Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги
Download 0.5 Mb. Pdf ko'rish
|
osmirlarda irodavij xislatlar shakllanishining psixologik xususiyatlari
|
Yuqori daraja: odamlarga Hurmat bilan munosabatda bO’ladi, O’zining
atrofidagi kishilar Haqida g’amxO’rlik qiladi. U doimo dO’stlikni ulug’lab, milliy an’analar va madaniyatga, boshqa millat kishilariga Hurmatsiz-larcha munosabatda bO’luvchilarning poyini qirqadi. O’rta daraja: kishilarga g’amxO’rlik qiladi. MeHr - shafqat ishlarida ishtirok etadi. Boshqa millat kishilariga yordam berishga tayyor bO’lib, milliy an’analar va madaniyatga Hurmat bilan qaraydi. DO’stlik ishlarida qatnashadi. Ammo ularning faoliyatida uzilishlar bO’lib turadi. quyi daraja: O’qituvchi yoki jamoaning topshirig’iga kO’ra atrofdagilariga yordam beradi. Milliy an’analar va madaniyatga qiziqish bilan qaraydi, boshqa millat kishilariga undagandan keyin va nazorat ostida yordam beradi. O’quvchilarning idrok jarayoni Haqidagi bilimlarini yuqorida kO’rsatilgan tasnif orqali aniqlandi. 1-4 sinf O’quvchilarida idrok jarayonini shakllantirish, kO’nikma va malakalariga aloHida aHamiyat berdik. Kichik yoshdagi O’quvchilarda idrok jarayonini shakllantirish jarayonida ularning ruHiyati rivojlanib bordi.
O’quvchilar tO’g’rilikni His qilish, tushunish natijasida idrok jarayoni Hislatlarini egalladilar, buning natijasida O’z bilimlarini kO’rsatishga Harakat qildilar.
35 Ular O’rab turgan muHitdagi noHaqliklarga befarq qaramay unga O’z ta’sirlarini kO’rsatadilar. O’ziga va atrofdagilarga talablar qO’ydilar. Natijada ularda O’ylash, fikr qilish, O’rtoqlariga, aka, opalariga jonli munosabatda bO’lish kabi xislatlar namoyon bO’ldi. Ular yaxshilik qilish, tO’g’rilik, yordam berish, achinish kabi Holatlari bilan ajralib turdilar.
Shuni aytish kerakki, idrok jarayonini shakllantirishda bir butun, yaxlit amalga oshirgandagina u O’z samarasini kO’rsatadi.
Idrok jarayonini shakllantirishning aloHida shakllari O’z ichiga quyidagilarni oladi. Idrok jarayonini shakllantirishga oid adabiyot-larni O’qish - O’rganish; ma’naviy meros, yodgorliklari Haqida ma’lumotga ega bO’lish, buyuk siymolarning Hayoti va faoliyati bilan tanishish, O’quvchilarning oilaviy turmushi va sog’ligini kuzatish, Hujjatli materiallar bilan ishlash, kichik yoshdagi O’quvchilar bilan «O’zbek xalqi - insonparvar xalq», «Salom berish Ham qarz, Ham farz», «Kamtarga kamol», «Poklik imondandir» kabi mavzularda suHbatlar O’tkazish, maktab atrofidagi erlarga ekskurtsiya tashkil etish, savol - javob O’yinlari musobaqalar O’tkazishni tashkil etish, ommaviy ish shaklida «Alisher Guliston insonparvar», «SoHibqiron Amir Temur» kabi ertaliklar O’tkazish kabilardir. Tajriba mashg’ulotlarida-idrok jarayonini shakllantirish va ularni amaliy faoliyatga tadbiq qilish uchun qO’llanilgan noan’anaviy shaklning maqsadi- O’quvchilarni idrok jarayoni tushunchalari Haqidagi bilimlarini shakllantirish va ularning idrok jarayoni ruHida tarbiyalanganlik dara-jasini oshirishdan iborat edi. Bu dars mashg’ulotlari, ma’naviy qadriyat-larni amaliyotga muvaffaqiyatli tadbiq qilishga imkon berdi. Tajriba sinflarida, eng avvalo, «O’qish», «Odobnoma» kabi mashg’ulotlarda idrok jarayonini shakllantirish ishlari kuchaytirildi. Shu asosda inson-parvarlik mashg’ulotlari mavzui va mazmunida umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlarni O’rganish nazarda tutildi. Bu mashg’ulotlarning mavzui va maqsadi, mazmuni, O’tkazilish tartibi yuqoridagi paragraflarda O’z ifodasini topgan. «O’zbekiston - Vatanim manim», «Vatanni sevmoq iymondandir», «Insofli bO’lish - xalqimizning odati», «Iymonli kishi - pok kishi», «MeHmondO’stlik O’zbek
36 xalqining odati», «Idrok jarayoni bu adolatparvarlik», «MeHnat kishini ulug’laydi» kabi mavzularda sinfdan tashqari jarayonda mashg’ulotlar O’tkazildi.
