Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
muzeyshunoslik (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 12 -Mavzu:Mu zey ko’rgazmasi.
REJA. 1. Asos iy tushun chalar. 2. Muzey ko’rgazma si ni tashkil etish. 3. Ko’rgazma materiallari. 4. Muzey ko’rgazma si ni il mi y l oyixalash .
1. M uze y predmet i ko’rgazm a uchun tanl ab olingadan sung, uni ng tushunchasi bir m uncha uz garib, (t a`lim -tarbi ya beris h, t a`si r etis h) endi u muz e y eksponati ga a yl anadi. Ko’rgazm ada fo ydal anil gan barcha mat eri all ar (barcha mosl amalar, kumakchi mat eri all ar, muz e y eksponatl ari ) ko’rgazm a mat eri all ari xisoblanadi. Muze y ko’rgazm asining bir-biri ga uz aro bogl ik, bi r -bi rini davom etti riradi gankisml ari yaxli k xolda
ko’rgazmaning mavzuvi y tuzil masi (st rukt uras i)deb at al adi . Yukorida t a`kidlangandek, m uze y eksponat i, ko’rgazma mat eri all ari va bos hqa ko’rgazma ni tashkil et adi gan barcha mat eri all ar bi r -biri ni tuldi rgan, davom et t irgan ya gona go yaga xizmat kil gan xoldagi guruxi ko’rgazma kompl eksi de yi ladi. Muze y ko’rgazm as ini t ashkil eti shni ng turli xil usl ubl ari mavj ud. Bu uslublar m e`mori y, badii y va lo yix achi diza ynerl ar tomonidan ko’rgazma xolatiga va shu ko’rgazma kuyiladigan muzey predmetlarining shakli va
ul chami ga karab
t anl anadi . Mana
shu uslubl ar kompl eksi ga muzey
ko’rgazmasini tashkil etish uslublari deyiladi. Muzey ko’rgazmasini ko’rgazmam ma ydoni ning me`mori y imkoni yati ga karab ko’rgazm a ga ku yil gan muz e y predm etining shakli va ul chami ga karab, shuni ngdek ko’rgazmaning m avzusidan keli b chi kib muz e y ko’rgazm asi ni ilm i y, m emori y, badi i y lo yix asi ni ishl ab chi qish m emori y- badii y echi m deyi l adi. Ba`z i xolatl arda m avzuni ng dolzarbli gi ga karab yoki biror -bi r t arixiy vokea, sana, yubil e y m unosabat i bil an vaktinchalik ko’rgaz mal ar t ashkil etil adi. Bunda y ko’rgazm al ar katt a ma ydonni egall am asli gi va fakat muxim mavzuni yori tib beri shda axami yat ga ega bo’l gan muze y predm etl aridan t ashkil et il ishi bilan xarakt erlanadi . Lekin s hunday bo’lsada, vaktinchalik ko’rgazmalarning katta ta`lim -tarbiyaviy xamda targibot kuchi t a`si ri beki yos bo’ladi .
2. Muze y ko’rgazm a sini tas hkil etishda bir necha talablarga axami yat berish kerak: 1.
Muze y ko’rgazma si ilmi y konseptsi yasi asosida t as hlkil etil ishi, u t arixi y muze yl arda tashkil etil ganda t arixi yl ik xolislik, ilmi yli k t al abl ari ga j avob bera olishi va di al ektik uslubga asosl anis hi kerak. Muz e y ko’rgazm asi xronol ogi k ketm a-ketlikda va xolik yoritilishi xamd a yuz bergan vokeal arning s abab okibatini boshqa t arixi y vokealar bil an sabab va oki batda uzaro boglikl ik va uzaro rivojlannganli gi ni kurs atib beri shi keark. 2. Muze y predm eti ko’rgazm ada ikki t al abni boj arishi lozim: " a) muz e y predmeti ko’rgazm a m avzusi bu yi cha fakti k dali l, isbotlanuvchi manba vazifasi ni baj ari shi lozim; " b) ko’rgazma m avz usini tula t ushunis h, usha davrni t ul a xis etis h va kompl eks m a`lumot olish uchun yordam berish kerak. 3.
