yorugli k chi damlili k daraj asi yukori predm etl ar: m et all buyuml ar, rangsiz toshl ar, gips , keram i ka, rangsiz o ynal ar. 2. Yorugli kka chi damli lik daraj asi urt acha pr edm etl ar: s u yak, t eri , m u yna va yogoch m axsulotl ar xamda mus avvirlik asarlari . 3.
Yorugli kka chi daml ilik darajasi pas t predmet lar: fot os uratl ar, kogoz, gazl amalar.
Muze y predm etl ari ga biol ogik zararkunandal ar xam katt a zarar kelti radi . Biologi k zararkunan dal arning kupa yi shi ga kuprok xarorat - namli k m e`yorini ng buzilishi s abab bo’ladi . Zanburuglar, mogor bosis h xolatl ari kuprok zarar kelti radi . Mogor bosish xolati kuprok xarorat Q200Q250S va nisbi y namlik 70% bo’lganda rivojlanadi. Uni oldini olish uchun mu zey predmetlari 2% spirt aral as hmasi bil an artiladi. Muz e y predm etl ari ga t urli xas horatl ar xam katt a xavf soladi. Ul arga karshi kurashis h uchun maxsus tozalash t adbi rl ari ut kazili b t uril ishi shart.
Muze y predm etl arni mex aniq shkastl arishi xam uchrab turad igan xodisadir. Bu xodisa kuprok must axkam bulm agan mat eri all ar bil an sodi r bo’l adi . Bunda y mat eri all ar katori ga o yna, keramika, yogoch, kogoz va boshqa predm etlar ki radi . Mex ani q shi kastl ani shni ol dini olish uchun kuprok s aql ash tizimini tugri t ashki l
51
etis h zarur. Avvalo saql ov chi xodim kul i predm et bil an i shl a yot ganda kuruk va toza, iloji bo’ls a kul kop ki ygan bo’lishi zarur. Predm et ni doi m must axkam jo yi da to’ti sh zarur. Masalan sopol vazani tutki chdan em as, balki t anasi dan ushl ab olish zarur.
Muze y fondl arini t urli ekstrem al ' xol atlardan xam ximo ya qili sh zarur. Bunda y xol atl arda eng kup uchra ydi gani yongindir. Uni oldi ni oli sh uchun barcha zaruri y t adbirl ar kurili shi va m a`m uri yat ni doimi y nazoratida bo’lis hi zarur. Yonginga karshi naz orat kucha yu -kun duz davom eti shi va yongi n chi kkan xolatda muze y predm etl ari ni evakuatsi yasi ukuv mashgulot larida bi r necha bor urganil gan bo’lishi shart. Suv tarmoklari va issiklik tizimi xam doimo nazoratda bo’lishi kerak. S Huni ngdek t urli t abii y ofatl ar (s uv tos hki ni, buron, er sil kinis hi) va urus h pa yt ida kuriladi gan Chor al ar xam ishla' chi kil gan bo’lis hi shart . Muze y x odim lari biri nchi navbatda kutkaril adi gan predm et lar ru yx ati ni bilis hlari lizim .
Muze yni kurikl as h tizimi xam mukamm al ishl ab chikil gan bo’l ishi shart. Ert ula o ynal ari, bi ri nchi kavat o ynal ari va zarur boshqa joyl ar m etall panj aral ar bilan ximo yalangan bo’l ishi kerak. S Huningdek muz e yning barcha buliml ari , o yna, devorl ar kuri klash si gnalizatsi ya tizimi bilan ta`minl angan bo’lishi lozim. Muze y bi nosi milits i ya xodimlari nazoratda bo’lis hi xam talab etiladi.
3. S aqlovchi asli da predm et ni konservatsi yal as hga z arur xarorat -naml ik, biologik va yorugli k s aql ash tizimini yarat a yot gan, t a`mi nl ana yot gan pa yt da yo k ishga kiri shadi.
