Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
muzeyshunoslik (1)
|
19
Ma'ruzalar uchun o’quv–uslubiy xarita № M a v z u l a r Soat O 't ish m ud da ti K o' rgaz m a li qu rol Must aq il i sh N azor at t ur i Iz oh 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Muze ys hunosli k il mi y fan 2 1 a
2 O’zbekistonda m uzey ishining naz ari yas i va am ali yoti . 4
2.3
Otilganlarni takrorlash
1 - O B
3 Davlat muz e y fondi . Muze y ash yol arini urganish 2 4
hujj atl a ri
Otiganlarni takrorlash 4 Muze y fondl arini tul diris h. 2 5
Otilganlarni takrorlash 5 Muze y ash yol ari ni x isobga olish. Muz e yning il mi y ma`lumotnom a aparati 4 6.7
Otilganlarni takrorlash 6 Muze y tuplam larini s akl ash 2 8
Otilganlarni takrorlash 7 Muze y kurgazm asi 4 9.10
takrorlash 8 Muze y ki rgazmasini ng me`mori y badii y echimi 4 11.1 2 arxiv
hujj atl ari
Otilganlarni takrorlash 9 Tarbi yavi y ishl ar tizi mida muze yl arni ng urni 2
2 - O B
Jami 26
Y B Seminar mashg’ulotlari uchun o’quv-uslubiy xarita № Mavzul ar soat i Mud -dati Kirgazm a Bash
olas h turi
1 Muze ys hunosli kni g predm eti 2 Okt ya 1-xaft Ulj aevaS H. "M uze ys h - unosl ik J .N.
2 O’zbekistonda dast -labki muze yl arni ng vujudga kel ishi 2 Okt ya2 -xaft Sur`at lar J .N.
3 Sho’rolar davrida muzey ishi 4 Okt ya3 -xaft J .N.
4 Must akill ik yi ll ari da muze y ishi 2 Okt ya4 -xaft J .N.
5 Muze y fondl ari va fond ishi 4 No yabr' 1 -2 xaf Fond
xujjatl ari J .N.
6 Muze yl arni but lash 2 No yabr3x Muze y J .N.
20
xojjatl ari 7 Muze y fondl arini xisobga olish 2 No yabr 4x Sur`at lar J .N.
8 Muze y fondl ariniS aqlash 2 Dekabr 1x Sur`axlar J .N.
9 Muze y fondl arini urganis h 2 Dekabr 2x Kat al ogl ar J .N.
10 Muze yl arni ng IM A 2 Dekabr 3x Sur`at lar J .N
11 Muze y kurgazm asi 4 Dekabr 4x J .N
12 Muze ykurgazmasining m e`m ori y badii y echimi 4 Yanvar 1 -2x Muze y xujjatl ari J .N 13
Madani y-m a`rifi y i s hlar va muze y 2 Yanvar 3-4 x J urnal "M ozi ydan Sado" J .N
14 Me`mori y saltanat m ijizal ari . 2 Fevral ' 1-x J .N
J ami
36
Maruzalar uchun taqvim reja № Mavzular So at Rejalasht irilgan muddati Bajarilgan muddati 1 2 3 4 5 1 Muze ys hunosli k il mi y fan 2
O’zbekistonda m uzey ishining nazari yas i va am ali yoti. 4
Davlat muz e y fondi . Muze y ash yol ari ni urganish 2
Muze y fondl arini tul diris h. 2
Muze y ash yol ari ni x isobga olis h. Muze yning ilmi y m a`lum otnom a aparati 4
Muze y tuplam larini s akl ash 2
Muze y kurgazm asi 4
Muze y ki rgazmasini ng m e`mori y badii y echimi 4
Tarbi yavi y ishl ar tizi mida muz e yl arning urni 2
№ M a v z u m a z m u n i Soat Rejalasht irilgan muddati Bajarilga n muddati 1 2 3 4 5 1 Muze ys hunosli kni g predm eti 2
2 O’zbekistonda dast -labki muzeylarning vujudga kel ishi 2
3 Sho’rolar davrida muzey ishi 4
4 Must akill ik yi ll ari da muze y i shi 2
21
5 Muze y fondl ari va fond is hi 4
6 Muze yl arni but lash 2
7 Muze y fondl arini xisobga olish 2
8 Muze y fondl ariniS aqlash 2
9 Muze y fondl arini urganis h 2
10 Muze yl arni ng IM A 2
11 Muze y kurgazm asi 4
12 Muze ykurgazmasining m e`m ori y ba dii y echimi 4
13 Madani y-m a`rifi y i s hlar va muze y 2
14 Me`mori y saltanat m ijizal ari . 2
J ami 36
22
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
Namangan davlat universiteti TARIX FAKUL`TETI JAHON TARIXI KAFEDRASI "MUZEYSHUNOSLIK" fanidan ma`ruza matni Namangan - 2008
23
Mazkur m a`ruza mat ni t arix fakul 'teti 2 -kurs talabal arini muz ey tus hunchas i bil an tani shti rishni, jahon muze yl arini vuj udga keli shi, O`zbekist onda muze y is hi t arix i, must aqilli k yi llari da muze y ishi ning rivoj lani shi,m uze y is hini ng asosi y xususi yatl ari to` g `ris ida ma`lumot berishn i o`z ol di ga m aqsad qilib qo`ygan.