Muze y ko’rgazmas ini tas hkil et a yot ganda j ami yat ning tarixi y bilim laridan kanchali k xabardorli gi savi yasi ga axami yat berish va ko’rgaz mani ilmi y savi yas i ga asosan urt a m e`yordagi t ashri f bu yuruvchilar uchun mulj all angan bo’lishi kerak. Ko’rgazma tashrif mavzusidan jamiyatning xabardorlik saviyasi xar bir mavzu uchun turli cha bo’li shi tabii y. Buni o’rganish va ko’rgazm ani ilmi y j ixatdan uta murakkab bul ib ket masli gi ga axami yat berish kerak. Muvzuning ilmi y jixatdan 55
murakkab tom onl ari ni maxsus ilmi y konferents i yalarda, semi narl arda o’rgani sh va nam o yis h etish m a`kul.
Mavzu ko’rgazm asini tashkil eti shda uni mavzuvi y va kompleks m avzuvi y tizimini ishl ab chi qish va muz e y predmetl arini s hu asos da t ashkil etish va jo yl ashti ris h kerak.
3. Muz e ys hunosli k ko’rgazm asini ng mat eri all ari asos an ku yidagil ardan iborat: 1.
Muze y pr edm etl ari muze y predmet l ari ko’rgazmaning asosi-yadrosi xisoblanadi. Ko’rgazma ga ku yil adi gan muze y predm etl ari asoan ku yidagilarga bulinadi : " a) moddi y-ash yovi y predm etl ar. Tarixi y muze y ko’rgazm al ari da eng kup uchra ydi gan predm etlar s hubxasiz moddi y -ash yovi y predm et lardi r. Ul ar ibti doi y jamoa tuzimi davri dan to xizirgi kunga kadar buli b ut gan tarixi y j ara yonlar va vokealar xaqida xikoya qilish i mum kin. Bunda y predm etl arni ng bi r ki smi am ali y sanoat , badii y xunarmandchilik, san`at t arixi ga xam oid bo’lis hi mum kin. " B) tas vi ri y predm etl ar. Muze y ko’rgazm asi m avzuni ochib beri shda, ta`sirchanlikda va ko’rgazma mavzusi ga oid bo’l gan dvar ruxi va m uxitni t as hri f bu yuruvchil arga singdirishda t asviri y predm etl arning axam i yati katta. Tasvi ri y predm etl ar mavzu u chun kup xollarda faktik dal il, is botl ovchi manba si fatida xizmat kilm asli gi mumkin. Leki n s hunda y x oll ar xam bo’l adi ki, ular ya gona ishonchli isbotlovchi manba bo’lishi mumkin. Bunday xollarda kupgina musavvi rl arning uz kuzi bil an kurganlari asosida chiz g an surat lari va fotosurat lar bilan yuz beris hi mumkin. Mi sol uchun Samarkanddagi Mi rzo Ul ugbek madras asini ng xozir mavj ud bulm agan turtinchi minorasi , uni uz kuzi bil an kurgan rus mus avviri Veris hchagi n s uratl arida s aklanib kol gan. " v) yozm a m ateri all ar. Yozma m at eri all ar siras i ga tarixi y as arl ar, yuri dik xujjatl ar, yorli klar, farm on va bu yruklar kiradi . Ko’rgazma da tarixi y as arl ar bil an birgali kda mavzuga oid bo’l gan yuri dik xujjatl ar - farm on, konun, sud xukmi va boshqal ar xam ax ami yat ga ega. Ul ar kup xo ll arda kuchli ta`sirvosi tas i va aniq isbotl ovchi m anba si fat ida xam juda muxim. Mis ol uchun yoz uvchi A. Kodi ri yning tergov qilis h xujjat lari, t ergov jara yoni at ni yoki unga "M ut akilli k ordeni " berilis hi xaqida gi prezident farmoni . " G) xujjatli fonom at er iallar. Muze y ko’rgazma l ari da xujjatli fotomat eri all ar ya `ni ku y, kushik, nutk va boshqal ar xam katt a axami yat ga ega. Misol uchun "Must akil lik" mavzusidagi ko’rgazmada
prezidentim iz I.A.Karim ovni ng Uzbekist on must akil li gi gi e`lon qili shini fono yoki vid eo yo zuvi namo yi sh etil sa katt a s am ara beradi . SHuningdek, muz e y ko’rgazm asi m avzuga mos kel adi gan biror ku y, zarur bo’ls a shovkin yoki ovozlar fono yozuvi xalkit berm a ydi gan darajada eshitti ri b turils a yanada katt a samara beradi , t a`si rchanli k kes kin ortad i. 2.