Kons ervatsi yal ash - predm etning aniq saqlash tizimi ni yarati sh, uning eski ris h, shuningde k faol em iril ish va mogorl ash j ara yoni ni tuxtat ish, xamda uning ke yingi t akdi rini t a`minl as hdi. Muze y predmeti ning umri ni uza yt i rish uning t omos habopl i gi ni oshiri sh, uni dastl abk i xol ati ga il oj i bori cha yaki nli gini ta`minl ash, ka yt a ti klas h ishl ari olib boril adi .
Ka yt a t ikl ash (res tavratsi ya) eski rgan, uzgarishlarga uchragan, buzil gan - predm etni ng t as hki kurinis hini ti kl ash, das tlabki xol ati ga yukori daraj ada yakinl asht iri s hdi r. R est avratsi ya fak at m utaxas sis -rest avratorlar t omonidan amal ga oshi ril adi. Saql ash va ka yt a tikl as h urt asi ga kat `i y chegara kuyi s h shart emas..
4. Muze y fondi ning s aqlash tizimi predm etning fizik -xi mik tarki bi ga, manbaning turi ga, mikdori ga, predm et ning ul chami ga, joyl as hishi ga, fondning saql ash jo yi ni texnika va mosl am al ar bi lan ta`minlanganli gi ga boglik. Bu jara yonda predm etl ar sakl anis h tizimini yaki nli gi ga karab ( qanda y m at erialdan kilinganli gi, s akl ani s h xususi yat i asosida) buliml arga bul i nadi .
Arxeologik Yodgorl i k lar aloxida bulim da s akl anadi. Gazl ama, m u yna, t eri va ul ardan kilingan maxsulotl ar al oxida saql ash bulimi ga kuyi l adi. Uz navbati da ular xam ma yda guruxlarga bulinadi . Gazlam al ar, z ardus hli k bu yuml ari, gazl am a turl ari, gorizont al xolat da, ul chashga karab kogoz yoki paxtadan ta yyorl angan gazl ama bil an urab kutil arda s hkafl arga t erib ku yil adi. Yungdan, ipakdan, paxtadan xamda sintetik t ol alardan ta yyorl angan gazlamal ar t url i shkafl arga jo yl ashti ril adi. Marvarid, olt in, kum us h va bos hqa kim matbaxo predmet l ar gorizont kutil arda s akl anadi . Bosh ki yi mlari i chi ga kogoz yoki paxta m omi gi solini b maxsus kolipda shkaflarga ku yi l adi . Su yak predmet lari as h yovi y m anbal ar ichi da kupchilikni t ashkil etadi. Ul ar o ynali shkafl a rga zaruri y oralikni s akl agan xolda t erib ku yi l adi. Sopol va o ynadan t a yyorlangan predmet lar al oxida shkafl arda sakl anadi. Ul ar shkaf kavatl ari ga z arur oral ikni s akl agan xolda tushadi gan ogirli gining xisoblagan xol da ku yil adi. Ipsiz predm etl ar, m as al a n, tarel ka maxsus urnatgichda vertikal xol atda t erilib ku yi l adi . Boshqa bu yuml ar kogoz yoki gazlam a bi lan ural gan xolatda gorizontal j o yl ashti ril adi . Kat ta ko’rgazmali kurollar va xaykaltoroshlik asarlari maxsus stelaj yoki urnatgichlarda sakl anadi. Numi zmat ik manbal ar - tangal ar, ordenlar, ni shonl ar, medall ar, jetonl ar 52
xam shkaflarda m axsus kutichalarda s aklanadi . Ul arni katti k kogozdan kili ngan jildl arda verti kal xolat da saql ash mum kin. Kuroll ar t agli klarda, st el ajl arda va shkafl arda s aklanadi.
Tas vir i y m anbal ar -musavvi rlik as arl ari, fotos uratl ar, kart alar aloxida bulimda s aklanadi. Fondni saql ash j o yi bir necha t al abl arga j avob bera olis hi kerak:
Bi rinchi dan, s aql as h joyi predm et ni yukori daraj ada, si fatli saql ash uchun yarokl i bo’l gan xom -ash yolardan ta yyorl angan m osl am al ar bilan ta yyorl angan bo’lishi kerak. Ular buyumni joylashtirishga, joyni almashtirish, tozalash va boshqa zaruri y xizm atl ar uchun kul a y bulmogi kerak.