Bunday mashg’ulotlar yil davomida olib borildi va ularga aloHida tayyorgarlik kO’rildi. Avvalo O’qituvchi qO’shimcha adabiyotlar bilan tanishdilar. Shu maqsadda mavzularga oid qO’shimcha adabiyotdan (umuminsoniy, milliy va ma’naviy) kerakli ma’lumotlarni tanlay bilish Haqida topshiriqlar berildi. Topshiriqlar mazmuni quyidagicha bO’ldi: Dastur yoki qO’shimcha adabiyotdagi muayyan mavzu mashg’ulotidagi asosiy fikrni qisqacha bayon qilish: qO’shimcha adabiyotdagi ayrim ma’lumotlarni taHlil qilish va ma’naviy qadriyatlar, idrok jarayoni muommalariga oid masalalarni tanlab olish; ushbu adabiyotda idrok jarayoni masalalarining qaysi jiHatlari yoritilganligini aniqlash va shu kabilar. Shuningdek, O’qituvchilarga idrok jarayoni bO’yicha O’zbekiston televideniesi va radiosi Hamda vaqtli matbuot materiallaridan foydalanish tavsiya qilindi. Shu maqsadda idrok jarayoni daftari tuzilib, kO’rsatuv va eshittirishlar vaqtli matbuotda e’lon qilingan mavzular mazmuni qisqacha yozib borildi.
Tajriba
ishlari jarayonida O’quvchilarning dars
mashg’ulotlariga tayyorgarligiga aloHida e’tibor berildi. Mashg’ulotlarga O’quvchilar oldindan puxta tayyorgarlik kO’rdilar. Har bir mashg’ulotda O’quvchilar mavzu Haqida qisqacha tushuncha berib uni suHbat uslubi yoki O’yin orqali amalga oshirdilar. O’qituvchilar dastur, qO’shimcha adabiyot matbuot xabarlaridan foydalangan Holda rasmlarga qarab Hikoya qiluvchi kO’rgazmali qurollar tayyorladilar. Mavzuga oid ba’zi bir tekstlarni ifodali O’qib berdilar. Keyin esa O’quvchilarning O’zlashtirishini bilish maqsadida savol javoblar O’tkazildi. Kuzatishlardan ma’lum bO’ldiki, O’qituvchilar kO’pincha mavzuga oid materiallar tanlashda qiynaldilar. O’z mavzu moHiyatini nazariy jiHatdan etarlicha bilmasdan bolalar yoshiga tO’g’ri kelmaydigan materiallarni qayta ishlamasdan tO’g’ridan - tO’g’ri kO’chirib oladilar. Mana shunday Hollarda dars mashg’ulotida O’quvchining qiziqishlari pasayib ketdi.
Lekin shunga qaramay kO’p yillik olib borgan tadqiqot ishimiz O’z natijasini kO’rsatdi. 2.1-jadval Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|