Tuzuvchi: katt a o`qit uvchi N. G`ofurov
Taqriz chi: t.f.n. M. Qa yumov .
Nam DU o`quv uslubi y k engas hida m uhokam a qil ingan va t avs i ya eti l gan.
Bayonnoma № _______ "_____"___________200 8 yil
24
REJA: 1. Ki rish 2. Muzeyshunosliknin g pred meti 3. Muzeyshunoslikni g asosi y tus hunch alari 4. Muzeyshunoslikni g metodl ari 5. Xulos a
1. Muze y ishi - j amoat chili k faoli yatini ng fan, t arbi ya va m adani yat i bil an alokada bul ib t uradigan uzi ga xos bi r kismi si fat ida j am i yat tarakki yot ining umumi y t endent si yal ardan chett a kolm ag an. Insonning xar t om onl ama rivojl anti rish ishi da m uxim axami yat ga ega bul gan muze y i shi daraj asini ustirishda t uplagan t aj ribani nazari y tus hunmas dan, xarakt eri stikasi ni, koidal arni urganm asdan turib eris hib bulm aydi. Muze y ishi ni m uam molarini um uml ashti ruvchi , m uze y am ali yotida fo ydalanadi gan va m axsus adabi yotl arda uz aksini topgan biliml ar m ajmuasi - muz eologi ya yoki muze ys hunosli k de yiladi . Bu t ermin XIX as rni ng ikki nchi yarm ida pa ydo bul ganli gi ga q aramasdan juda k o’pl ab jaxon till ari ga o’rnashi b q ol gan. Il gari mavj ud bo’l gan " Muzeografi ya" t erm ini muz e yl arga t egishli bo’l gan barcha as arl arga XX - asrning o’rt al ari dan boshl ab es a muze yl ar t avsi fi ga nis batan ishl atil a boshl agan. Muze yshunosli kni ng nazari y sistem as i tushuncha va metodl ari XV I - as rdan boshl ab shakllana boshlagan. Lekin fan si fat ida s ungi o’n yi lli klarda s hakll andi. Muze ys hunoslik - ijtimoi y axborot ni saql as h vosit asi ga anglas h va etkazish jara ynini o’rganuvchi ijtim oi y fandir.
2.
Xar qanda y fan t adqiqot ob`ekti va predmeti ga ega bo’l adi . Turli fanl arni ng tadqiqot ob`ektl ari bir -biri ga o’xshashi b o’lishi yoki butunlay m os tushushi xam mumkin. Muz e yshunoslikning ob`ekti - bu muze y, ijtimoi y xodisa s ifati dagi muze y ishidi r. Lekin bu ob`ekt tarix, xusus an m adani yat t arix ini s an`at shunosl ik , sotsiologi ya va bos hqa fanl ar t omoni dan o’rganili shi mumkin va m a`l um m a`noda o’rganilmokda.