Ikki nchidan, saklani sh jo yi xududidan iloji bori cha tej aml i fo ydal an i sh buning uchun fakat z aruri y, mosl ashtiril gan mebel lardan fo yd al anis h kerak.
Uchinchi dan, mosl amal ar predm etni joyl as hti rishga kul a y xamda uni biologik, yoruglik zararl aridan ximo ya qilish ga mos langan bo’l ishi shart.
Muze y predm etl ari ni ko’rgaz m al ar pa yt ida xam ximo ya qilish m uxim xisoblanadi. Ko’rgazma t a yyorlana yot gan jo yning mikroikl imi, yoruglik xol at i zaruri y m e`yorl arda bo’lis hi t al ab etil adi. J ixozlash va mont aj qilis hda m uze y predm etl arini m ex aniq va ximik zararlani shdan s aql ash m uxim axami yat kasb et adi. Ko’rgazm al arga kel a yot ganl ar sonini xisobga ol ib, shundan kelib chi kkan xolda xavoni alm as ht irib, tozal ab turis h zarur bo’l adi. Ul ar predm etni ko’rgazm ada kancha vakt turishi mumkinl i gini bel gil ab beradi. Albatt a, bunda pr edm etni ng xolati, qanda y xom -ash yodan ta yyorl anganli gi va ko’rgazm a tas hkil etil a yot gan jo yni mi kroiklim i xisobga ol inadi. S Huningdek ko’rgazm a tashkil etil gan j o yda kuri kl ash tizimi t as hkil etilis h va si gnal izatsi ya tizimi bilan ta`minl ani sh z arur.
Ko’rgazmalarga muzey fondining katta kismi yigiladi. Lekin, saklanayotgan koll ektsi yalarn i t om osha qilis h ga tas hri f bu yura yot ganlarni mikdorini kupa yti ris h muxim masala bulib kolaveradi. Bu masal ani xal eti sh uchun uzaro boglik kator muamm ol ar echimi ni topi s h kerak. Ul ar asosan muz e y predmetl arini mi kdori va tarkibi ni kupa yt i ris h, muze y predm etl arini namo yi sh etishni tashki li y jixatl arini yax shil as h bil an boglik. Leki n bu muz e y predm etl ari ni kuprok ochik namo yi s h etis hni talab et adi va ul arni ochik s aql ash tizimini yaratis h muamm osini xal etis h lozim bo’ladi. Bunda y tizimni yaratish uchun eng yangi muze y t exnikasi t al ab etil adi . Namo yi sh et ilaet gan m uze y predmetl ari uchun asos i y xavf yoruglikni ng kupli gi xisoblanadi. A yni ksa, kupgi na t asvi ri y v a yoz ma xamda ba`zi bi r ash yovi y m anbal ar uchun bu xavf xal okatlidi r. S Huning uchun ko’rgazm al arda asosan tashki m uxitdan kam t a`si rl anadi gan ba`zi bi r m etall, sopol , rangsiz o yna kabi predm etl arni namo yis h etish m a`kul.
