Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Kichik maktab yoshidagi O’quvchilarda idrok jarayonini  shakllantirish  

faoliyatning rivojlanishi 

---

 

 

37 

Maktablar 

Tajriba 

ishlari 

O’tkazilgunga 

qadar 

O’quvchilarning 

idrok 

jarayonini shakllantirish 

(% Hisobida) 

Tajriba ishlari natijasida 

O’quvchining idrok 

jarayonini shakllantirish 

(% Hisobida) 

1.Guliston  shahridagi 14 

maktab  tajriba  sinifida 

47 

89 

2. Guliston  shaxridagi 84 

maktab  nazorat  sinifida 

30 nazorat  qilingan 

gurux 

48 

3. Guliston  shaxridagi 8 

maktab  tajriba  sinifida 

32 ekspriment gurux 

85 

4. Guliston  shaxridagi 8 

maktab    nazorat  sinifida 

35 

41 

Tajriba  ishlaridan  oldin  va  keyin  boshlang’ich  sinf  O’quvchilarining  dars 

jarayonida  idrok  jarayonini  shakllantirish  Haqidagi  umumlashgan  qiyosiy 

ma’lumotlar  keltirilgan.  Yuqoridagi  jadval  taHlili  shundan  dalolat  beradiki,  tajriba 

sinflari  O’quvchilarning  80%  dan  ortig’i  insonpar-varlikni  egallashga,  ularning 

dunyoqarashini kengaytirishga imkon beradi. 

 

Biz pedagogik ilmiy tajriba davomida kichik maktab yoshidagi  o’quvchilarda 

idrok  jarayonini  shakllantirish  ishlari  samaradorligi  mezonlarini  aniqlash  zarurligini 

Ham O’z oldimizga vazifa qilib qO’ygan edik. Insonpararlik tushunchalari Haqidagi 

belgilovchi  anketa  savollarini  tajriba  sinovlarida  O’tkazdik.  Natijada  pedagogik 

tajriba  ishlari  davomida  boshlang’ich  sinf  O’quvchilarida  idrok  jarayonini 

shakllantirish  darajasi  O’rganildi.  Shunga  asosan  shaxs  ongi  va  Hissiyotida  aks 

etadigan  Hamda  xulq  atvorida  kO’zga  tashlanadigan  muHim  belgilar-ijtimoiy 

aHamiyatga  ega  bO’lgan  aHloqiy-idrok  jarayoni  fazilatlarning  shakllanganlik 

darajasi  O’quvchilarda  idrok  jarayonini  shakllanganlikning  asosiy  kO’rsatkichi 

sifatida namoyon bO’ldi. Shu sababli biz tadqiqot ishlari davomida quyidagi xulosaga 

keldik.  Boshlang’ich  sinf  O’quvchilari  shaxs  kamolotida  idrok  jarayoni  Haqida 

tushunchalarni egallagan bO’lishi lozim. 

 

Idrok  jarayonini  shakllanganlik  darajasini  aniqlashda  O’quvchilarning 

egallagan  bilim  va  tushunchalari  Hayotlarida  qO’llashlari  nazarda  tutildi.  Idrok 

jarayonini shakllanganligi shartli ravishda quyidagi-larda O’z ifodasini kO’rsatdi.  

 

Idrok jarayoni Haqida egallagan tushunchalari O’quvchining xulqida bilimlari 

asosida  aqliy  rivojlanishida  namoyon  bO’ldi.  Kichik  yoshdagi  O’quvchilar  atrof-

---

 

 

38 

muHitga  O’z  munosabatini  bildiradigan,  tengdoshlaridagi  idrok  jarayoni  fazilatlarni 

qadrlaydigan  bO’lib,  ularni  O’z  faoliyatida  namoyon  eta  boshladilar.  Buning 

natijasida  kichik  yoshdagi  O’quvchining  ongi  va  fe’l  -  atvorida  O’zgarishlar  rO’y 

berdi.  O’quvchilar  odamlarning  yurish  -  turishlariga  aHamiyat  bera  boshladilar.  Biz 

ularni quyidagicha belgiladik: 

 

Idrok  jarayoni  Haqida  tushunchalar  -  Hayotiy  va  amaliy  mazmundagi 

idrok jarayoni fazilatlaridan iborat bO’lib, O’quvchi faoliyatida, Hayotida keng O’rin 

oldi. 

 

O’quvchida  idrok  jarayoni  kO’nikmalarining  shakllanishi  natijasida 

dO’stlari,  O’rtoqlari,  ota  -  onalari  va  boshqa  kishilarning  Hayotida  yuz  berayotgan 

voqea - Hodisalarga O’z munosabatini bildirish, turli vaziyatlarga tO’g’ri yondoshish 

va  uni  Har  tomonlama  ijobiy  Hal  qilishning  eng  qulay  yO’llarini  topish,  voqea  - 

Hodisalarning  rivoji  Hamda  oqibatlarini  oldindan  kO’ra  bilish,  kundalik  Hayotidagi 

voqealarni ota-onalariga aytish va uni taHlil qilish, bu Haqida munozara yurita bilish 

kabilar rivojlanib bordi. 

 

Idrok jarayoni  Haqidagi kO’nikmalari,  His  -  tuyg’ulari  amaliyotda,  O’z 

vatani  va  xalqi  Hayotini  O’rganish  va  muHofaza  qilish  bO’yicha  ishlarni  bajarish, 

axloq - odob qoidalariga rioya qilish kabilarga faollik kO’rsatdi.  

Biz  olib  borgan  pedagogik  tadqiqot  ishlarida  idrok  jarayoni  Haqidagi 

tushunchalar,  aqliy,  aHloqiy  kO’nikmalar  kichik  yoshdagi  O’quvchi-larida  idrok 

jarayonini shakllanganlik darajasining asosiy kO’rsatkich-lari sifatida qarab chiqildi. 

Idrok jarayonini shakllanganlikning yuqorida keltirilgan kO’rsatkichlari, shuningdek, 

O’quvchilarning  psixo-logik  xususiyatlari  Hisobiga  olingan  Holda  tajriba 

sinovlaridagi O’quvchilarni shartli ravishda 3 ta guruHga ajratdik. Boshlang’ich sinf 

O’quvchilarida  idrok  jarayonini  shakllanganligining  miqdoriy  va  sifatiy 

O’zgarishlarini  ifoda  etuvchi  jadvaldagi  sonli  ma’lumotlarini  taHlil  qilib  ulardan 

tegishli  xulosalar  chiqarish  maqsadida  matematik  statistika  usullaridan  foydalandik. 

Buning  uchun  «yuqori»,  «O’rta»  va  «past»  darajalarni  shartli  ravishda  «5»,  «4»  va 

«3» ballarga almashtirib, ularni nazorat guruHlari uchun X va tajriba guruHlari uchun 

esa Y orqali belgiladik. Bu guruHlardagi O’quvchilar sonlarini esa n va m lar orqali 

---

 

 

39 

belgilab  oldik.  Demak  tajriba  boshida  bu  kO’rsatkichlar  bir  –  biriga  yaqin  bO’lgan 

ekan. 

2.2-jadval