Muze y ko’rgazmasini tashkil etishda yordam beradigan kumakchi mat eri all ar. Bul ar s afi ga asos an ko’rgazma t ashkil etis hda fo ydalanil gan zarur mosl amalar, mebell ar va boshqal ar ki radi. Kum akchi m aterial lar xat to, zarur xollarda, muz e yga tegi shli bul mas li gi xam mumkin. 3.
Muze y ko’rgazmas i ning i lmi y-kumakchi mat eriallari . Bul ar safi ga as os an muze y fondlarida s akl ana yot gan va shu ko’rgazm a mavzusi ga daxldor bo’l gan ilmi y-kum akchi m at eri all ar kiradi . Ular ko’rgazm a m avzusi ni yoriti shda yordam beradi gan xari tal ar, t urli chizmal ar, diogramm al ar bo’lishi m umkin. 4. Matn
va fonosharxlar. Muz e y ko’rgazmasida namoyish etilayotgan eksponatl ar va ko’rgazma mavzusi ni yori tishda, t ani shti rishda t urli yozm a matnl ardan va fonosharxlardan fo ydal anish mumki n. Lekin bu m a tn va fonosharxlarning yo zma va fono m anbal ardan farki shuki, ular dalil , isbotlovchi manba em as , bal ki, fakat sharx beruvchi , izoxlovchi kuchga egadi r.
56
SHuni ngdek, ko’rgazma m at eri all ari ga turli kurs atki chlar xam kiris hi mumkin. Ularda ko’rgazm a m a ydoni ning tuzilishi va yo’nal ish lari kursati ladi.
4. M uze y ko’rgazma sining ilmi y lo yix al arda but un muze y j amoas i va zurur xollarda m axsus chakiril gan yordam chi mutaxassisl ar is htirok et adi. Muz ey ko’rgazmasining ilmiy loyixalash uch yo’nalishda olib boriladi: 1. Fond buliml arida muze y ko’rgazm asi ni ilmi y lo yix alash va ta yyorl ash ku yidgi j ara yonda amal ga oshadi . Bu yo’nali shda dastlab muze y predmetlarini ng ko’rgazma mavzusiga oidlari tanlab olinadi. Sungra kayta tiklash bulimiga ut gazil gan muze y predm eti bu erda obdon tekshi rili b, zarur bo’ls a ka yt a tikl as h tadbirl ari olib bori ladi . SHundan ke yi n muze y predm eti bilan ekuskurs avod tani shti ril adi va u bilan mashgulotl ar ut kazil adi . Ko’rgazma komis si yasi s hundan sung muz e y predm etini kabul kladi va sunggi nazorat -t aft ish utkaziladi. Ya`ni muze y predm etini ko’rgazm ada qanda y sharoit da, kancha muddat t uri s hi mumkinl i gi bel gil anadi . 2. Mavzuni il mi y o’rganis h va ta yyorl as h. Dastl ab ko’rgazma mavzusi ga oid manba va adabi yot l ar urganib chi kil adi . Bu ilm fond buli m larida, kutubxonal ar, arxivl arda olib boril adi . Ya`ni mavzu tulik urganil adi. S Hundan s ung m avzuning ani q shakli va ilm i y kons eptsi ya yarat iladi . Navbatdagi is h mavzu tuzil masini (st rukt ura) va m avz u rej