Muze y predm etl arini bir jo ydan i kkinchi joyga t as hila yot ganda, ximo yavi y vosit al ar bilan ural ayot ganda xam kup shikastl anadi. SHuning uchun bu is hni am al ga oshi ris hda maxsus res tavratorlar kengashi yok i komi ssi yasi is hlab chi kkan t avsi yalardan fo ydalanish l ozim . Muze y predm etl ari n i ximi yavi y vosit al ar bilan urash m ex ani q shi kas tlanishdan, namlik va xaroratni ng keskin uz gari shidan chang va boshqa t ashki t a`si rlardan sakl a ydi. Lekin, bu ishni nixo yatda exti yotkorlik t alab etil adi . Ul chami katta bo’l adi gan as hevi y manbal ar kogoz , paxta va shu kabi nars alar bil an urab chi kiladi. Ul ar kuti ga j o yl ashti ril ganda bus h kol gan j o yl ar ximoyal ovchi vosit al ar bilan tul diriladi. Su yak, o yna s hunga o’xshashi kichik nozik predmetlar avval kogoz kutilar (koropka)ga joylashtiriladi, sungra kutilar ga soli nadi. Numizm atik m anbal ar esa paxta bil an ural gan xol da xat jildl arga jo yl ashti ril adi . Suratl arni jo yl ashtirishning eng m akbul yul i ular uchun maxsus ramka -kas et al ar ta yerl ashdi r. Xar -bi r ta yyorl ab bul ingan kuti kol ipl ash akti bil an tasdiklanadi . U koliplovchi, rest avrator va boshqa m as`ul shaxslar imzosi bilan t asdikl anadi . Muze y predmetl arini tashishda fakat avtofurgonlardan 53
fo ydal anish mumki n. Avtofurgon ichi ga jo yl ashti ril gan kutilarni iloji bori cha xarakatsizl anti rish C hor al ari kuril adi . A gar xavo sovuk va nam yoki is sik bo’lsa sharoi t ga karab m axsus ximo yal ash t adbi rlari ut kazil adi.
Ta yanch iboral ar
Fizik -m ex ani q shikastl ani sh, kimevi y shikastl ani sh, biologi k zaralanish, muze y fondini s aqlash , saqlash tizim i, xarorat -naml ik me`eri, er ugli kka chi daml ilik, konservatsi nlash, restovratsi ya, koli plash, rest ovrator, koli plovchi, kolipl as h akti .
Nazorat uchun s avoll ar.
1. Muze y fondi ni saqlash deb nim aga a yt iladi? 2.
Xarorat-namlik me`e ri qanda y as osl arga kura ani qlanadi? 3.
Zarur xarora t-nam lik me`eri qanda y usul lar bi lan t a`minl anadi? 4.
Xarorat-namlik me`e ri qanda y as bobl ar bi lan nazorat kilinadi? 5.
Kim evi y z ararl anis hni kelti rib chi karadigan asosi y moddal ar nim al ardan iborat? 6. Kim evi y z aralanishni olis hda qanda y C horal ar kuriladi? 7. Muze y predm etl ari ni erugli kka chi damlili gi daraj asi ga karab qanda y guruxlarga bulish mumkin? 8.
Qanda y predmetl ar erugl ikka chi damlilik darajasi past xisobl anadi? 9.
Biologi k z ararkurandal ar tarki bi ga nim alar ki radi? 10.
Biologi k z ararkurandal arga karshi kurash tadbirl ari qanda y oli b boril adi? 11.
Muze y predm etl ari ni mex aniq shkast lanis h deganda nim ani tushunasiz? 12.
Mex ani q s hkastl ani s hni oldini oli sh uchun qanda y Chor al ar kuril adi? 13.
Muze y predm etl arini eks remal ' xolatl dardan ximo ya qilish deganda nim ani tushunasiz? 14. Engi nga karshi qanda y C horalar kuril adi ? 15. Kons ervatsi yal ash deb nim aga a yt il adi? 16. Restovrat si ya qilish deb nim aga a yt il adi? 17. Fondni s aql as h jo yl ari ga m uze y predm etl ari qanda y t artibda j o yl ashti ril adi? 18. Muze y eks pozitsi ya larida qanda y s aql ash ,ximo yalash tadbirl ari olib bori ladi? 19.
Muze y predm etl ari ni koli plash qanda y tartibda ol ib boriladi? 20.
Koliplash akt i nim a uchun tuldi ril adi?
Manba va adabi etl ar. 1.
Uzbekist on R es publi kasi Konsti tutsi yasi. 2.
Muze ys hunosli k. Mo skva.1988 yil . 3.
Muze yning xarorat -namlik va erugli k tizi mi. M oskva.1971 yi l . 4.
N.Sodikova. M adani y edgorli klar xazi nas i. Toshken.1981 yil. 5.
Inst ruktsi ya po uchet u i xraneni yu muzeno`x ts ennost ey v m uze yax sistemo`. -Moskva.1977 yi l
|