Tadqiqot ob`ektidan fark q ilib konuni yatl ari ning m a`lum doi rasi xisoblangan tadqiqot predm eti doimo o’zi ga xos bo’lis hi kerak. Agar t adqiqot ob`ektga nisbat an oddi y va fanga m ateri al t anl ash bos qi chida yo q ma`lum bo’l adi gan bo’ls a, fanni ng predm eti xech q achon ta yyor xolda beril ma ydi. U topilish va t upl ani shi l ozim. Tadqiqot predmet ini xisobga oli sh - fanning eng muxim nazari y vazifal ardan biri bo’lishi bilan birga, uning taraqqiyotining asosiy kursatkichi xisoblanadi. U metodologik fani bilan bogli k va maxsus tadqiqotl ar natijasi xisoblanadi. Muze yshunosli kni ng predm eti ij timoi y axborot, olish va biliml arni yetkazi sh an`ana va extirosl arni muze y predm etlari vo sit asi da tupl ash va saql ash j ara yoni ga, muze y va m uze y i shini ng vujudga kelishi, rivojl anis hi va ijtim oi y faoli yati jara yoni ga boglik bo’l gan ob`ektiv qonuni yatl ar doi rasidi r.
3. Muze ys hunosli k predmeti tushunchasi ni yu qorida beril gan ta`rifini tushunish uchun "Muze y predmeti ", "Muz e y", "Muze y i shi " kabi tushunchaliri ni t axlil qil ish lozim bo’l adi . Xozirgi kunda muz e y predm eti i nson faoli yati va t abi at xayotini ng bevosit a natij asi bo’lishi asil Yodgorlik sifati da ko’rib chiqil adi . Muze y predm etl ari ning
25
bu yum li va tasvi ri y axborot tashuvchil igi bil an muz e yning j ami yatda vujudga kel adi gan boshqa xuj jatli insti tutl ardan fark qilis hi aloxida t a`kidl ab o’t iladi. Ins on tom onidan ya rat il gan predm etl ar il gor taj ribani t o’pl aganli kl ari , axborot ni to’plaganli gi va yetkaz ganli gi uchun xam "Tarixi y xotira" funktsi yasi ni baj aradil ar. Muze y predmetlari nafa q at bi limni ng biri nchi m anbai balki madani y t arixiy qadri yatl ar xam dir. Muze y predm etida i nsonning borl i qq a al oxida munos abat i muze y exti yoji, muz e y predm etl arini s aql as h exti yoj i shakli da o’z aksini t opi shi ni al oxida t a`kidlab o’tish lozim. Muze y predm eti - bu m uze y to’pl ami ga ki ritil gan va uzo q s aql as h ga q odi r bo’lgan, real borliqdan olingan muzey axamiyatidagi predmetdir. Muze y predm etini ng qimm atlili gi muz e yshuno slik va ilmi y - soxavi y t adqiqot lar jara yoni da ani ql anadi. Muze y predm eti m uze y faoli yatini ng, uning ijtim oi y funktsi yal arini amal ga oshi rish ning asos i xisobl anadi . "Muze y", "muze y is hi" kabi tus hunchal ar xam muxim axami yat ga ega bo’l adi. Muze yshunosli k o’z tarakki yotini ng barcha boski chl arida muz e y fenom enini, uni ng jami yati dagi o’rni ni tushunib yetishga xarakat qil ib kel gan "Muze y", "m uze y i shi " kabi t a`ri flarni tushunis h uchun bu muass as ani kelib chi qishi ni aniql as h juda muximdi r. Bu borada uning keli b chi qis h sababl ari ni o’rganish lozim. Keng t arq al gan qarashlardan bi ri shartli ravis hda "filologik" deb at al adi va unga ko’ra muz e yl arning pa ydo bo’lishi antik davrdagi ilxom parilari - muz al arning exroml ari muz euml arga ta qlidan kel ib chi qq an de yi ladi. Lek in bu xolat da muze yl arni ng kelib chiqishi m uam mosi umum an xal b o’l ma ydi, chunki a nti k muzeuml arni ng vujudga kelis hi sabablari no ani q qoladi. Shu bil an bi rga tari xi y am ali yotni ng guvoxlik beris hicha muze y muass as al ari xar xil terminl ar bi lan xam at alis hi m u mki n. Masal an, V`et nam muze yl ari "bao t a" - "Yodgorlikl ar s aql anadi gan jo y" - t erm inni bil an at al adi. Dem ak t ermin o’zi cha xar xil bulish mum kin ekan va a ynan V`et nam vari anti m uze yning asl moxi yatini ochib beradi. Muze yl arni ng vuj udga kelishini tarixi y va etnografik m at eriallar ta`kilaganidek insoni yat t araqi yoti ning il k bos qi chl arda yoq, bal kim i btidoi y j ami yatda yo q mavjud bo’lgan ijtimoiy muzey etiyoji bilan bog’lash lozim "Muzey munosabatlari" ishi eng il k ob`ektl ari ni madan i borat bo’l ganli gini aniql ashda uni "M oddi y bo yl ikl arni tupl ash" bil an bogl ab qo’ ym asl i gimiz kerak. Kupro q bu yu mlas htiril gan xotira, insonning ijtimoi y guruxda tut gan o’rnini tasdi qlovchi isbot sifatidagi predm etl ar saql anib qol gan. Qadim gi , biri nchi navbatda sharq siviliz atsi yas i Mi srdagi "Xa yot u yl ari" shum erlikl arning Ura kollektsi yal ari kabi muz e y ti pi dagi koll ektsi yal ar rivojlanishi ga guvox bo’l gan . Urt a asrl arda predmetl arni to’pl ash bilan xristi an cherkovi keng k o’lam da shugull ana boshl adi va ul ardan di ni y afsonal arni xa qli gi ni i sbotal as hda fo ydalandi U yg’onish davrida m uze yl arga ulkan bili m manbai sifati da juda katt a e`t ibor beril a boshl andi. Ke yi nro q muze y ajdodlar t o’pl agan taj ri bani s aqlov chi va kel aj ak avl odl arga yetkazuvchi muxim m uassasa sifatida t an oli na bos hlan di. Fan va muz e y am ali yoti soxasidagi keskin o’z gari shl ar kapit alizm davri da muze yning ijtim oi y funktsi yalari ni yanada bo yis hi ga olib keldi. Shunda y qili b m uzey j ami yatni ng real dun yoning predm etl ari nii tarixi y xoti ra, ijtimoi y axborot ning xujj atli vosit a l ari, estet ik predm etl ar shakli da saqlas h exti yoji ni qondi ruvchi m axsus m uassasa xisoblandi.
26
Muze yning asosi y bel gi si - ilmi y asos da t ashkil etil gan va xisobga oli sh l ozi m bo’lgan muzey predmetlarini to’plash, saqlash, konservatsiyalash, muzeyshunoslik va soxavi y fanl arning ilmi y m etodl ari bazas ida t ad qiq qilis h va i lmi y, t a`limi y- tarbi yavi y maqs adl arda fo ydalanishlardan iborat. Um umlashgan formada muze yning zam onavi y tus hunchas ini qu yd agi cha t a`rifl as h mumkin. Muze y - bu m adani y-tarixi y, t abi y-ilm i y qadri yatl arni aniql as h, m uze y predm etl ari vosit asi da axborotni to’plas h va t ar qat is h uchun m ulj all angan tarixi y bel gil angan, kupqi rrali ijt imoi y axborot muassasadi r. Ma`lum t arxi y s haroitda m uze yl ar faol i yati ijtim oi y faoli yat ning aloxida qatl am i sifatida - muze y is hining m avj ud bo’l ishi bil an bel gil anadi. Uni ng t arki bi ga muze yl arni ng amal i y faoli yati va yodgorli klarni as rash, m uze yl ar tizimi, muz e y si yos ati va qonunchili gi, kadrl arni t ayyorlash va malakasini oshiri sh tizimi , soxavi y il mi y, ilm i y - met odi k va o ’q uv markazl ari , maxsus davrlashti ris h va nixoyat maxsus ilmi y fan muz e ys hunosli k fani ki radi. Il mi y fanning eng asosi y bel gil ar idan biri m etod bulib, bunda bilis h uslubi, borl iqni ma`lum bi r tomanlari ni t adki k qilish j ara yoni da fo ydal anil adi gan usull ar tizimini t ushi nam iz. Xar bi r ilmi y fan t adqiqot ob`ekti va predm etdan keli b chi kib uzini ng m etodini shakll anti radi. Zaonavi y boski chda turli fanl arning met odl ari shunchali k bi r -biri ga kiris hib ket gan -ki ularni aj ratib olishda kupl ab ki yi nchil iklarga duch k eli shi mumkin. M as al n arxeologi yaga tuxtal adi gan bo’l sa k u nafakat tarix va manbas hunosli kka oi d met odl ardan bal ki ximi ya, fizika va bot ani qaga xos bo’l gan metodlardan xam t obora keng fo ydalanmokda. Muze yshunosli k tadqiqot metodl arini ng xilma -xilli gi bil an xarakt erlanadi, ul arni ng a yriml ari bos hqa fanlarning metodl ari bil an kism an yoki tulikli gicha mos t ushadi . Bu tus hunarli xos chunki muz e ys hunosl ik kupl ab i jtimoi y va t abi y fanl ar bil an yakindan al akada bo’ladi . Muze yshunosli k m et odl ari uchun ku ydagi lar xarakterli dir: 1.
Muze y predm etl ari ni tadki k qili shda i j timoi y va tabi y fanl arning turli xil shakll ari dan fo ydalanish. M axsus va yo rdam chi tarixi y fanl ar, s an`ats hunoslik, adabi yotshunoslikning m etodl aridan keng fo ydanil adi. 2.
Bi r kator tabi y va ijtimoi y fanl ardan mavj ud bo’l gan dala t adqiqot metodlardan fo ydal anish. 3. Bevosit a j ami yat xa yotini kuzatish m etodl ardan fo ydalan ish . 4. Ko’rgazma soxasidagi tadqiqotlar, muzey predmetlarini restovratsiya va kons ervatsi ya qili sh ishida eksperemi ntal m etodl arida n fo ydalanil ishi . Yukori da bel gil ab t adqiqot usl ubl ari tizi mi birgal ikda muz e yshunoslikning bos hqa ilmi y fo ydalardan farklovchi, shu bil an birga kuplab boshqa alokasini kurs ati b beruvchi metodi ni tas hkil et adi . Il mi y fanning ri voj lani shi fan tili ning shakll anili shi bilan bogli k. Fan ti li - bu fan tom oni dan fo ydal anil adi gan va bi lis h natij al ari uz aksini t opgan tushuncha va t erm inl ar sist em asi di r. Muze yshunosli k bos hqa i lmi y fanl ar kabi biliml ar sist em asidan iborat va m a`lum bir jam i yat tuzil mal arga ega. Muze yshunosli k t ari xi y, nazari y va amal i y elem entlarni kam rab ol adi: A. Muze ys hunos likni ng t arixi va tarixi y manbas hunosli gi B. Nazari ya V. Muze y m anbas hunosli gi G. Am ali y muze yshunsoli k Muze yshunosli k tizi mi ga ki ruvchi barcha kisml ar bi r -biri bil an yaki ndosh alokada va uzaro bogli k bo’ladi . Am ali y muz e yning bi r tomondan t ajribasi tarixi y t axlil qilish ga ta yansa, i kkinchi t omondan - naz ari y asosl arini ng ishl ab chi karis hga ta yanadi .
27
Muze yl ar j ami yat tomonl ari dan oldil arga o’zi ga xos vazifal arini baj a radilar. Muze yshunosli kni ng ku yidagi ijti moi y funktsi yal ari m avj ud. Bi rinchi dan m uze yl ar tabi at va j am i yat taraki yyoti ning xodis a, j ara yon, konuni yatl ari ilmi y xujjatl asht iri sh uchun m ulj all angan - ilmi y xujj atl asht iri sh funksi yasi . Ikki nchidan ul ar mi ll i y va j axon m adani yati m anfaatl ari yulida m adani y t arxi y Yodgorlikl arini as ras h vazifasi nii baj arishga chakiri l gan Uchinchi dan muz e yl ar ilmi y t adqi qotl arning o’zi ga xos markkaz al ari xisobl anadi, tadqiqot chilik funkts i yas i; nixo yat jam i yat muz e yl ar ol di ga xar tam onl am a kamol topgan yangi zamon kis hisiki t arbi yal ash vazifasi ni ku yadi , t a`li m -t arbi yavi y funktsi ya. Muze yl ar doi mi y ravis hda uz to’pl amlarini bo yiti b borishl ari va ul arning strukturalarini t akomillas hti rb borishl ari lozim. Respubli kam iz muz e y tizimi ku ydagi m uze yl ardan t as hkil topgan: 1.
Tarixi y m uze yl ar - tarixi y fanlar tizimi bazasi dagi m uze yl ar (arxiologi ya, etnografi ya, xarbi y-t arixi y, m aori f t arixi ) 2. Badi y muz e yl ar s an`at va san`at shunosli k tarixi ga oi d muz e yl ar 3. Tabi y -t arixi y muz e ylar uz faoli yati da t abi y fanlarga t a yanadi gan muze yl ar. 4. Texnik muz e yl ar 5. Adabi yot m uze yl ari 6. Kompl eks m uze yl ar - bunda y muze yl arga bi r necha soxal arni birlashti rgan muze yl ar, mas al an Ulkas hunosli k muz e yl ari mis ol bul a ol adi. Muze yl arni profil gur uxli kl assi fikats i yasida t ashkari ul arning as osi y ijtim oi y vazi fasi ga karab ishl arga xam bulinadi . Muze yl arni ng uchta tipini aj ratib kursati sh mumkin: Il mi y-t adqiqot ommabop; Tadqiqot -akademik; Ukuv muz e yl ari. Ukuv muze yl ari odatda t urli xil ukuv muassas a lari koshi da t ashkil etiladi.
Muze yshunosli kni ng predm eti , m etodi va strukturasini tus hini sh bil an bi rga uning fanl ar tizimida tut gan o’rni , boshqa fanl ar bi lan alokadorli gi ni ani qlash mum kin. Muze yshunosli kni ng fanl ar tizimidagi o’rnini a yniksa uni tabi i y, t exnik va ijtimoi y fanl ardanka ysi bi ri gat egis hli ekanli gi ni ani qlashda biz bir kator ki yi nchilikl arga duch kel amiz. CHunki muze ys hunosl ikning predm etl ari dan a yriml ari xam tabi atning va xam jami yat ning ri vojl anishi ga t egi shli bo’l gan ob`ektl ar bil an bogli k. Albatt a xizirgi z amonda xam t abii y, xam ijtimoi y fanl ar chegarasida turadi gan soxal ar kupl ab topiladi. Muze ys hunosli kni ng xamshunda y fanl ar kat ori ga kushi sh xam mumkin, lekin uning muz e y predm et lari orkal i biliml arni anglas h va j ami yat ga uz atilis hi xi sobga ols ak bu uni ijti moi y fanlar katori ga kushi mchaas os bo’ladi . M uze ys hunosl ik juda kupl ab boshqa fanl ar bil an alokada bo’ladi. Birinchi navbatda muzeyshunoslik urganuvchi ob`ektlari bir -biriga mos kel adi gan fanl ar bil an alokada bo’l adi. Bunda y fanlar s i rasi ga tarix, arxeol ogi ya, arxivshunosli k, m anbaas hunosli k, kushizmati ka kabil ar kiradi . SHuningdek pedagogi ka, psixologi ya, axborot naz ari yasi , dokum ent alist i ka va bos hqa fanl ar bilan xam uzvi y alokada bo’ladi. Tarixi y m uze ys hunoslik va tarixi y fanl ar ur t asi da metodol ogi k as osni ng bi rli gi o’rganish ob`ekti va uslublarining bir kancha umumiyligi tarixiy muzeyshunoslik va t arixi y fanlarni ng uzvi y bogli kli gini asosla ydi . Muz e ys hunosli k boshqa fanl ar bilan xar tomonl am a alokada bo’l adi . Muze y ishi ning zam ona vi y am ali yotini o’rganish muze yl ari ni ng fan va m adani ya t tizimidagi rolini , xalki ni ma`navi y tarbi yalashdagi roli ni kundan kunga usi b boa yot ganli gi dan dalol at beradi . Bu birinchi navbatda aloxida t arbi yavi y imkoni yat larga ega bo’l gan t arixi y profildagi mu ze yl arga ma`kuldi r.
28
Tarixi y m uze yl ar faoli yat ining maz muni j ami yat rivoj lani shi bil an uzvi y bogli kdi r. Evropada zam onavi y m uze yl ar XV I -XVII asrlarda vujul ga kel a boshl agan. Bu kapital istik ishlab chikari shni ng bos hlangi ch davri fan, s an`at, adabi yot, t exn ika va xunarm andchilik keng gull ab - yas hnashi bilan xarakt erlanadi . Bu yuk geografi k kashfi yotl ar, dun yo bu yl ab s a yoxatl ar. Kopernikning er s har shakli da ekanl igi tugrisi dagi fi krini is botl adi . Fan texnologi ya t a`si ridan kut ildi. Kitob bosish vosit asi da bili ml ar t ez tarkal a boshl adi. Mana shunda y ulkan ruxi y parvoz davrida Evropening t urli jo yl arida ishl ab chi karis h, ilmi y va bos hqa ijtimoi y exti yojlar munos abati bil an turli xil koll ektsi yalar vujudga kel a boshl adi . Tarixi y va m adani y ki ym at ga ega bo’l gan bu yum lar: asl axaxonal ar xuzurida xarbi y ulkalar kollektsi yal ari ni to’pl as h keng yo yi l a bos hladi. Il mi y t adqiqotlar kuprok muz e yl ar bazasida ut kazil a bos hladi va bu m axsus adabi yotl arda uz aks ini topdi . Tarixi y m uze yl ar rivojl anis hidagi yana bir muxim kadam Ev ropada burjua munos abatl ari xali progress ivrol ' u ynagan XVIII as rni ng ikkinchi yarmi da tashlandi. Bu davrda muze yl ar faoli yati ilmi y xarakter kas b et a boshl adi. Muz e y koll etsi yal ari ilmi y tadqiqot lar va t ari xi y fal arning ri vojl anis hi ga yangi turt ki berdiki bu uz navbati da muze yl ar axami yati ning oshib bori shi ga olib keldi. Muze yl arga texni k tajriba xazinasi . ilm i y kadri yat lar va madani y t arixi y m eros xazinasi si fat ida karal a boshl andi. XIX as rga kadar nafakat anti k davr bal ki il k urt aasrlar t arixini o’rganis h muz e yl ar bil an bogli k edi, chunki a ynan ushu erl arda zaruri y m anbaal arning asosi y kismi mavjud edi. Keng tarixi y profildagi muze yl arni ng tas hkil topishi burjuazi yani ng iktis odi y va si yo si y m ust axkaml anish davri ga t ugri kel adi. Muze y fi krining rivojlanish ida burjua mil li y ongining shakll anis hi xal kiluvchi axami yat ga ega buldi . Kupl ab Evropa xal kl ari ning milli y mustkil lik, milli y uzligi ning s aql ash va tan oldi ris h uchun kuras hi bu xalkl ar tarixini s aqlov chi va namo yi sh kil uvchi muze yl arga bo’l gan ijtimoi y exti yojni vujudga kelti di. M asal an: Venger mil li y muze yi , Venger tili ni tikl as h va venger tarixi y an`anal arini sakl ab kol ish uchun kuras h t a`siri da vuj udgakeldi . M ana s hu go yal ar as osida, Evropada yi ri k milli y muze yl ar asos sol indi va ular uchun menim ental binol ar kuril di. Bunga 1802 yilda Budapes ht dagi, Venger milli y muze yi 1818 yil da Pragadagi milli y m uze yi 1828 yil da Berl indagi eski muz ey kuri lishi mis ol bul a oladi. XIX as rning bi rinchi un yi lliklari ga kadar em is xal kining kupchilik kismi tarixi y va mada ni y kadri ya tlarni saqlovchi m uze yl arga ki rish imkoni yatidan m axrum edil ar. Nakomongakarshi kuras hdagi muvaffaki yatl ar nem is burjuazi yasi da t arixi y utmishga bo’l gan kiz ikishni kucha yti rib yubordi. S Hundan ke yin Germ ani yada xam keng xal k om mas i uchun m ulj all angan muze y va koll ektsi yal ar ochil a boshl andi.
1.
Muzivedeni e. Muz e y istori cheskogo profil ya. Ucheb. P osobi ya dl ya vuzov po spet s " Ist ori ya" g` pod. Red. K.G. Levikina, V.Xrebst a - M;Vo`ssh.vuz ov 1988 g
2. Obhest vovedeni ya muze y respubli ki Uz bekist an. - T; fan, 1988g 3. Lev'enin K.G, Raz gon A.M " Ekspozit si ya muze ya i ist ori cheska ya nauka" - M; Vo`ssh.vuz, 1984 g 29
4. Sad'evna N.S "M uzeynoe del o v Uzbeki st ane" - T; fan 1975 g 5. Reves A.M "M etodi ka sozdanie narodno`x muzeev na predp ri yat i yax i v kolxazax " - T;fan 1973 g
2 -Mavzu : Uzbekis tonda mu zey i shi tari xi Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|