al arini ishl ab chiqis h bo’l adi. Mavzu rej al ari ni tuzishda kat rot ekal arni o’rganish z arur. Kat rtot ekal ar yordamida tuzil gan mavzuvi y rej al ar asosida muze y predmetl ari va yordamchi mat eri all ar tanlanadi, shuningdek ilmi y - kum akchi mat eri all ar t a yyorl anadi. S ungra u yukoridagilardan kelib chiki b mavzuning ko’rgazm avi y r ej asi tuzil adi . A ynan s hu ko’rgazm avi y rej a as osida yul kursat ki chl ar, m a`ruza m atnl ari va me`mori y -badii y echim lo yixasi tuzil adi . SHu rej a asosi da ekus kursovodl ar bilan m ashgul ot utkazilib, ko’rgazma mavzusi ni ilmi y o’rgani sh va tayyorlash nixo yasi ga et adi. 3.
Me`mori y yo’nalish. Mavzudan, mavzuning ilmiy kontseptsiyasi va ko’rgazma rejasidan, kartotekalardagi ma`lumotlardan, mavzuviy rejadan kelib chi kib
ko’rgazmaning bosh
m e`mori y-badii y echi mi
umumi y tarz da
rej al as hti riladi. SHu echim m avzuvi y - ko’rgazm avi y rej a asosida mm e`mori y - badii y yochim lo yix asi is hlab chikil adi . Sungra a ynan shu l o yixa asosi da mont aj ishl ari oli b boril adi , ko’rgazma ni t argi b kil uvchi takli fnomal ar, afi shal ar nas hr etil adi . A ynan shu uchi nchi yo’nalishda ilmi y xodiml ar, mus avvir l ar, diz a ynerl ar va me`morl ar bi rgali kda ish oli b boradilar.
Ta yanch iboral ar:
muze y eksponati, ko’rgazma materi all ari, ko’rgazm a t uzil masi , ko’rgazma kompl eksi, ko’rgazm a tashki l eti sh us lubl ari , m e`m ori y -badii y echim, vaktinchalik ko’rgazma, kumakchi materiallar.
Nazorat uchun s avoll ar: 1. Muze y eksponati ni ma? 2. Ko’rgazma materiallari deb nimaga aytiladi? 3. Ko’rgazma tuzilmasi xaqida ma`lumot bering? 4. Ko’rgazma kompleksi nima? 5. Ko’rgazma tashkil etishniqanday uslublari bor? 6. Ko’rgazma me`moriy-badiiy echimi deganda nimani tushunasiz? 7. Vaktinchali k ko’rgaz ma nima? 8. Muze y ko’rgazma si qanda y t al abl ar asosi da tashkil etil adi? 9. Muze y ko’rgazma si mat eri all ari asosan nimal ardan i borat bo’l adi ? 57
10. Muze y ko’rgazma si ni ilmi y t ashkil etish qanda y yo’nal ish l arda oli b bori ladi?
Manba va adabi etl ar. 1.
Muze ys hunosli k. Moskva.1988 yil . 2.
Muze yning xarorat -namlik va erugli k tizi mi. M oskva.1971 yi l . 3.
N.Sodikova. M adani y edgorli klar xazi nas i. Toshken.1981 yil. 4.
Inst ruktsi ya po uchet u i xraneni yu muzeno`x ts ennost ey v m uze yax sistemo`. -Mos kva.1977 yi l
11-12 -Mavzu:Mu zey ko’rgazmasi. Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling